آداب و رسوم نوروز در شوشتر

عید نوروز نزدیک است و همه در جوش و خروش خرید و تهیه لوازم مخصوص نوروز هستند و می خواهند به بهترین نحو نوروز باستانی را جشن بگیرند . در گوشه گوشه ایران مراسم خاصی برای نوروز دارند .عید نوروز مراسمی باستانی است که در هر دو مقطع تاریخی ، قبل و بعد از اسلام با رسم و آئین های خاص و باشکوهی برگزار، و در گذر تاریخ، این رسم کهن، با شکل و شمایل مذهبی نیز به حیات پر رمز و راز خود ادامه داده است ،سنتی که هر ایرانی و پارسی زبانی با آن آشناست و از گرامی داشت آن ، نه تنها به وجد می آید، بلکه آن را با شور و شوقی غیر قابل توصیف همه ساله در آغاز سال نو با آداب و سنن خاص که ریشه در فرهنگ اصیل اقوام ایرانی دارد بر گزار می نماید، و همواره تلاش دارند تا این فرهنگ ملی و کهن که یادگار نیاکان ما ایرانیان هستند سینه به سینه و نسل به نسل با حفظ امانت انتقال یابند،و به موجب همین تلاش هاست که ما ایرانیان و پارسی زبانان امروز، میراث دار این فرهنگ اصیل و کهن هستیم و به آن افتخار می کنیم.در این مطلب با آداب و رسوم نوروز در شوشتر آشنا می شویم .

مردم شوشتر که به لحاظ قدمت تاریخی شهرشان به حق، فشرده ای از تاریخ ایران بزرگ هستند، برای نیکو داشت این ایام با آداب و رسوم نیکو و خاصی به استقبال عید باستانی نوروز می روند، و آنچه در پی خواهد آمد حاصل این کنکاش است که از نظر گرامی تان خواهدگذشت.

خانه تکانی

در شوشتر بنا به یک سنت دیرینه و متمدنانه در آستانه ی سال نو،تنظیف خانه و کاشانه و به عبارتی خانه تکانی است که معمولاً خانم های خانه دار و در پاره ای از مواقع به کمک آقایان دو هفته پیش از پایان سال با جابجایی کلیه اسباب و اثاثیه زندگی و آب و جارو نمودن و غبار زدایی و گردگیری، مجدداً آنها را مرتب می کنند و با این عمل پسندیده خانه را برای پذیرایی از میهمانان نوروزی آماده و مهیا می کنند، در این میان شستشوی فرشها (قالی ها) از اولویت خاص برخوردار است و پهن کردن قالی و پتوهای شستشو شده بر درو دیوار خانه های شهر حکایت از فرا رسیدن سال نو را دارد و این عمل مردم را به جنب و جوش بیشتری وا می دارد.

سبز کردن گندم و تهیه سمنو

سبز کردن گندم نیز همزمان با خانه تکانی صورت می گیرد،معمولا خانم خانه دار مقداری گندم با استفاده از ظروف زیبای مسی یا روی و اخیراً ملامین کشت می کنند تا ضمن تهیه سبزه و سمنو برای سفره هفت سین نمادی از برکت و سرسبزی را در آستانه سال نو در خانه و کاشانه خود پرورش داده باشد، برای اینکار مقداری دانه گندم به سلامتی امام زمان(عج) و سپس با ذکر صلوات نام اعضای خانواده،بستگان نزدیک، و گاه دوستان نیز به لیست اسامی اضافه می گردد.

خرید لباس نو

خرید پارچه و تهیه لباس نو از دیگر رسوم شهروندان شوشتر است که فقیر و غنی برای انجام آن تلاش می کنند و به این باورند که در هنگام تحویل سال نو باید افراد خانواده با سر و وضعی آراسته به استقبال نوروز بروند و معمولا یکی دو هفته مانده به پایان سال،پدرهمراه با سایر افراد خانواده برای خرید لباس عیدشان به بازار و فروشگاه ها می روند و اقدام به خرید لباس نو و پارچه های رنگین می نمایند.

البته ذکر این نکته خالی از فایده نیست که بدانیم،پارچه های خریداری شده معمولا به رنگ های روشن و شاد مانند قرمز ، سبز ، زرد ، نارنجی ، بنفش ، سفید و… انتخاب می گردند و علی رغم انبوه لباس های دوخته شده آماده، هنوزعده ای از شهروندان شوشتر معتقدند که لباس عید را خودشان به کمک دوزنده هایخانگی(خیاط ها) بدوزند که در این میان رعایت بعضی از نکات جالب است ،به عنوان مثال روزهای پنجشنبه را برای برش لباس روز عید مناسب نمی دانند و به این باورند که ساعات این روز سنگین است و نباید پارچه نو را برای نوروز قیچی کنند.

پخت نان شیرین (کلوچه)

در شوشتر علاوه بر تهیه سمنو و سبزه که این روزها علاوه بر دانه های گندم از ماش،عدس و دیگر حبوبات با استفاده هنرمندانه از ظروف سفالی و دیگر ظرفها تهیه می شود،پخت نان شیرین یا کلوچه است که حتماً باید قبل از عید توسط خانم های خانه دار آماده و مهیا گردد تا ضمن استفاده اعضای خانواده در ایام نوروز به عنوان سوغات به میهمانان نوروزی پیشکش گردد.

پنجشنبه آخر سال (زیارت اهل قبور)

از دیگر آداب نیکو و پسندیده ساکنان شوشتر در آستانه ی سال نو،حضور پر رنگ آنان بر بالین قبور اموات است که معمولا پنجشنبه آخر سال انجام می شود،شهروندان شوشتر در عصرآخرین پنجشنبه سال حتماً به زیارت اهل قبور می روند و با دادن خیرات و تلاوت قرآن و ذکر سوره مبارکه فاتحه یاد عزیزانشان را گرامی می دارند و برای آنان طلب آمرزش و زندگی جاوید بهشتی می نمایند ،در این میان حضور آحاد مردم شهر بر قبور شهداء در اولویت این مراسم است که بطور خود جوش انجام می شود.

سفره هفت سین

تهیه سفره هفت «سین» از دیگر آداب و رسوم عید نوروز است که در شوشتر مانند سایر نقاط کشور انجام می گردد،البته مردمان شوشتر از دیر باز تاکنون، عدد هفت را عددی ویژه و خاص می دانند و در چیدمان سفره هفت سین نوروز و گاه در سایر امور زندگی روز مره خود آن را نیکو می دانند، به نظر می رسد این اعتقاد برگرفته از ایرانیان باستان است ، چرا که آنان نیز به گواه تاریخ عدد هفت را به هفت جاودانه مقدس ارتباط می دادند«امشاسپند» و در ریاضیات نجومی این عدد جادویی را خانه ی آرزوها و رسیدن به امیدها در خانه ی هفتم نسبت داده اند ، ضمن اینکه علمای اسلامی نیز تفسیر دیگری از این عدد دارند ، علامه مجلسی در این خصوص می گوید: « آسمان هفت طبقه ، و زمین نیز هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل بر آنند و اگر موقع تحویل سال نو ،هفت آیه از قرآن مجید را که با حرف «سین» شروع می شوند تلاوت کنید ؛از آفات زمینی و آسمانی در امان خواهید ماند»،

در سفره هفت سین شوشتری ها علاوه بر سماق ، سیر ، سنجد ، سمنو ، سکه ، سیب ، سبزه گندم ؛ برای تزئین بیشتر و بهتر سفره و توجه خاص و ویژه به کتب آسمانی،از قرآن کریم،آینه،شمع،تخم مرغ رنگ شده و در بعضی از خانواده ها دیوان خواجه شیراز(حافظ) نیز در گوشه سفره ی با شکوه هفت سین، خود نمایی می کند، مضاف براینها برنج ، آینه ، آب و ماهی قرمز به نشانه هایی از قبیل «برنج» برای خیر و برکت،آینه برای رفع کدورت و نمادی از یکرنگی و صداقت، آب به عنوان مایه ی حیات و صافی و پاکی و روشنایی و نیز گره گشای مشکلات است و ورود ماهی کوچولو قرمز بر سفره پر زرق و برق هفت سین شوشتری ها تفسیر های متفاوت شفاهی دارد و پیشنه ی آن در فرهنگ کهن این دیار باستانی یافت نشده است.

لحظه تحویل سال نو از دیگر آداب و رسوم مردم شوشتر لحظه تحویل سال است که معمولاً با جمع شدن تمام اعضای خانواده بر گردا گرد سفره هفت سین تکمیل می گردد.در این لحظه افراد خانواده با رعایت ادب و احترام به بزرگترها در پائین سفره و در حالیکه لباس های نو همراه با سرو وضعی آراسته و معطر دارند به رسم نیاکان ایرانی چهارزانو در کف اتاق نشیمن که از قبل آراسته و مرتب شده است می نشینند و معمولا مادر خانواده با روشن کردن اسپند و بچه با روشن کردن شمع و اصولاً پدر یا پدر بزرگ یا مادر بزرگ با تلاوت قرآن و ذکر صلوات و شادی کودکانه بچه ها به استقبال نوروز و لحظه تحویل سال نو می روند که لحظه های مفرح و به یاد ماندنی بویژه برای جوانان و نوجوانان که پرچم داران آینده این آئین باستانی هستند می باشد.

ضمن اینکه آئین های نوروزی در شوشتر، دارای پیشنه و فلسفه خاص، قبل و بعد از اسلام هستند که هرکدام در جای خود و به موقع و بر اساس اعتقادات مردم خونگرم و فرهنگ ساز این دیارسال های متوالی است که نسل به نسل به همین گونه و اشکال برگزار می شود، به عنوان مثال : مادر خانواده برای دوری چشم حسود از اهل خانواده و دین و کیان سرزمین آبا اجدادیش اسپند دود می کند،بچه ها با روشن کردن شمع یاد می گیرند که نور روشنی بخش زندگی پرپیچ و خم آینده است و پدر و مادر شمع واقعی زندگی حال و آینده آنان هستند که با نور خود آنان را از تاریکی و جهل به روشنایی و امید هدایت می کنند،تلاوت قرآن توسط بزرگ خانواده در آغاز سال نو دلها را به سوی خالق بی همتای مهربان سوق می دهد و…

آداب و رسوم بعد ازحلول سال نو

افراد خانواده بعد از لحظه تحویل سال با چهره های خندان با هم روبوسی می کنند و معمولا کوچکتر ها همچنان بر دستان بزرگترها (پدر بزرگ و مادر بزرگ،پدر و مادر)ب وسه می زنند و سال نو را با این عبارت«عیدت مبارک» با صفا و صمیمیتی دیدنی به هم تبریک و شاد باش می گویند و برای هم آرزوی سالی خوب و پر از موفقیت می کنند و البته در هنگام تحویل سال«ذکر یا مقلب القوب و الابصار یا…»نیز توسط بزرگ خانواده با صدای بلند قرائت می شود و کوچکتر ها به تقلید از آن ، زیر لب تکرار و زمزمه می کنند.

نهار یا شام بعد از تحویل سال

از دیگر آداب و رسوم مردمان شوشتر در آغاز سال نو تهیه وعده غذای خانواده بعد از تحویل سال است که پلو باقلا در میان لیست غذا جایگاه ثابتی دارد و از قدیم الایام سفره عید شوشتری ها حتماً مزین به مرغ و پلو باقلا بوده است و این سنت دیرینه تا به امروز همچنان حفظ شده است؛امروزه علاوه بر مرغ و پلو باقلا خوشمزه کدبانو های شوشتری ، انواع پلو و خورشت ها و نوشیدنی ها بر سفره مردمی که توان خرید را دارند یافت می شود.

عیدی دادن و دید و بازدید

از دیگر آداب نیکو و پسندیده شوشتری ها فراموش نمودن کدورت ها و بجا آوردن صله رحم و در بیشتر مواقع رسیدن به وضع خویشان، بستگان و همسایگان کم بضاعت است ، در همه ی خانواده های شوشتری رسم بر آن است که افراد خانواده به دیدن بزرگ تر های فامیل بروند و این ایام را به آنان تبریک بگویند و البته این دید و بازدید ها دوسویه است و بزرگ تر ها نیز مجدداً به دیدن کوچکترها می روند ، برنامه دید و بازدید دوستان، آشنایان و همسایگان در شوشتر همچنان مرسوم است و این مراسم تا ایام سیزده بدر با شور و هیجانی خاص پا برجاست، و در این میان علاوه بر رد و بدل کادو و هدایا برای بزرگ تر ها؛ بچه ها نیز با گرفتن عیدانه یا عیدی از بزرگترها که معمولاً اسکناس نو و تا نخورده است روزگار خوشی را سپری می کنند.

در شوشتر آداب و رسوم فراوانی قبل و بعد از تحویل سال در بین مردم رایج بوده است که متأسفانه خیلی از این آداب ارزشمند و تاریخی به دلیل بی توجهی مردم و مسئولین به ویژه متولیان فرهنگی یا به کل از بین رفته است و یا در بعضی از خانواده با رنگ و لعابی دیگر اجرا و برگزار می شود و می طلبد تا آنانی که اطلاعاتی از این آداب کهن دارند برای زنده نگه داشتن و احیاء این رسوم از خود اهتمام بیشتری نشان دهند