جلسه سوم: چگونگی تجلّی اسماء الهی بر قلب
بسم الله الرحمن الرحیم
)اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَظَمَتِکَ بِأَعْظَمِهَا وَ کُلُّ عَظَمَتِکَ عَظِیمَهٌ(
)اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَظَمَتِکَ کُلِّهَا(
)اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ نُورِکَ بِأَنْوَرِهِ وَ کُلُّ نُورِکَ نَیِّرٌ(
)اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِنُورِکَ کُلِّهِ(
خداوند می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی فَادْعُوهُ بِها»(1) همچنان که حضرت علی علیه السلام در دعای کمیل نظر به اسماء الهی دارند و عرضه می دارند: «وَ بِأسْمائِکَ الَّتی مَلَأتْ اَرْکانَ کُلِّ شَیئ» خداوندا! به نور اسماءات که بنیان هر چیزی را فرا گرفته، تقاضا دارم. خواندن اسمای الهی به این معنی است که به نور آن اسماء و با نظر به آن ها با خدا ارتباط پیدا کنید. همان خدایی که مقصد همه ی انسان ها و مطلق کمال است. پس راه ارتباط با کمالِ مطلق، شناخت و معرفت صحیح به نحوه و جایگاه اسماء الهی است تا آن اسماء به قلب انسان تجلی کند و عملاً انسان به خداوند معرفت لازم را پیدا کند، چون تنها وقتی اسماء الهی بر قلب انسان تجلی کرد انسان خدا را خواهد شناخت. معرفت حقیقی این نیست که انسان فقط بداند خدایی هست، معرفت حقیقی آن است که انسان خدا را پیدا کند. به همین جهت در شناخت اسماء الهی بحث تجلی آن اسماء مطرح است،
ما می توانیم زمینه ی آن تجلی را فراهم کنیم و از خدا بخواهیم با تجلی اسماء با ما حرف بزند و از این طریق، ارتباط ما با خدا برقرار شود.
عرض شد خودِ خداوند نور دعای سحر را بر قلب مبارک حضرت باقر علیه السلام انداخت تا حضرت به آن صورت با او سخن بگویند. به عبارت دیگر این دعا مثل سایر ادعیه، تجلی نور خدا به قلب اولیاء الهی است.
به مدد الهی اظهار می دارید: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ عَظَمَتِکَ بِأَعْظَمِهَا وَ کُلُّ عَظَمَتِکَ عَظِیمَهٌ، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِعَظَمَتِکَ کُلِّهَا» در این فراز از حضرت حق تقاضا می کنید که نور عظمت خود را بر جان شما متجلی کند تا بتوانید از این طریق به او معرفت پیدا نمایید. عرضه می داریم از تو، تو را می خواهیم، اما به نور عظمتت. در جای دیگر عظمتی نیست که از خدا بخواهیم آن عظمت را به ما بدهد. از آن طرف چون بین ذات و صفاتِ خداوند اتحاد هست و یک خدا نداریم و یک عظمت، پس با تجلی نور عظمت از ارتباط با حضرت معبود برخوردار می شویم. در واقع در این فراز «ذات» را به نور عظمت می خوانیم، زیرا بنا بر قاعده ی «بسیط الحقیقه کُلُّ الأشیاء و لیس بِشَیئٍ منها»(2) آن حقیقت بسیط از یک طرف به جهت وحدت ذاتی اش شامل همه ی اشیاء می شود و از طرف دیگر چون بسیط الحقیقه است هیچ کدام از اشیاء نیست و به این اعتبار با تجلی یک اسم، انسان از تجلی سایر اسماء به صورت اجمال بهره مند می شود و به حقِّ مطلق می رسد، منتها از دریچه ی آن اسم خاص.
در رابطه با مقام بسیط الحقیقه بودن حضرت حق و جامعیت آن مقام نسبت به همه ی کمالات، حضرت علی علیه السلام در وصف خداوند می فرمایند: «هُوَ الَّذِی اشْتَدَّتْ نِقْمَتُهُ عَلَی أَعْدَائِهِ فِی سَعَهِ رَحْمَتِهِ وَ اتَّسَعَتْ رَحْمَتُهُ لِأَوْلِیَائِهِ فِی شِدَّهِ نِقْمَتِه»(3) اوست خدایی که با همه ی وسعتی که رحمتش دارد، کیفرش بر دشمنان سخت است و با سخت گیری که دارد، رحمتش همه ی دوستان را فرا گرفته است. چنانچه ملاحظه می فرمایید حضرت نشان می دهند که رحمت خداوند برای اولیائش در شدت سختی ها واقع است و نقمت و سختی او بر دشمنانش در وسعت رحمت واقع می شود و این همان مقام وحدتی است که اضداد را جمع می کند. او کُلُّ الأشیاء است در عین واحدبودن، و همان طور که حضرت حق در عین اَحدبودن جامع همه ی صفات می باشد، خلیفه الله نیز به جهت قرب به مقام حضرت احدی مستجمع صفات متقابله است. در تفسیر این که خداوند فرموده انسان را با دو دست خود آفریدم(4)
گفته اند؛ منظور دو دستِ جمال و جلال بوده است.(5) و در همین رابطه در وصف انسان کامل گفته اند:
ای وجودت مظهر اسماء حسنی آمده
وی ز جودت جمله ی عالم هویدا آمده
ظاهرت مجموعه ی مجموعِ عالم ها شده
باطنت مرآت ذات حق تعالی آمده
در فضای دعای سحر دو نکته وجود دارد. یکی مسئله ی اسمائی است که باید بشناسیم و دیگر این که از طریق این اسماء با خداوند مرتبط شویم. مثلاً به نور عظمت الهی همه ی عظمت ها را که در مظاهر مختلف تجلی می کند در ذات حق بنگریم تا همه ی آن ها را عظیم ببینیم و از او بخواهیم حالا که می خواهی با عظمتت با ما برخورد کنی ما را تا کجاها جلو ببر. ابتدا باید اسم را بشناسیم و معنی این که خداوند می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی فَادْعُوهُ بِها» را بفهمیم و متوجه باشیم با نظر به اسماء الهی می توان با خداوند مرتبط شد و بدانیم راه دیگری جهت ارتباط با خدا نیست. یک خدایی نیست که این اسماء را دارد، خدا یعنی حیّ. خدا یعنی قیّوم.(6)
همه ی این اسماء با ذات اتحاد دارند و تنها در جلوات مختلف اند. به همین جهت به لطف الهی سالک به جایی می رسد و در وحدانیتی قرار می گیرد که همه ی اسماء آنجا یک نور می شوند. همه ی اسماء را در ذات حق می بیند که حکما به آن «علم اجمالی در عین کشف تفصیلی» گویند و عرفا آن را «شهودُ المفصلِ مجملاً» نامیده اند. عرض بنده آن است که ابتدا باید متوجه بود یک خدا نداریم یک عظمت، یک خدا نداریم یک جلال. خدا همان جلال است منتها به اندازه ی ظرفیت سالک و تقاضای روحانی او خود را به اسم خاص برای او می نمایاند بدون آن که از بقیه ی جلوات محرومش کند. در توجه به خداوند از طریق اسمای حسنا، دیگر
خداشناسی ما محدود به خداشناسی ذهنی نیست، وگرنه نمی توان از طریق قلب خود با خدا اُنس برقرار کرد و عملاً در زندگی بی خدا می شویم. بعد از آن که متوجه اسماء و جایگاه آن ها شدیم می رسیم به این که خداوند با اسماء خود جلوه می کند و همه ی انبیاء و اولیاء و عرفا به نور اسماء الهی با خداوند مرتبط می شوند و نه این که کسی بتواند با ذات خداوند مرتبط باشد. وقتی متوجه شدیم خداوند با اسماء خود جلوه می کند می فهمیم حضرت حق در جلوه ی عظمت، یک حقیقت است در خارج که سالک با قلب خود می تواند او را درک کند و از او بهره مند شود. همان طور که وقتی می گوئید «الله اکبر» و با قلب خود به واسطه ی کبریایی حق - به عنوان یک حقیقتِ واقع در خارج- به حق نظر می کنید، نور کبریایی حق به قلب شما تجلی می کند و احوالاتی مناسب آن به شما می رسد.
پی نوشت:
1- برای خدا اسمای حسنایی هست پس او را به آن اسماء بخوانید. سوره ی اعراف، آیه ی 180.
2- محقق سبزواری، التعلیقات علی الشواهد الربوبیه، ص 464.
3- نهج البلاغه، خطبه ی 90.
4- خداوند به شیطان می فرماید: «یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ...» ای ابلیس! چه چیز مانعِ تو شد که بر مخلوقی که با دو دست خود آفریدم سجده کنی(سوره ی ص، آیه ی 75).
6- سید جلال الدین آشتیانی، شرح فصوص قیصری، ص 394.1- حضرت صادق علیه السلام در توصیف خداوند برای ابی بصیر شرح می دهند که؛ «اَلْعِلْمُ ذاتِه وَ لا مَعْلومَ وَ السَّمْعُ ذاتِه وَ لا مَسْموعَ...» علم، ذاتی خداوند بود در حالی که معلومی نبود و سمع، ذاتی خداوند بود در حالی که شنیده شده ای نبود.(الکافی، ج 1، ص 107)
منبع:
اسماء حسنا، دریچه های نظر به حق:شرحی بر دعای سحر/ اصغر طاهرزاده.
