جشن ها، مراسم و رویدادهای اجتماعی در واقع هویت ملی یا دینی هر ملتی را تشکیل می‌دهند و هر مراسمی‌بیانگر علایق، سلیقه‌ها و فرهنگ ملت و تعلقات قومی‌ آن به شمار می‌رود. نوروز منشا و قدمتی ۳ هزار ساله دارد و بنابر برخی منابع تاریخی موثق، قدیمی‌ترین آیین ملی در جهان است. در برخی از متون کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در شماری دیگر کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. ابداع نوروز در شاهنامه بدین صورت روایت می شود که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرینش، جهان منور شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو نامیدند.

برخی از روایت های تاریخی نیز آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهند. طبق این روایت ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال پیش از میلاد یعنی زمان حمله کورش به بابل بازمی‌گردد. همچنین در برخی از روایت ها از زرتشت به‌عنوان بنیانگذار نوروز نام برده شده است.

با افزایش محبوبیت عید نوروز در آسیای میانه و همچنین با اعلام رسمی‌شدن این مراسم در ترکیه، جهان در آینده نزدیک شاهد برگزاری آن در ابعاد وسیع تر خواهد بود.

آیین‌های جشن نوروز در ایران، ضمن سازگاری با ویژگی‌های بومی از جمله زبان، شیوه و جایگاه زندگی مردمان، بسیار با آیین‌های کهن نوروز همسویی دارد. در ادامه قصد داریم تا مراسم نوروز را در میان اقوام مختلف کشور از نظر بگذرانیم.

آذری ها

یکی از مهمترین رسوم در میان آذری‌ها رسم تکم و تکم‌چی است. این رسم در اصل همان نوروزخوانی است که با شعرخوانی و موسیقی نوید آمدن بهار را می‌دهند. تکم عروسکی است که تکم‌چی به دست می‌گیرد و با تکان دادن تکم، تصنیف‌های بهاری و نوروزی می‌خواند. برخی معتقدند حاجی فیروز از همین نوروز خوانی الهام گرفته شده است.

از دیگر رسوم در میان مردم آذری ایران، پهن کردن سفره عید یا سفره خوراکی است که برای پذیرایی از میهمانان گسترده می شود و این رسم در میان مردم ساکن در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل رواج دارد. این سفره علاوه بر هفت سین شامل تنقلاتی مانند نخود و کشمش، مغز بادام و گردو، خرما، انجیر خشک، انار، سیب، انگور، شیرینی کوکه و حلوای خانگی است. یکی از رسوم نوروزی آذری ها، هدیه دادن به عروس و دامادی است که نخستین عید مشترکشان را جشن می‌گیرند. چند روز مانده به نوروز خانواده نو عروس هدایایی به عروس و داماد می‌دهند.

کردها

میر نوروزی یا مراسم کوسه گردی از نمایش‌هایی بوده که در میان کردهای ایران برگزار می‌شده است. میر نوروزی نمایشی کمدی محسوب می شود که فردی را به عنوان فرماندار در ایام نوروز انتخاب می‌ کنند و مدیریت امور در این مدت به او محول می شود. این مراسم، امروز تنها در چند روستای مهاباد و در نخستین چهارشنبه‌ سال برگزار می‌شود. با این حال در ایام نوروز و پیش از آن افرادی را با لباس‌های سرخ و چهره‌ سیاه شده با عنوان حاجی فیروز مردم را شاد و سرگرم می‌کنند. این می‌تواند همان بازمانده‌ شوخی‌های میر نوروزی باشد که با روش دیگری در ایام نوروز به اجرا درمی‌آید.

در مراسم کوسه گردی روستاییان با راه انداختن دسته‌ای که ماسک‌های خنده‌دار پوشیده‌اند، کوسه و عروسش را بدرقه می‌کنند. آنها در حالی که شعر می‌خوانند به در خانه‌ها می‌روند و نوید پایان زمستان را می‌دهند و هدیه دریافت می‌کنند. کوسه با سخنانی جالب، حضار را متوجه حضور خود می‌کند. عامه مردم آن را رسمی فکاهی می‌دانند اما باید گفت که کوسه گردی از قدمت بسیاری برخوردار است. در حقیقت شخص در هیات کوسه، با زبانی طنزگون، از عمیق‌ترین واقعیات تلخ جامعه پرده بر می‌دارد و از دردها، رنج‌ها و آرزوهای تحقق نیافته‌ یک قوم سخن می‌گوید.

همچنین در بانه، رسم بوده که زنان در شب چهارشنبه سوری، دسته‌ای از موی کودکان خود را می بریدند و به دور می‌انداختند تا از هر آسیبی به دور باشند و معتقد بودند که انجام ندادن این کار موجب انتقال بلاها به سال جدید می‌شود.

نوروزخوانی از دیگر مراسمی است که در کردستان برگزار می‌شود. امروزه این رسم، فقط در مناطق روستایی اجرا می‌شود و مناطق شهری این رسم را به فراموشی سپرده‌اند. در این مراسم مردم شب را در خانه‌ یکی از اهالی محل جمع می‌شوند. در این شب، نقال، نوروزنامه را مانند خواندن شاهنامه نقالی می‌کند.

هه‌ته‌ری، مه‌ته‌ری هم یکی دیگر از آداب نخستین روز نوروز است که کودکان آن را اجرا می‌کنند. آنها شال خود را از بام پایین می‌اندازند و به کردی می‌گویند: هدیه‌ای برایمان بیاورید!

 بلوچ‌ها

یکی از مراسم‌های نوروزی در استان سیستان و بلوچستان، جشن بهارگاهی است. این جشن به وسیله عشایر و کوچ نشین‌های بلوچ برگزار می‌شود. با توجه به اینکه قوم بلوچ از قبیله‌ها و طایفه‌های زیادی تشکیل شده، هر یک از آنها با دعوت بزرگان قوم به برنامه‌ریزی این جشن‌هایی که اجدادشان آنان را مهمترین مراسم قوم بلوچ می‌دانند، مشغول می‌شوند. آیین دیگری که در سرزمین بلوچستان برگزار می‌شود، مراسم سرمه‌سایی است. زنان بلوچ در گذشته سنگ سرمه را روی سنگی که وسط آن گود بود، می‌ساییدن و از آن در طول سال استفاده می‌کردند. نخستین روز بهار و در لحظه تحویل سال این سرمه‌ها را به دختران هدیه می‌دهند.

اما مراسم دیگری که در این منطقه اجرا می‌شود، مراسم هلک لدیی یا گدام لدیی است. در این مراسم که به معنی جا به جایی محل سکونت است در مراسم ویژه‌ای سیاه چادرها از منطقه کنونی جمع‌آوری شده و با یک حلقه دایره‌ای و خواندن آوازهای مخصوص لیکو آنجا را ترک کرده و به طرف مکان جدید بهاری حرکت می‌کنند. آوازهایی که در این مراسم خوانده می‌شود، همه دسته‌جمعی اجرا می‌شوند و در وصف توصیف بهار است. کاشتن نهال درخت خرما در نخستین روز عید هم یکی از رسوم ایام نوروز در بلوچستان است. نهال یا پاجوش‌هایی که از قبل، در مراسم خاصی از بدنه‌ درخت خرما جدا شده است از طرف بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها عیدی داده می‌شود تا آنها را در زمین کشاورزی خود بکارند.

گیلک‌ها

در گیلان در شهرها و روستاهایی که امامزاده و زیارتگاه وجود دارد، بسیاری از مردم برای تحویل سال به آنجا می‌روند. از مراسم مهم نوروز در گیلان می‌توان به نوروز خوانی اشاره کرد که هم‌اکنون نیز کم و بیش رواج دارد. برای این کار، گروهی نوروزخوان در کوچه و خیابان به راه می‌افتند و اشعاری می‌خوانند. گیلکی‌ها آیینهایی از جمله رسوم شال‌اندازان را نیز برگزار می‌کردند؛ که سال‌ها در نیمه دوم اسفند در استقبال از نوروز اجرا می‌شد اما امروزه به فراموشی سپرده شده است.

در این خطه، بهار، علاوه بر صدای خوش فاخته‌ها و شانه بسرها و گل‌های زیبای پامچال با مراسم زیبای عروس گولی می‌آید. عروس گولی یا گل عروس، نمایشی‌ است که غول، پیربابو و نازخانم نقش اصلی آن را ایفا می‌کنند. پیربابو شخصی است که خود را به هیات پیرمردی در می‌آورد و غول مردی است که کلاهی از ساقه‌های خشک شالی (کلش یا کلوش) بر سر می‌گذارد و نقش نازخانم را هم یکی از جوانانی که لباس زنانه به تن دارد، اجرا می‌کند. موضوع این نمایش میدانی شادی بخش، دعوای غول و پیربابو بر سر نازخانم است که به کشتی میان این ۲ می‌انجامد. غول مظهر سیاهی و زمستان و پیربابو، نماد باغبانی و زیبایی پسندی است. در این کشتی، غول پیروز می‌شود و همراه نازخانم رقص‌کنان بازی را به پایان می برد. زمان برگزاری نمایش در روستاهای مختلف از حدود نیمه دوم اسفند شروع می‌شود. گروه نمایش پس از غروب آفتاب از خانه‌ای به خانه‌ دیگر می‌روند و در حیاط و فضای باز جلوی هر خانه، برنامه‌ خود را اجرا می‌کنند و در هر خانه‌ای هم که این نمایش شادی بخش را انجام دهند، هدایایی مثل برنج، تخم مرغ، شیرینی و گاهی هم پول می گیرند.

در سفره هفت سین مناطقی مثل ماسال، قیچی از لوازم سفره به شمار می رود چون در میان تالشی ها رسم است که هرفردی که به عید دیدنی می‌رود، باید مقداری از سبزه سفره عید را بچیند تا باعث افزایش برکت شود. هنگام چیدن سبزه با قیچی نیت می‌کنند و معتقدند حاجت آنها برآورده می‌شود.

در میان گیلک‌ها رسم است که خانواده عزادار سفره عیدی پهن نکند، شیرینی نگذارد و از مهمانان خود با خرما و چای پذیرایی کنند.