سوغات قم چیست؟

شهر قم، کلان‌شهر مذهبی ایران، یکی از مهم‌ترین شهرهای کشور است. سالانه هزاران توریست برای بازدید از جاهای دیدنی قم به ایرانسفر می‌کنند. قم در ابتدا محل سکونت اقوامی از زرتشتیان بوده که «ممجان» نامیده شده است. این شهر در شاه‌راه مواصلاتی و حمل و نقل ایران واقع‌شده و از یک‌سو رابط بین استان‌های صنعتی ایران با تهران و از سویی دیگر رابط استان‌ها و شهرهای جنوبی ایران با استان‌ها و شهرهای شمالی است. این اهمیت منحصر به حاضر نیست و درگذشته نیز قم به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم دارای اهمیت ارتباطی بوده است.

«حسن بن محمد بن حسن قمی» در کتاب تاریخ قم علت نام‌گذاری شهر را چنین بیان می‌کند:

شهر قم را، بدین علت قم نامیدند که محل جمع شدن آب‌ها و آب انار بوده است و آب در آنجا جمع می‌شده و آن را هیچ منفذ و رهگذری نبوده، در اطراف آنجا علف و گیاهان و نباتات فراوان می‌روییده است و در عرب، جمع شدن آب را قم گویند؛ که بعضی آن را با قمقمه (معرب کمکم) هم‌معنی دانسته‌اند و گلاب‌پاش را نیز نوعی از قمقمه وصف کرده‌اند و جمع آن را قماقم نامیده‌اند؛ با این تفاوت که وقتی در آن نواحی علفزار و سبزه‌زار زیاد می‌شد، چوپانان برای چرانیدن گوسفندان خود، برگرد علفزارها خیمه می‌زدند و خانه‌هایی را بنا می‌کردند و خانه‌های ایشان را در فارسی، کومه نامیدند و به‌مرور زمان کومه تبدیل به کم شد؛ پس آن را معرب گردانیده و قم نامیدند. ریشه نام این شهر به «کومه» به‌معنای اتاقک‌های کلبه مانندی که چوپانان برای استراحت می‌ساختند، بازمی‌گردد. با الهام از واژه «کومه» این شهر به نام «کم» (KOM) خوانده شد.

از تاریخچه و علت نام‌گذاری شهر قم که بگذریم، شهر قم یکی از شهرهای نزدیک به تهران است و بسیاری از تهرانی‌ها برای زیارت به این شهر می‌روند. سوهان سوغاتی مشهور قم است که همه ما ایرانی‌ها به‌خوبی آن را می‌شناسیم. نکته جالب اینجا است که سوهان تنها یکی از خوراکی‌ها و سوغاتی‌های خوشمزه قم است و این شهر مذهبی سوغاتی‌ها و صنایع‌دستی زیادی دارد. با ما همراه باشید تا با سوغاتی‌های خوشمزه و صنایع‌دستی زیبای قم آشنا شویم.

آنچه باید درباره سوغات قم بدانید

خوراکی‌های قم

سوهان

سوهان گونه‌ای شیرینی ایرانی و به سخن دیگر، نوعی حلوا است که از جوانه گندم تهیه می‌شود.تاریخچه دقیق اولین سوهان در شهر قم به دوره قاجار نسبت داده می‌شود؛ حلوایی که در سال‌های ۱۲۸۹ تا ۱۲۹۰ هجری خورشیدی هنگامی‌که قرار بود صحن عقیق بارگاه حضرت معصومه (س) در شهر مقدس قم افتتاح شود.

بزرگان قم اقدام به برگزاری مراسم باشکوه جهت افتتاح به عمل آوردند و قرار بود ناصرالدین‌شاه خود برای افتتاح حاضر شود، ولی بر اساس مقتضیات زمان به‌خصوص مسائل امنیتی آن زمان، ناصرالدین‌شاه جانشینی (رئیس ایل قاجار) را به‌جای خود جهت مراسم افتتاح به قم فرستاد.

در هنگام برپایی مراسم با توجه به آداب و رسوم آن دوره هر یک از بزرگان شهر جهت احترام هدایایی را به نماینده شاه از قبیل صنایع‌دستی و … پیشکش کردند و در این بین یکی از بزرگان به نام ملاابراهیم شماعی جهت پیشکش حلوایی که به آن شکر افزوده شده بود، به رئیس ایل قاجار تقدیم کرد که ایشان پس از صرف ناهار این شیرینی را میل کرد که با ذائقه‌اش خوش آمد و با توجه به گفته‌ها، گفت که این شیرینی همانند سوهانی که آهن را می‌برد، غذای مرا برید و هضم کرد. وی درخواست کرد که از این شیرینی مطبوع برای شاه با خودخواهم برد. به‌این‌ترتیب از آن زمان نام سوهان روی این حلوا گذاشته شد و پس از آن تولید و مصرف سوهان شروع شد؛ که در ابتدا مخصوص بزرگان و اشراف بود.

امروز در قم تنها یک نوع سوهان وجود ندارد، سوهان‌های متنوع در شکل‌ها و مزه‌های مختلف در مغازه‌های قم به فروش می‌رسد و هر فردی با هر ذائقه‌ای می‌تواند سوهانی باب میل خود را خریداری کند. از جمله سوهان‌های متنوعی که در این شهر عرضه می‌شود می‌توان به سوهان‌عسلی، سوهان کنجدی، سوهان لقمه‌ای، سوهان تخته‌ای، سوهان بادامی، سوهان آجیلی، سوهان گزی، سوهان کره‌ای و انواع طعم‌ها و شکل‌ها اشاره کرد.

حلوا

حلوا یکی از خوراکی‌های سنتی ما ایرانی‌ها است و تقریبا در هر شهری می‌توان یک نوع حلوای محلی مخصوص به همان شهر را پیدا کرد. شهر قم هم حلوای سنتی مخصوص به خود را دارد. پخت بسیاری از حلواهای استان مرکزی در قم هم رایج است. حلواهای مختلفی در قم پخته می‌شود که از آن جمله می‌توان به حلوای کنجدی، شاه دانه و ارده اشاره کرد.

نان کسمه

کسمه از جمله شیرینی‌هایی است که در استان قم تهیه می‌شود. شیرینی لذیذ که معمولا مادربزرگ‌ها درون تنورهای خانگی طبخ می‌کردند. امروزه نیز شیرینی‌پزان برخی از مناطق این استان، کسمه را درون تنور تهیه می‌کنند که بسیار لذیذ است. آن‌ها برای پخت آن از آرد، شیره یا شکر، زعفران، تخم‌مرغ و زردچوبه استفاده می‌کنند.

نان‌شیرینی محلی قم

نان‌شیرینی یکی از نان‌های پرطرفدار استان قم به شمار می‌آید. در ایام نوروز بازار طبخ و فروش آن داغ است. شیرینی‌پزی‌های استان قم، با استفاده از روغن، شیر، شکر، کنجد و زعفران این شیرینی را طبخ می‌کنند.

صنایع‌دستی قم

بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی با صنایع‌دستی قم آشنایی ندارند و به‌دلیل همین عدم شناخت، از صنایع‌دستی این شهر استقبال زیادی نمی‌شود. از جمله صنایع‌دستی قم می‌توانیم به قالی دست‌باف، خرمهره سازی، معرق‌کاری، مروار بافی و بسیاری از صنایع دیگر اشاره کرد.

خرمهره سازی

خرمهره یکی از معروف‌ترین صنایع‌دستی و سوغات شهر قم است که ساخت آن از گذشته‌های دور تا به امروز همچنان پابرجا است. خرمهره سنگ‌های آبی‌رنگ یا فیروزه‌ای هستند که بیشترین کاربرد آن‌ها برای دفع چشم‌زخم است، دلیل استفاده از رنگ آبی ملایم آرامش‌بخش بودن و علت دیگر این است که به اعتقاد گذشتگان دفع‌کننده‌ انرژی‌های منفی است. ریشه‌ ساخت خرمهره به ۵۰۰۰ قبل بازمی‌گردد و در دوران هخامنشیان و اشکانیان بسیار مورد استفاده بود. همچنین در مصر هم از قدمت طولانی برخوردار است و شواهد نشان از آن دارد که این سنگ‌ها ابتدا در ایران تولیدشده و سپس توسط شاهزاده ایرانی به‌عنوان هدیه به مصر برده شد. خرمهره تنها در ایران کاربرد ندارد و در کشورهای خارجی همچون آلمان از این هنر استقبال شده است و خرمهره را به نام شهر قم می‌شناسند، به‌گونه‌ای که به آن تکنیک قم می‌گویند.

رد پای این هنر را تا ۶۰۰۰ سال پیش در کوره‌های مس در اطراف قم یافته‌اند. در حال حاضر تنها یک تولیدکننده خرمهره در جهان وجود دارد که در قم است. در نمایشگاه Expo ۲۰۰۰ هانوور آلمان با عنوان مروارید فیروزه‌ای ایران باستان ثبت شده است. این هنر در کتاب موزه نیویورک با عنوان Qom technique معرفی شده است.

قالی

قالی‌های دستبافت قم یکی از مشهورترین صنایع‌دستی قم است. اگر سری به تیمچه‌ فرش‌فروشان بازار قم بزنید، می‌توانید انواع فرش‌های زیبای قم را ببینید و به قدمت این هنر زیبا پی ببرید. فرش و قالی قم ازنظر رنگ، نوع بافت، پرز و الیاف نمای کلی از فرش ایران را نشان می‌دهد و ترکیبی از تمام سبک‌های ایران است.

همچنین جنس آن‌ها بیشتر از ابریشم، پشم و کرک است و ازنظر جنس تاروپود به «گل‌ابریشم» و «چله ابریشم» معروف‌اند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به طرح‌های به‌کار رفته در آن‌ها مانند بته‌ای، شکارگاه، جوشقانی، لچک ترنج، محرمان، شاه‌عباسی، بندی خشتی و ... اشاره کرد.

معرق

یکی دیگر از صنایع‌دستی و سوغات قم تابلوهای معرق است؛ که هنرمندان حاذق به آفریدن آن مشغول هستند. در معرق‌کاری روی چوب طرح سنتی را ایجاد می‌کنند و توسط چکش، قلم و وسایل نجاری داخل آن را خالی می‌کنند، سپس جای خالی را با چوب‌های رنگی، فلزی، سنگی، سرامیکی و صدفی پر می‌کنند.

مروار بافی

مروار بافی یکی از هنرهایی است که در شهرهای دیگر ایران هم به چشم می‌خورد. مروار بافی نوعی بافت حصیر است که ترکه مورد استفاده در آن مروار است و در اطراف تهران، ملایر، کرج و ... به عمل می‌آید. روش کار مروار بافان به این صورت است که مروار را پس از تمیز کردن در آب جوش می‌گذارند و سپس لایه‌ رویی آن را می‌گیرند و به‌شکل سبد، ظروف، مبل و ... می‌بافند. این هنر در شهر قم قدمت چندانی ندارد و یکی از صنایع‌دستی نوپا است.

نقاشی سنتی

هنرمندان زیادی در شهر قم مشغول خلق طرح‌های زیبایی بر چوب، شیشه، سفال، چرم و چینی هستند. این آثار هنری جلوه‌ زیبایی دارند که می‌توان جلوه آن را در گوشه و کنار شهر قم دید. طرح‌های موردعلاقه‌ نقاشان قم اسلیمی، نقوش ختایی، منظره، شکارگاه، گل و جانوران مختلف هستند؛ که هر به بیننده‌ای را بر اساس سلیقه‌اش به خود جذب می‌کند.