چرا مهران مدیری به کپی‌بودنِ "دورهمی" اعتراف کرد؟/ سامورایی ذهنی بهتر است یا ربات‌های شبکه نسیم!+ فیلم
امروز برای ساخت مسابقه در تلویزیون اولین سؤالی که می‌پرسند این است: "اسپانسر دارید!"، به‌جای اینکه دنبالِ خلاقیت برنامه‌ساز باشند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، خلاقیت و نوآوری دو جزء اصلی و فراموش‌شده تلویزیون‌اند؛ وقتی برنامه‌ها و مسابقاتی روی آنتن می‌روند که تهیه‌کننده و عواملش هیچ تلاشی برای بومی کردن آن ندارند، دکور پرزرق‌وبرقی باشد و مجری بازیگری و چندصباحی مخاطب سرگرم شود! در حالی که آن روزهایِ طلایی تلویزیون دیگر تکرار نمی‌شوند، زمانی که برنامه‌ها و مسابقه‌هایی روی آنتن می‌رفتند با کمترین امکانات و تکیه بر خلاقیت و نوآوری، به‌دور از هیاهو و شلوغ‌بازی‌های رسانه‌ای، دنبال غذای آماده نبودند.
امروز اولین سؤال مدیران امر این است: "اسپانسر دارید! همه‌چیز جور است!"؛ نکته‌ای که باعثِ ناراحتی و نارضایتی بسیاری از برنامه‌سازان و سریال‌سازان کاربلد است. این نوع نگاه تنها به خودِ تلویزیونی‌ها ضربه نمی‌زد، بلکه مخاطب را درگیر نسخه‌های خارجی‌اش می‌کرد. آرام آرام مدیران و دست‌اندرکاران هم به این غذای آماده عادت کردند و دیگر مسئله اصلی اتاق فکر، طراح و محتوای برنامه و مسابقه نیست، بلکه دکور و مجری و فالوور حرف اول را می‌زند.
بارها این نکته از سوی مجریان قدیمی تلویزیون بیرون آمده است که برخی از مدیران به تهیه‌کننده و برنامه‌ساز فیلمی می‌دهند و می‌گویند "مثل این فیلم را برای ما بساز!"، این نگاه فاجعه‌آمیزی است که تلویزیون را هر روز به عقب می‌برد. این روند باعث شده است برنامه‌سازهای کاربلد از صداوسیما دور شوند و نگاهی کاملاً سرمایه‌دارانه بر تلویزیون حاکم شود و هرچه جلوتر می‌رویم فراگیری مسابقه‌های کپی‌شده بدون سرمنزل بیشتر می‌شود.
شاید حاشیه‌های اخیر مسابقه "دورهمی" شبکه نسیم بیشتر ما را یادِ این نکته بیندازد؛ چرا به مسابقه‌های ایرانی برنمی‌گردیم و خلاقیت و نوآوری را احیاء نمی‌کنیم؟
این روزها در فضای مجازی بحث روی کپی کردن و کپی شدن برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی با نمایش تصاویر مجریان و دکورهای آثار خارجی، داغِ داغ است، زمانی که مهران مدیری روی آنتن می‌گوید "ما جزء به جزء این مسابقه را کپی کرده‌ایم". شاید پیش‌قراولِ تقلید از گات تلنت‌های خارجی، "عصر جدید" احسان علیخانی باشد که پیش از آن با چالش‌هایی همراه شد اما رفته رفته با بومی‌شدن عناصر اصلی برنامه، رنگارنگی از استعدادهای مختلف قومیتی و فرامرزی کنار هم قرار گرفتند.
شاید بیشترِ کارشناسان و اهالی رسانه مشکل‌شان با تلویزیون و کپی‌‌سازی‌هایش این نکته باشد؛ چرا آن‌قدر کپی‌ها نعل به نعل‌اند؟!
کپی به خودی خود بد نیست، برنامه استعدادیابی تنها در یک کشور ساخته نشده است، در تلویزیون کشورهای بسیاری می‌توان این برنامه را دید و مردم ما هم حق دارند که اثری با این فرمت در رسانه ملی داشته باشند اما کپی نعل به نعلِ بدون استفاده از فرهنگ ایرانی و اسلامی، ایرادی است که می‌توان به این جریان برنامه‌سازی وارد کرد، در واقع اگر خلاقیت بر کپی بودن اثر غالب شود نمی‌توان کپی بودن را امتیازی منفی برای برنامه دانست.
"دورهمی" قبل از اینکه تبدیل به مسابقه شود هم از یک نمونه هندی به‌نام "شب‌های کمدی با کاپیل" الگو گرفته شد و حتی دکور اولیه‌اش موبه‌مو تقلید شده بود. در این میان برخی از مجریان و صاحبانِ این محصولات کپی‌شده، به‌جای تلاش برای خلاقیت و نوآوری، ترجیج می‌دهند با تمسخر لو رفتن کپی‌کاری انجام‌شده به شعور مخاطب تلویزیون توهین کنند. متأسفانه نبود و بهره‌گیری از عنصر خلاقیت در این برنامه نه‌فقط در محتوا و رویکرد که حتی در مواردی کاملاً با نمونه اصلی آن برنامه در چیدمان و طراحی شکل دکور، نحوه نشستن مجری (مهران مدیری) نیز رعایت شده بود و تنها وجه تمایز این دو برنامه مربوط به زبان مجری و شرکت‌کنندگان در آن بود!
البته اعترافِ مهران مدیری روی آنتن، مسبوق به سابقه است؛ او پس از افشای کپی بودن جزء به جزء برنامه "دورهمی" از روی یک شوی هندی هم اشاره‌کنندگان به‌این شباهت را، عوض پاسخ‌گویی، روی آنتن شبکه نسیمِ صداوسیما، به‌سخره گرفته بود، اینجا هم دوباره این نوع اعتراف را تکرار کرد و گفت: "هر برنامه‌ای مثل تاک‌شو، مسابقه، استعدادیابی و همه برنامه‌های این‌چنینی یک اصل دارند و بقیه کپی‌اند، یعنی یک کشوری یک اصل می‌سازد و بقیه کشور‌ها از روی آن کپی می‌کنند. این هم کپیه و جزء به جزء کپیه! یعنی دو مرحله دارد؛ مرحله دایره و ربات. سعی کردیم خیلی خوب کپی کنیم و کپی درجه‌یک کنیم، این خودش مهمه، چون کپی هم باید کپی درجه‌یک باشد که ما سعی کردیم این کار را بکنیم."
بخش اول مسابقه دورهمی که یک مسابقه اطلاعات عمومی ساده شبیه سایر برنامه‌های اطلاعات عمومی معمول است، اما بخش دوم که بخش ربات نامیده می‌شود برداشتی از مجموعه مسابقه «سامورایی ذهنی» یا «Mental Samurai» ساخته شبکه FOX است. این مسابقه که راب لو بازیگر سریال «بال غربی» اجرای آن را به‌عهده دارد از مارس 2019 در این شبکه پخش و فصل دومش به‌دلیل شیوع کرونا به می سال 2021 موکول شده است.
محتوای مسابقه دورهمی در این چند قسمت نشان داده است که دنبال بالا رفتن سطح آگاهی شرکت‌کنندگان است اما سؤالات مطرح‌شده و نوعِ پرسش مهران مدیری قابل تأمل است وقتی که یکی از سؤالات گاف‌دار مربوط به یکی از فیلم‌های هیچکاک بود و گزینه صحیح اصلاً میان پاسخ‌ها وجود نداشت. آیا این مسابقه تلویزیونی با این دست‌فرمان می‌تواند به هدفش که ارتقای اطلاعات عمومی و سطح آگاهی است دست یابد؟ چرا که انتقاد از مسابقه "دورهمی" به‌انواعِ مختلفی ادامه دارد و طیف گسترده‌ای از این انتقادات شامل نوع سؤالات و ضعف برخی از شرکت‌کننده‌ها و اجرای مسابقه است.
به‌تعبیر نیما کرمی مجری قدیمی تلویزیون، مدیری به تهیه‌کننده و برنامه‌سازی می‌گفت "این فیلم را ببین و یک چیزی مثل این فیلم برای ما بساز!"، این نوعِ نگاه فاجعه است که تهیه‌کننده قدیمی و مجری کاربلدی می‌گویند "طرح و ایده‌مان را می‌بریم به ما می‌گویند «بروید و اسپانسر بیاورید!»"، همین روند باعث شده است هر مسابقه کپی‌شده و بدونِ سرمنزلی از آنتن سیما سردربیاورد.
این سؤال بسیاری از منتقدین و کارشناسان دلسوز و دغدغه‌مند است؛ چرا به مسابقه‌های ایرانی برنمی‌گردیم؟ چرا خلاقیت و نوآوری را احیاء نمی‌کنیم؟ تا کجا قرار است ستاره‌های بیرونی صحنه مسابقات و برنامه‌های پرزرق‌وبرقِ ما را اشغال کنند؟ تلویزیون برای توسعه خودش در مقابل رسانه‌های مختلف باید از لاک تقلیدی به‌سمت نوآوری و خلاقیت برود، سخنی که کارشناسان همواره بر آن تأکید کرده‌اند اما کماکان ظواهر بر محتوا غلبه دارد و حتی در برنامه‌سازی به‌سمت کپی چهره مجری از نسخه خارجی هم می‌رویم.
مسابقه‌ها در چند صباح اخیر تلویزیون به مسابقه‌ای برای کپی کردن و زرق‌وبرق ظاهری تبدیل شده است به برنامه‌هایی که بیشتر خودنمایی می‌کنند تا القای محتوا! البته گاهی اوقات مایه چالش خانواده‌ها می‌شوند و مردم را درگیر می‌کنند یا مایه جست‌وجوی مخاطبین می‌شود که ببینند این برنامه یا مسابقه را از کدام نمونه خارجی‌اش کپی کرده‌اند، در صورتی که گذشته چنین فرم و قالبی را به مخاطب نشان نمی‌داد، کاملاً ایرانی و فکرشده و با خلاقیت جامع و کامل برنامه‌ساز، نمونه‌ای ایرانی می‌دیدیم.
او همچنین در این برنامه تأکید کرد: باید به بیننده توضیح داد که یک برنامه کپی است و از مخاطب خواست که حتی اگر می‌شود، اصلش را هم ببیند و اینکه ما تلاش کردیم که کپی تمیزی را دربیاریم. مگر اینکه خودمان برنامه‌ای را طراحی کرده باشیم، وگرنه چاره‌ای جز احترام به مخاطب وجود ندارد و این رفتار قطعاً زیباتر است.
مهران مدیری در بخشی دیگر از صحبت‌هایش راجع به تأثیرگذاری بیشترِ "دورهمی" نسبت به سریال‌هایی که ساخته و بازی کرده است، گفت: آنچه مرا به مردم نزدیک‌تر کرد، "دورهمی" بود، چراکه در این برنامه مسائل روز فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مطرح شد و احساس کردم به مردم نزدیک‌تر شدم و سعی کردم بیشتر حرف‌های مردم را بزنم و منعکس‌کننده صدای آن‌ها باشم. اگر تأثیر آن سریال‌ها، 50 درصد بوده است، تأثیر "دورهمی" 30 ـ 40 درصد بیشتر بود. در مسابقه "دورهمی" سعی کردم این نزدیکی بیشتر شود؛ با هدف دیگری که آگاهی‌بخشی فرهنگی و اجتماعی است که لازمه امروز جامعه است. من این کار را خیلی دوست دارم و فکر می‌کنم خیلی مفید است؛ خیلی‌ها رفتند موسیقی کلاسیک ایرانی و خارجی را که در این مسابقه پخش شد، گوش دادند و کتاب‌هایی را خواندند که درباره آن‌ها سؤال طرح کردیم.
بیشتر بخوانید
