در گفت‌وگو با حجت الاسلام ارتقایی بررسی شد:
راه های اجابت دعا از منظر آیات و روایات
حوزه / یکی از مواردی که می‌توان گفت نقش بسیار مهمی در خودسازی دارد و ماه رمضان بهار آن می‌باشد، دعا و مناجات است و لذا در این راستا با حجت الاسلام مهدی ارتقایی دبیر تشکل فراگیر گروه‌های تبلیغی هم کلام شده‌ایم تا ضمن آشنایی با اهمیت و جایگاه دعا در دین اسلام، از شرایط استجابت، موانع و آداب دعا مطلع شویم.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه در همدان، ماه رمضان ماه خودسازی و تصفیه روح است. خداوند همه اسباب کار را در این ماه برای پالایش روح و روان از آلودگی‌های گناه فراهم نموده و با لطف و رحمت مخصوص خویش، همه درها و راه ها را در راستای تهذیب نفس و صفای باطن و تکامل معنوی گشوده است. فرصت بسیار خوبی برای انسان ها است تا در کنار این سفره بزرگ و متنوع رحمت الهی بنشینند و با انواع غذاهای روحی، روح و روان خود را تقویت کنند.
ماه رمضان برای تهذیب نفس و خودسازی و پالایش باطن از هرگونه عوامل آلاینده، بهترین فرصت است، باید نه تنها خود را در معرض استفاده از آن فرصت قرار دهیم، بلکه باید هوشیارانه مترصد آن باشیم و لحظه ها را شکار کنیم و نگذاریم عبور چرخ‌های روزگار آن را از دست ما برباید و دور سازد.
اسباب تهذیب نفس و خودسازی در ماه رمضان، تنها به روزه گرفتن نیست، بلکه تلاوت آیات قرآن، دعاها و مناجات با خدا، اطعام و رسیدگی به مستمندان و محرومان، یاد خدا و قیامت در ماه رمضان که از دستورهای مستحبی آن است، هرکدام نقشی در خودسازی دارند.
یکی از مواردی که می‌توان گفت نقش بسیار مهمی در خودسازی دارد و ماه رمضان بهار آن می‌باشد، دعا و مناجات است.
در این راستا با حجت الاسلام مهدی ارتقایی، دبیر تشکل فراگیر گروه‌های تبلیغی هم کلام شده‌ایم تا ضمن آشنایی با اهمیت و جایگاه دعا در دین اسلام، از شرایط استجابت، موانع و آداب دعا مطلع شویم.
انسان از زمانی که وارد این دنیا می‌شود تا لحظه ملاقات با پروردگار عالم، در حال یک کارزار مستمر و جهاد گونه است؛ "یَا أَیُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَیٰ رَبِّکَ کَدْحًا فَمُلَاقِیهِ (آیه ۶ سوره انشقاق) "
هر انسانی در دنیا، همانند جهادگرانی که در وسط میدان نبرد هم نیاز به ذهن فرماندهی دارد و هم نیاز به سلاحی که باید با تدبیر از آن استفاده کند، برای موفقیت در این دنیا نیازمند به دعا است، دعایی که به تعبیر بزرگان ما از آن به مغز عبادت یاد شده و پیامبر گرامی اسلام(ص) آن را سلاح فرد مومن دانسته‌اند.
اگر به درستی به دعا نگاه کنیم، متوجه خواهیم شد که همه معارف اعتقادی و اخلاقی دین، در بحث دعا نهفته است و به بیان دیگر همه مسائل ختم به دعا می‌شود.
این تعبیر که خداوند به شما توجه نمی‌کرد اگر دعا نبود؛ هیچ‌گاه برای نماز، حج و واجبات دیگر به کار نرفته است و لذا دعا آنقدر دارای اهمیت بالایی است که گفته شده اگر کسی عاجز از دعا باشد و در برنامه روزمره او دعا جایی نداشته باشد، عاجزترین افراد و درمانده‌ترین مردم است. ؛ "قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ (آیه ۷۷ سوره فرقان) "
دعا در نگاه توحیدی، خود در سلسله علل محسوب می‌شود، یعنی همان طور که برای حوادث در عالم، علت‌هایی را داریم، خود دعا کردن و مفهوم آن نیز دارای علت‌هایی است.
در روایتی از پیامبر گرامی اسلام(ص) نقل شده است که هیچ چیز تقدیر الهی را نمی‌تواند جابه جا کند، مگر دعا، اما مسئله اصلی این است که برای استجابت دعا و رسیدن به خواسته، دعا کردن دارای شرایط، موانع و آدابی است که لازم است قبل از دعا به آن توجه شود.
شرایط دعا
اولین شرطی که برای استجابت دعا بیان شده است، وجود معرفت فرد مومن می‌باشد، به این معنی که اگر معرفت ما به مسئله توحید تشکیل شود و به وجود بیاید، قطعا گفت‌وگو بین بنده و خداوند به اجابت نزدیک‌تر است.
دومین شرط، عمل به مقتضای این معرفت الهی است، چرا که اگر معرفتی را کسب کردیم، ضروری است تا طبق آن نیز عمل کنیم.
شرط سومی که برای استجابت دعا از آن نام برده شده، موضوعی است که در روایات و فرمایشات بزرگان دین بسیار بر آن تاکید شده و آن تاثیر رزق و روزی حلال و بحث طهارت کسب و کار می‌باشد.
اهمیت مورد فوق در حدی است که گفته شده با یک لقمه حرام، فرد تا ۴۰ روز از استجابت دعا محروم می‌شود.
چهارمین شرط نیز حضور قلبی و رقت قلب است که در وجود شخص مومن می‌تواند وجود داشته باشد، در این راستا نیز امام صادق(ع) به یکی از اصحاب خود فرمودند: "هر زمان دلت رقیق شد و حس معنوی خوبی به دست آوردید، بدانید که اقبال پیدا کرده‌اید و آن لحظه، بهترین زمان برای دعا کردن است و باید آن شرایط را غنیمت بشماریم. "
موانع دعا
پس از بیان شروط استجابت دعا از دید آیات و روایات، نوبت به تبیین موانع اجابت دعا و آشنایی با این موضوع است تا با اطلاع از این موانع بتوانیم برای رفع آن تلاش کنیم.
اولین مانع در این راه، گناه و وجود حق‌الناس است، که در این راستا از امام باقر(ع) روایتی با این مضمون نقل شده است که: "گاهی خداوند بنای اجابت دعا دارند، اما یک گناه از طرف بنده مانع از اجابت این دعا می‌شود. "
از موانع دیگر، درخواست مواردی است که با سنن الهی در تعارض است، به طور مثال در شرایط فعلی که با این ویروس منحوس روبرو هستیم، اگر کسی مدام دعا کند که مبتلا به این بیماری نشود، اما هیچ یک از مسائل بهداشتی را رعایت نکند، قطعا دعا کردن او به اجابت نزدیک نیست، چرا که لازمه استجابت دعا انجام پیش شرط‌هایی است.
آداب دعا
بعد از اشاره به موانع اجابت دعا، نوبت به بیان آداب دعا کردن است و اینکه فرد چه اقداماتی را باید برای استجابت دعا انجام دهد.
شروع دعا با "بسم الله"
رسول اکرم(ص) فرمودند: دعایی که اول آن بسم الله باشد، به اجابت نزدیک‌تر است و مردود نمی‌شود، بنابراین اولین ادب از آداب دعا کردن در روایات ما، شروع دعا با بسم الله است.
بیان اسما الهی، قبل از دعا
از دیگر آداب دعا کردن، تمجید و نام بردن از صفات الهی است، تا جایی که گفته شده، دعایی که قبل از آن تمجید از خداوند نباشد، ناقص است، البته این بدان مفهوم نیست که پروردگار عالم نیازمند این موضوع هستند، بلکه گفتن اسما الهی در رقت قلب بسیار تاثیر گذار است.
شروع و ختم دعا با صلوات بر محمد و آل محمد(ص)
امام صادق(ع) در جمع اصحاب خود در رابطه با آداب دعا فرمودند: اگر خواسته بزرگی دارید، قبل از دعا صلوات بفرستید و بعد از بیان دعای خود، آن را با صلوات ختم کنید، چرا که صلوات دعای مستجاب است و لذا خداوند از عدم اجابت دعای فرد مومن که در بین دو دعای مستجاب قرار گرفته است حیا می کند.
اولیا الهی را واسطه استجابت دعا قرار دهیم
در روایات بسیار تاکید شده است برای آنکه دعا و خواسته خودمان را بیان کنیم، بهتر است درب خانه بزرگان و اولیای الهی برویم و به عنوان آبرو و سرمایه، ایشان را عرضه کنیم.
اقرار به گناه
در سیره اهل بیت و متون اسلامی هیچ جا بیان نشده است که اگر مومنی گناه کرد، برای بزرگان و استاد اخلاق خود آن گناه را بازگو کند و حتی از این کار نهی شده‌اند، اما در زمان خلوت بنده با خداوند بهترین زمان برای اقرار به گناه و توبه از گناه است، چرا که نتیجه آن رقت قلب در وجود انسان خواهد بود.
قسم دادن خداوند به صفات و عظمتش
در روایتی از امام حسین(ع) نقل شده که ایشان فرمودند: رسول اکرم(ص) زمانی که از خداوند خواسته‌ای داشتند همانند فردی مسکین و بی پناه که از یک فرد غنی خواسته‌ای دارد، با خداوند صحبت می‌کردند، بنابراین ما نیز با الگوگیری از حضرت(ع) لازم است که این سیره را در زندگی خود مورد توجه قرار دهیم.
عمومی کردن دعا
در روایات در باب آداب دعا کردن آمده است که سفره دعا را پهن بگیرید و همه را در دعای خود شریک کنید و در جای دیگری نیز نقل شده است که اگر مومن، چهل مرد را قبل از خودش دعا کند و آنها را در دعای خود شریک کند، خداوند، هم دعای او در حق خودش و هم در حق آن چهل نفر را به اجابت خواهد رساند.
دسته جمعی دعا کردن
برگزاری مراسم‌ها و جماعت‌های مسلمانان، شرایط بسیار مغتنمی برای دعا کردن است، شرایطی که متاسفانه در این روزهای کرونایی از آن محروم هستیم، در این راستا نیز روایت شده است اگر ۴ نفر مومن بر روی یک خواسته واحد از خداوند تجمع کنند، قبل از آنکه متفرق شوند حاجت خود را خواهند گرفت.
انتخاب اوقات مناسب
سحر و زمان بارش باران از زمان‌هایی است که گفته شده دعا در آن به اجابت نزدیک تر است و لذا باید از این اوقات به نحو احسن استفاده کرد.
پافشاری کردن بر خواسته خود
گاهی اوقات انسان خواسته و حاجتی دارد که به اجابت نمی‌رسد، اما باید مراقب باشد که این موضوع او را از دعا کردن خسته نکند و اگر احساس می‌کند دست یابی به آن به صلاح او است، باید در مسیر اجابت آن و درخواستش پافشاری کند، چرا که خداوند اسرار کردن بنده در مسیر دست یابی به خواسته‌اش را دوست دارد.
و اما حرف آخر
تمام این مسائل در خصوص دعا کردن و رعایت موارد آن بسیار مهم است، اما مهم‌تر از آن، اصل دعا کردن و به تعبیری وصل شدن سیم انسان به خداوند است که موضوعیت دارد، حال اگر دعای ما مورد اجابت قرار گرفت که نور علی نور است و اگر هم به آن خواسته خود نرسیدیم، نباید احساس خسران کنیم و بدانیم همین که ارتباط قلبی با خدای عالم گرفته‌ایم، این امتیاز بسیار بزرگی است که نصیب ما شده است چرا که دعا مغز عبادت است
