ضرورت نظر به اسماء الهی

اشاره

قبل از آن که از منظر دعای سحر به اسماء الهی بنگریم به طور مختصر نکاتی در مورد اسماء الهی عرض می شود، ولی اصل موضوع را باید در شرح متن دعای سحر دنبال فرمایید. چرا که زبان قرآن و روایت و دعا در تبیین اسماء الهی، کامل ترین و صحیح ترین زبان است.

1- قرآن می فرماید: «وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنی»(1) یا می فرماید: «لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی»(2) خداوند دارای بهترین و زیباترین اسم ها است. «اسم» عبارت است از آن چه خبر می دهد از ذاتی با صفت خاص. مثلاً «حیّ» اسم است و بر ذاتی با صفتِ حیات دلالت می کند. از آن جایی که از هر اسمی «حُسنای» آن برای خدا هست پس حیات به معنی مطلق آن برای خدا است، حیاتی که ذاتی او باشد و هیچ محدودیتی نداشته باشد. و هر

موجودی که بهره ای از حیات دارد، قالبی است که به اندازه ی خود نور حیات مطلق را به عالم می تاباند و مجلای کمال حق می باشد. لذا حی ّ بودن خداوند و سمیع و بصیربودن او با حیّ و سمیع و بصیربودن انسان تفاوت اساسی دارد. با این همه هر کمالی که در جمیع مراتب ظاهر است، پرتو کمال اوست، همچنان که هر دانایی حقیقی، اثر دانایی او می باشد تا ما با نظر به آن جلواتِ نازله، راه نظر به حقیقت آن اسماء را بیابیم.

2- تدبّر در قرآن کریم و سخنان حضرات معصومین علیهم السلام حکایت از آن دارد که در نظام وجود، اسماء الهی اهمیت خاصی دارند و خداوند هر آنچه را در نظام وجود می گذرد به اسماء خود مرتبط می کند. یک جا خود را به اسم خالق و یک جا به اسم قیّوم و یک جا به اسم ربّ معرفی می کند و روشن می فرماید با کدام اسم از اسماء الهی آن واقعه واقع شده است. وقتی می فرماید: «إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَی یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذَلِکُمُ اللّهُ فَأَنَّی تُؤْفَکُونَ»(3) در واقع شکافته شدن دانه را به خود نسبت می دهد منتها با تجلی نور اسم فالق، همچنان که زنده شدن مردگان را به اسم «محیی» نسبت می دهد. در دعا می خوانیم: «أسْأَلُکَ بِنُورِکَ الْقَدِیمِ، وَ أَسْمائِکَ الَّتِی کَوَّنْتَ بِها کُلَّ شَیْ ءٍ»(4) خداوندا از تو به نور قدیم ات و اسمائی که به وسیله ی آن ها همه ی اشیاء را ایجاد کردی تقاضا می کنم. این جمله می رساند خدای تعالی به نور اسماء خود به همه چیز وجود بخشیده است.

فقراتی که در ادعیه می فرماید: «بِاسْمِکَ الّذی» یا «بِأسماءِ الّتی» حکایت از آن دارد که همه ی موجودات عالم از طریق اسماءالهی ظهور کرده و به صحنه ی وجود آمده اند. می فرماید: «وَ بِاسْمِکَ الَّذِی خَلَقْتَ بِهِ النُّورَ الَّذِی اضاءَ کُلَّ شَیْ ءٍ»(5) خداوندا به نور اسمی از اسماء تو تقاضای توجه دارم که از طریق آن اسم همه ی اشیاء را نورانی کردی. یا «اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِاسْمِکَ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ فَجَعَلَهُ دَکّا وَ خَرَّ مُوسی صَعِقا،وَبِالاسْمِ الْمَخْزُونِ الْمَکْنُونِ، وَبِاسْمِکَ الَّذِی فَلَقْتَ بِهِ الْبَحْرَ لِمُوسی بْنِ عِمْران».(6) در این فراز نظر به اسمی دارید که به کوه تجلی کرد و حضرت موسی علیه السلام را به مقام فناءِ فی الله نایل کرد و به اسم مخزون و مکنون که بین خداوند و حضرت موسی علیه السلام بود و به اسمی که خداوند به نور آن دریا را برای حضرت موسی علیه السلام شکافت. بنا به فرمایش امام خمینی«رضوان الله علیه»: «اسم» عبارت است از نفس تجلّی فعلی که به آن، همه ی دارِ تحقّق، متحقّق است. و اطلاق «اسم» بر امور عینیّه در لسان خدا و رسول و اهل بیت عصمت علیهم السلام بسیار است، چنانچه فرمودند «اسماء حسنی» ما هستیم. و در ادعیه ی شریفه «و باسمک الّذی تجلّیت علی فلان» بسیار است»(7)

در ادعیه ی مأثوره از ائمه علیهم السلام نظر به اسم جمال و جلالِ حق می شود تا انسان ها بتوانند حضرت حق را با آن اسماء بشناسند. مثلاً حضرت سجاد علیه السلام در مناجات الراغبین عرضه می دارند: «وَافِداً إِلَی حَضْرَهِ جَمَالِکَ

مُرِیدا وَجْهَکَ» خداوندا به سوی حضرت جمالت آمدم در حالی که طالب نظر تو هستم. و نیز در دعایی که رسول خدا صلی الله علیه و آله اظهار می داشتند داریم که « أَسْأَلُکَ بِجَلالِکَ سَیِّدِی وَ جَمالِکَ مَوْلایَ، أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تَتَجاوَزَ عَنِّی، إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیم»(8) که حضرت با نظر به جمال و جلال الهی تقاضای عفو دارند و یا نظر به «تجلی» اسماء می کنند و اظهار می دارند: «أَسْأَلُکَ بِنُورِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ الَّذِی تَجَلَّیْتَ بِهِ لِلْجَبَلِ، فَجَعَلْتَهُ دَکّا، وَ خَرَّ مُوسی صَعِقا»(9) در این قسمت از دعا همانند آیه ی 143 سوره ی اعراف موضوع «تجلّی» به میان آمده است.

پی نوشت:

1- سوره ی اعراف، آیه ی 180.

2- سوره ی إسراء، آیه ی 110.

3- سوره ی انعام، آیه ی 95.

4- ا بن طاوس حلی، الإقبال بالأعمال، ج 3، ص111. الدعاء فی غرّه ربیع الأول.

5- همان، ج2، ص 212.

6- همان، ج2، ص 301.

7- آداب الصلاه، ص 241.

8- الإقبال، ج 1، ص 249.

9- همان، ج 2، ص 50.

منبع:

اسماء حسنا، دریچه های نظر به حق:شرحی بر دعای سحر/ اصغر طاهرزاده.