حکم دریافت هدیه یا پورسانت از ارباب رجوع

حوزه/ حجت الاسلام مجید فولادی در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به بیان احکام شرعی در موضوعات گوناگون پرداخته است.

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام مجید فولادی در صحن امام رضا (ع) حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به بیان احکام شرعی در مورد موضوعات مختلف پرداخته است که بخش دوم تقدیم می شود :

* رشوه خواری

از ویژگی های رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که خداوند متعال در قرآن مطرح فرموده، عبارت است از:

وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِث‏ (اعراف/۱۵۷).  پاکیزه ها را بر آنها حلال و پلیدها را حرام می‏ کند.

امام صادق، علیه السّلام فرمودند: لَیْتَ السِّیَاطُ عَلَی رُءُوسِ أَصْحَابِی‏ حَتَّی یَتَفَقَّهُوا فِی الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ.

ای کاش تازیانه ها بر سر اصحاب و یاران من بود تا از حلال‏ و حرام خدا آگاه  می شدند. بحار الأنوار، ج‏۱، ص: ۲۱۳.

رشوه خواری

یکی از مصادیق حرام خواری، رشوه می باشد و خداوند متعال در قرآن، سوره مائده، آیه ۴۲، با عنوان «سحت»، مذمت کرده و رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: لَعَنَ‏ اللَّهُ الرَّاشِیَ‏ وَ الْمُرْتَشِیَ‏ وَ الْمَاشِیَ بَیْنَهُمَا.

خدا رشوه دهنده و رشوه گیرنده را با واسطه میان این دو ملعون را لعنت کند. بحار الأنوار ، ج‏۱۰۱، ص: ۲۷۴

چرا رشوه؟

رشوه دهنده برای جلب نظر قاضی یا کارگزار حکومت به او رشوه می دهد تا به نفع او حکم را صادر کند، در حالی که حق او نیست و گاهی برای رد گم کردن عنوان هدیه، زیرمیزی، پول چای، و... به آن می دهند.

رشوه دادن و رشوه گرفتن حرام است و مال رشوه باید به صاحبش برگردانده شود و شخص رشوه گیرنده حق تصرف در آن مال را ندارد.

حکم گرفتن هدایا

از مقام معظم رهبری مدظله العالی سوال شد: هدایا اعم از نقدی، خوراکی و غیره که توسط ارباب رجوع با رضایت و طیب خاطر به کارمندان دولت داده می‌شوند، چه حکمی دارند؟ و اموالی که به صورت رشوه به کارمندان داده می‌شود، اعم از این که بر اثر توقع انجام کاری برای پرداخت‌کننده باشد یا خیر، چه حکمی دارند؟ و اگر کارمند بر اثر طمع به دریافت رشوه، مرتکب عمل خلاف قانون شود، چه حکمی دارد؟

ایشان پاسخ دادند: بر کارمندان محترم واجب است که رابطه آنان با همۀ مراجعه کنندگان بر اساس‌ قوانین و مقرّرات و ضوابط خاص اداره باشد و قبول هر گونه هدیه‌ای از مراجعه کنندگان به هر عنوانی که باشد برای آنان جایز نیست زیرا باعث فساد و سوء ظن به آنان و تشویق و تحریک افراد طمعکار به عمل نکردن به قانون و تضییع حقوق دیگران می‌شود. اما رشوه، مسلم است که برای گیرنده و دهندۀ آن، حرام است و واجب است کسی که آن را دریافت کرده به صاحبش برگرداند و حق تصرّف در آن را ندارد. توضیح المسائل مراجع تقلید، ج‌۲، ص: ۹۸۲.

درصدانه یا پورسانت

سؤال ۱: اموالی که بعضی از فروشندگان به مأموران خرید ادارات یا شرکت‌ها بدون آنکه آنها را به قیمت تثبیت شده اضافه کنند، به خاطر برقرار کردن ارتباط می‌پردازند، نسبت به فروشنده و نسبت به مأمور خرید چه حکمی دارند؟

پاسخ مقام معظم رهبری: پرداخت این اموال توسط فروشنده به مأمور خرید جایز نیست و برای مأمور هم دریافت آنها جایز نیست و آنچه را که دریافت می‌کند باید به اداره یا شرکتی که مأمور خریدِ آن است، تسلیم کند.

سؤال۲: آیا کارمند یا کارگر شرکت دولتی یا خصوصی که وظیفه‌اش وکالت در تأمین نیازهای اداره یا شرکت از مکان های فروش است، می‌تواند بر کسی که کالاهای مورد نیاز را می‌فروشد، شرط کند که درصدی از سود حاصل از خرید، از آن او باشد؟ آیا دریافت این سود برای او جایز است؟ در صورتی که مسئول مافوق چنین شرطی را اجازه دهد چه حکمی دارد؟

ج: این شرط از طرف کارمند صحیح نبوده و او نمی‌تواند سودی را که به نفع خود شرط کرده، دریافت کند و مسئول بالاتر هم حق اجازه چنین شرطی را نداشته و اجازه او در این باره اثری ندارد. توضیح المسائل مراجع؛ ج‌۲، ص: ۹۸۴، به نقل از اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری.

* کم فروشی، گران فروشی

دسته بندی آیات قرآن

أمِیرُ الْمُؤْمِنِین عَلَیْهِ السَّلَام فرمودند:‏ الْقُرْآنُ أَرْبَعَةُ أَرْبَاعٍ رُبُعٌ فِینَا وَ رُبُعٌ فِی أَعْدَائِنَا وَ رُبُعٌ فَرَائِضُ وَ أَحْکَامٌ وَ رُبُعٌ حَلَالٌ وَ حَرَامٌ وَ لَنَا کَرَائِمُ الْقُرْآن‏. بحار الأنوار، ج‏۲۴، ص: ۳۰۵

قرآن در چهار قسمت نازل شده: یک چهارم درباره ما و یک چهارم درباره دشمنان ما و یک چهارم حلال و حرام و یک چهارم واجبات و احکام و آیات برگزیده‏ قرآن مخصوص ماست.

آموزش حلال و حرام به فرزندان

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: الْغُلَامُ یَلْعَبُ سَبْعَ‏ سِنِینَ‏ وَ یَتَعَلَّمُ الْکِتَابَ سَبْعَ سِنِینَ وَ یَتَعَلَّمُ الْحَلَالَ‏ وَ الْحَرَامَ سَبْعَ سِنِینَ. الکافی، ج‏۶، ص: ۴۷

پسر باید هفت سال بازی کند، و هفت سال نویسندگی بیاموزد، و هفت سال به آموزش حلال و حرام بپردازد.

کم فروشی و گران فروشی

از موارد کسب حلال دریافت مال در برابر تحویل کامل جنس یا گرفتن دستمزد در برابر انجام کامل کار است.

یکی از موارد حرام خواری، کم فروشی یا کم کاری است. به این معنا که فروشنده به مقدار پولی که دریافت کرده جنس تحویل مشتری ندهد یا کسی که مبلغی گرفته تا کاری انجام دهد در قبال دستمزدی که گرفته کار خود را به طور کامل و صحیح انجام ندهد.

خداوند متعال در قرآن می فرماید: أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ لا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ‏ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ‏ أَشْیاءَهُمْ‏ وَ لا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِین‏. شعراء/ ۱۸۱ الی ۱۸۳.

پیمانه را درست بکشید و کم‏ فروشی نکنید. اجناس را با ترازوی درست بکشید. در هنگام کشیدن، کم نگذارید و در زمین برای فساد تلاش نکنید.

از نظر فقهی شخص کم فروش در برابر خریدار ضامن و بدهکار است و توبه او با ادای حقوقی که غصب یا ضایع کرده است ممکن است و اگر صاحب حق را نمی شناسد باید معادل آن را به عنوان رد مظالم از طرف صاحب اصلی به نیازمندان بدهد. تفسیر نمونه جلد ۱۲ صفحه ۱۱۳.

آثار شوم کم فروشی

امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: هر زمانی که مردم کم فروشی کنند خداوند آنان را به خشکسالی و قحطی و کم شدن محصول گرفتار می کند. غررالحکم جلد ۱ صفحه ۳۲۴

گرانفروشی هم از نتایج کم فروشی است و همان احکام را دارد.

   
نمونه هایی از کم فروشی

در آب گذاشتن مرغ یا سبزیجات در آب برای آن که وزن آن بیشتر شود.

کم کردن از کیفیت کالا و جنس را با قیمت کالای خوب فروختن.

حبوبات و لبنیات را در بسته بندی بزرگ تر ولی با مقدار کمتر عرضه کردن

مصادیق کم کاری

دیرتر آمدن سر کار و زودتر رفتن و دستمزد کامل گرفتن

انجام کارهای شخصی در ساعات کاری و اداری

به جای انجام کار مشتری و ارباب رجوع وقت گذرانی کردن و مشغول فضای مجازی شدن

به جای کار مفید روزنامه خواندن و مشغول گفت و گو با بقیه کارمندان

معمار یا بنایی که در مصالح ساختمانی کم می گذارد یا کار خود را به طور صحیح انجام نمی دهد و دستمزد کامل دریافت می کند.

خودروسازی که در انتخاب کیفیت قطعات یا نصب آنها کوتاهی می‌کند یا جنس بدون کیفیت را به جای جنس مرغوب جاسازی و عرضه می‌کند.

*  میراث خواری

حلال و حرام، دست خداوند متعال است و هیچ کس حق ندارد از جانب خود حلالی را حرام و حرامی را حلال کند.

خداوند متعال در قرآن می فرماید: قُلْ أَ رَأَیْتُمْ ما أَنْزَلَ اللَّهُ لَکُمْ مِنْ رِزْقٍ فَجَعَلْتُمْ مِنْهُ حَراماً وَ حَلالاً قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَی اللَّهِ تَفْتَرُونَ (یونس/۵۹).

بگو: آیا رزقی که خداوند برای شما فرستاده، بعضی را حلال و بعضی را حرام می‏ کنید؟! بگویید که آیا خداوند چنین اجازه‏ای را به شما داده یا این که به خدا نسبت دروغ می‏ دهید؟!

عنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام: عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ‏ فَقَالَ: حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا یَکُونُ غَیْرُهُ‏ وَ لَا یَجِی‏ءُ غَیْرُهُ‏ وَ قَالَ قَالَ عَلِیٌّ علیه السلام مَا أَحَدٌ ابْتَدَعَ بِدْعَةً إِلَّا تَرَکَ بِهَا سُنَّة.

الکافی، ج‏۱، ص: ۵۸.

زرارة  می گوید: از امام صادق علیه السلام در مورد حلال و حرام پرسیدم، فرمودند: حلال محمد همیشه تا روز قیامت حلال است و حرامش همیشه تا روز قیامت حرام، غیر حکم او حکمی نیست و جز او پیغمبری نیاید و علی علیه السلام فرمودند: هیچ کس بدعتی ننهاد جز آن که به سبب آن سنتی را ترک کرد.

میراث خواری به ناحق

 یکی از اموال حلالی که به انسان می رسد، ارثی است که از جانب اموات به زندگان می رسد، که اگر صحیح تقسیم شود و درست استفاده شود، حلال و اگر ورثه در تقسیم ارث، خودسرانه و بدون توجه به فرمان قرآن عمل کنند، مصداق میراث خواری باطل بوده و خوردن چنین مالی حرام است. خداوند متعال می فرماید: وَ تَأْکُلُونَ التُّراثَ‏ أَکْلاً لَمًّا (فجر/۱۹).

و میراث خود را با میراث دیگران بدون توجه به حلال وحرام بودنش‏ یک جا و کامل می‏ خورید.

انواع تصرفات باطل

تصرف ناحق ورثه در میراث میت، چند صورت دارد:

۱ . تصرف در مال میت، قبل از پرداخت بدهی های میت یا بدون عمل کردن به وصیت میت در ثلث اموال خود.

۲ . تصرف برخی از ورثه در اموال دیگر ورثه، مانند آن که فرزندان، در ارث مادر بدون رضایت او تصرف کنند، یا برادران، خواهران خود را از ارث خود محروم کنند، یا پدر و یا مادر، بی جهت برخی از فرزندان خود را از ارث محروم سازند.

۳ . تصرف در مال یتیم.

اگر میت فرزندان صغیر داشته باشد، لازم است دیگران حداکثر احتیاط را در استفاده از اموال میت به کار برده تا خدای ناکرده دچار خوردن مال یتیم نشوند.

خداوند متعال در قرآن می فرماید:

 إِنَّ الَّذینَ یَأْکُلُونَ أَمْوالَ الْیَتامی‏ ظُلْماً إِنَّما یَأْکُلُونَ فی‏ بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیَصْلَوْنَ سَعیراً (نساء/۱۰).

آنان که از روی ظلم اموال یتیمان را می‏ خورند، آتش را در شکم خود وارد می‏کنند و به زودی در آتش شعله‏ ور خواهند افتاد.

 پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: شَرَّ الْمَأْکَلِ‏ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ ظُلْما. الأمالی( للصدوق)، النص، ص: ۴۸۷.

بدترین خوردنی ها، خوردن مال یتیم از روی ظلم و ستم‏ است.

تصرف حرام و نماز باطل است

 اگر میت قرض نداشته باشد ولی بعضی از ورثۀ او صغیر یا دیوانه یا غایب باشند، تصرف در ملک او بدون اذن ولیّ شرعی، حرام و نماز در آن باطل است(مگر بعد از تعیین قیّم و عمل بر طبق صلاح دید وی)، ولی تصرفات جزئی که برای برداشتن میت معمول است اشکال ندارد.

توضیح المسائل مراجع تقلید؛ ج‌۱، ص: ۴۸۷، مسأله ۸۷۷.

 کسانی که در مال یتیم تصرف می کند، ممکن است پدربزرگ ها یا مادر صغیر یا دیگر خواهران و برادران و یا بقیه فامیل او باشند که خانه یا ماشین یا دیگر اموال میت را بدون توجه به حق صغیر، یا استفاده می‌کنند و یا خرید و فروش نموده و یا از بین می برند.

 میتی که از دنیا رفته و فرزند صغیر دارد لازم است دیگر فرزندان بزرگ تر یا همسر و یا اقوام او به نحوی برای او مراسم بگیرند که به مال صغیر ضرری وارد نشود.

خداوند متعال به همه ما توفیق عمل صحیح به احکام دین را عنایت فرماید بر محمد و آل محمد صلوات.

استفتائات

کسی که می داند غذایی که پدرش آورده از مال حرام  بوده و خورده تکلیفش چیست؟  آیا باید رد مظالم بپردازد؟

پاسخ مراجع عظام:

 آیت الله خامنه ای:

اگر صاحب مال را می شناسد یا با تفحّص می تواند مشخّص کند، قیمت غذا را به او برگرداند. در غیر این صورت آن را به فقیر صدقه دهد و در صدقه دادن بنا بر احتیاط از حاکم شرع اذن بگیرد.

 آیت الله مکارم شیرازی:

در صورتی که مفسده ای ندارد به صاحبان مال برگرداند و الا باید تمام آن را به فقرا بدهد و اگر خودش فقیر باشد می تواند به اندازه رفع فقر از آن استفاده کند.

 آیت الله وحید خراسانی :

اگر می داند آنچه خورده مال حرام بوده باید قیمت آن را به صاحبش برگرداند و اگر متمکّن از پیدا کردن صاحب آن نیست از طرف او به فقیر شیعه صدقه بدهد.

 آیت الله فاضل لنکرانی :

اگر صد درصد یقین دارد که غذایی که پدر آورده عین مال حرام بوده و خورده است، اگر صاحب غذا و یا صاحب پولی را که با آن غذا خریده شده است، می شناسد باید قیمت غذایی را که خورده به صاحبش بدهد در غیر این صورت از طرف صاحبش به فقیر مستحق صدقه بدهد.

اما اگر صد در صد یقین ندارد که با عین پول حرام غذا را خریداری کرده و احتمال می دهد از در آمد حلالش باشد یا به ذمه آن را خریداری کرده باشد، خوردن آن اشکال ندارد و تکلیفی ندارد.

استفتاء از سایت مراجع عظام