بی نظمی در ضربان قلب یا همان آریتمی به معنای اختلال در سرعت یا ریتم طبیعی ضربان قلب می باشد. در صورت بروز آریتمی ضربان قلب خیلی سریع یا خیلی کند شده و یا ریتمی نامنظم پیدا خواهد کرد.

بی نظمی ضربان قلب یا آریتمی قلبی

آریتمی قلبی یا ریتم و تپش نامنظم قلبی وقتی اتفاق خواهد افتاد که ضربان الکتریکی قلب به خوبی کار نکرده و نتواند ضربان را تنظیم نماید. آریتمی قلب توصیف کننده ضربان نامنظم قلب می باشد، در این حالت قلب خیلی سریع، خیلی کند و یا خیلی نامنظم عمل کند. آریتمی قلب وقتی رخ می دهد که سیگنال های الکتریکی قلب که تنظیم کننده ضربان قلب می باشند به خوبی کار نکنند. مثلا برخی از اشخاص مبتلا به نارسائی های قلبی ممکن است تپش قلب و ضربان نامنظم داشته باشند. یکی از دلایل آریتمی قلبی نارسایی قلبی می باشد.

اغلب آریتمی های قلبی ضرر چندانی ندارند ولی با این وجود اگر ضربان قلب به شکل خاص غیر طبیعی باشد و همراه با بیماری های قلبی ایجاد شود ممکن است خطر جدی برای سلامت فرد داشته باشد. با توجه به اهمیت این موضوع در ادامه مطلب با علائم و نشانه ها و روش های درمان انواع آریتمی و بی نظمی ضربان قلب آشنا می شویم.

ضربان قلب طبیعی

ریتم قلبی به شکل معمول به وسیله یک ضربان ساز طبیعی (گره سینوس) که در دهلیز راست قرار دارد کنترل می گردد. گره سینوسی سبب ایجاد امواج الکتریکی شده و باعث تنظیم ضربان قلب می شود. در یک قلب سالم عملیات انتقال امواج الکتریکی قلب به آرامی صورت می گیرد و در نتیجه ضربان قلب آرام آرام به مقدار ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در هر دقیقه می رسد.

انواع آریتمی قلبی

همانطور که گفته شد اغلب بی نظمی ها در ضربان قلب جدی نیستند ولی بعضی از دلایل آریتمی قلبی می تواند فرد را تا سکته قلبی یا مغزی بکشاند. پزشکان و متخصصان قلب آریتمی قلبی را به چند دسته تقسیم می کنند:

• برادی کاردی یا ضربان قلب آهسته
• تاکیکاردی ضربان قلب سریع
• فیبریلاسیون یا ضربان قلب نامنظم
• انقباض زودرس یا ضربان قلب زود

همچنین انواع ریتم قلب غیر طبیعی عبارتند از:

تاکیکاردی

تاکیکاردی به معنای ضربان قلب سریعتر قلب می باشد، در یک قلب سالم ریتم ضربان قلب در افرد بزرگسال ۶۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه می باشد،  اما در تاکیکاردی هر ضربان قلب در موقع استراحت بیشتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه می شود، سه نوع تاکیکاردی قلب وجود دارد:

• تاکیکاردی سوپر اوانتراکالی که در دهلیزها اتفاق می افتد.
• تاکیلکاردی بطنی که با توجه به نام آن در بطن ها اتفاق می افتد.
• تاکیکاردی سینوسی یم افزایش طبیعی در ضربان قلب می باشد که ممکن است در زمان بیماری یا هیجانات رخ می دهد.

دهلیزی

این نوع ریتم نامنظم قلبی در دهلیزهای قلب اتفاق می افتد. این نوع آریتمی یکی از شایعترین ریتم نامنظم قلب می باشد. در این مورد ضربان قلب به حدود ۱۰۰ تا ۲۰۰ BPM افزایش می یابد.

برادی کاری

افراد مبتلا به برادی کاری دارای ضربان قلب آهسته تر می باشند. ضربان قلبی که کمتر از ۶۰ بار در دقیقه باشد. برادی کاری معمولا وقتی اتفاق می افتد که سیگنال های الکتریکی که به بطن می رسند، از بین رفته باشند. برخی از افراد ورزشکار مقدار ضربان قلب کمتری نسبت به سایرین دارند، چون در وضعیت فیزیکی عالی قرار دارند و این موضوع برایشان مشکل قلبی محسوب نمی شود. پس افراد ورزشکاران نباید در مورد بیماری و ریتم نامنظم قلبی نگرانی داشته باشند.

فیبریلاسیون بطنی

فیبریلاسیون یک ریتم غیر طبیعی قلب می باشد که می تواند باعث متوقف شدن ضربان قلب شود و باعث ایست قلبی گردد. فیبریلاسیون بطنی VF یک نوع بیماری جدی می باشد که اگر بلافاصله درمان نگردد می تواند باعث مرگ فرد شود.

علائم مختلف آریتمی قلبی

آریتنی یا ضربان قلب غیر طبیعی دارای علائم و نشانه های مختلفی می باشد. برخی از بیماران دارای علائم خاصی نمی باشند، ولی ممکن است پزشک یک آریتمی را در معاینه معمول یا یک EKG تشخیص خواهد داد. حتی اگر فرد بیمار نشانه های مربوط به این بیماری را متوجه گردد، لزوما به معنی مشکل جدی در او نیست. به عنوان نمونه بعضی از بیماران مبتلا شده به آریتمی های تهدید کننده زندگی ممکن است هیچ نوع نشانه ای نداشته باشند. علائم مربوط به بی نظمی ضربان قلب متفاوت هستند ولی شایع نرین این نشانه ها عبارتند از:

• بروز تنگی نفس
• داشتن سرگیجه
• سنکوپ
• بروز لرزش در قفسه سینه
• درد در فقسه سینه یا آنژین صدری
• گیجی
• ضعف ناگهانی
• مشکلات در زمان ورزش
• خستگی
• عرق نمودن
• ضعف و بی حالی

علل مختلف آریتمی قلبی

• یکی از دلایل آریتمی قلبی مصرف بیش از حد الکل می باشد.
• بعلاوه سوء مصرف مواد مخدر هم می تواند از دلایل آریتمی قلبی می باشد.
• هر نوع وقفه در به وجود آمدن سیگنال های الکتریکی قلب می تواند باعث آریتمی گردد.
• تغییرات ساختاری قلب به خاطر بیماری های قلبی هم از علل آریتمی قلب می باشد.
• آسیب قلبی که به خاطر حمله قلبی رخ می دهد نیز از علل آریتمی قلبی می تواند باشد.
• استفاده بعضی از داروها نیز می تواند از علل بروز آریتمی قلبی باشد.

علاوه بر موارد گفته شده در بالا، آریتمی قلبی می تواند به خاطر بیماری های قلبی ایجاد شود، از دیگر علل بروز آریتمی قلبی می توان به موارد و بیماری های زیر اشاره نمود:

• بیماری دیابت
• مصرف قهوه بیش از حد
• فشار خون بالا
• پرکاری تیروئید و بیش از حد فعال بوده غده تیروئید
• استرس زیاد
• عدم تعادل الکترولیت ها مانند سدیم و یا پتاسیم در خون
• کشیدن سیگار
• برخی از مکمل های غذایی
• بعضی از درمان های گیاهی

زمان مراجعه به پزشک

بی نظمی ضربان قلب ممکن است باعث احساس ناراحتی در قلب و یا ایجاد ضربان قلب اضافه شود، یا ممکن است حس نمایید که قلب شما در حال تپش مداوم یا خیلی کند است. اگر هریک از این علائم و نشانه های آریتمی را در خود دیدید یا حس کردید باید خیلی سریع به پزشک برای معاینات اولیه مراجعه نمایید و علل آریتمی قلبی در شما مورد بررسی قرار گیرد. با مراجعه به پزشک و تشخیص علل آریتمی قلبی می توانید درمان خود را آغاز نمایید و سلامتی خود را به دست آورید. در این مورد با مراجعه به پزشک ممکن است چندین آزمایش مختلف بر روی بیمار انجام شود، این آزمایشات شامل موارد زیر می شوند:

• آزمایش خون: با انجام آزمایش خون میزان مواد مختلفی مثل کلسیم و پتاسیم در خون بررسی می گردد تا ببینند که تیروئید به خوبی کار می کند یا خیر.
• الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب: برای بررسی فعالیت های الکتریکی قلب نوار قلب ضبط می شود.
• ضبط ۲۳ ساعته نوار قلب: در این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب برای ۲۴ ساعت یا بیشتر، در حالی که بیمار فعالیت های معمول خود را انجام می دهد ضبط می گردد.
• تست ورزش قلب: در این آزمایش وقتی که قلب در فشار باشد از بیمار نوار قلب گرفته می شود تا نحوه عملکرد قلب بررسی گردد. شاید این آزمایش باعث ایجاد بی نظمی ضربان قلب و ضربان غیر طبیعی قلب گردد ولی بیمار تحت نظارت کامل یک تیم پزشکی قرار داشته و جایی برای نگران شدن نیست.
• اکوی قلب: اکوی قلب یا ترانس توراسیک آزمایشی است که در آن از سونوگرافی (امواج صوتی) به منظور ایجاد تصاویری واضح از عضلات و دریچه های قلب استفاده می شود تا نحوه عملکرد آن ها بررسی گردد.
• تست تیلت: در این تست بیمار بر روی یک تخت که به سمت بالا کج خواهد شد، دراز می کشد و یک تکنسین میزان ضربان قلب، ریتم و فشار خون بیمار را در نقاط مختلف اندازه گیری می نماید.
• الکتروفیزیولوژی قلب: در این روش فعالیت الکتریکی قلب بررسی می شود تا ببینند چه عواملی باعث بروز ضربان غیر طبیعی و بی نظمی ضربان قلب شده است.

روش های درمان تپش قلب نامنظم

درمان رایج به منظور درمان تپش نامنظم قلب شامل داروها، روش های پزشکی و جراحی می شود. اگر بروز ضربان قلب در شما موجب علائم پرخطری مثل سرگیجه، درد در قفسه سینه یا غش گردد، پزشک تشخیص درمان مشکل را خواهد داد. بعلاوه اگر تپش قلب نامنظم باعث افزایش خطر عوارض مختلفی مثل نارسایی قلبی، سکته مغزی یا ایست قلبی شود باید در سریعترین زمان ممکن درمان شود.

• درمان دارویی پی وی سی:

استفاده از دارو می تواند به کند کردن ضربان قلب سریع کمک کند، همچنین با مصرف دارو می توانید ضربان قلب نامنظم را به یک ضربان قلب طبیعی و ثابت تبدیل نمایید. داروهای مختلفی برای این منظور استفاده می شوند که با نام ضد آریتمی یا تپش قلب نامنظم شناخته می گردند.

-از مهمترین داروهایی که برای کند نمودن ضربان سریع قلب استفاده می گردد، شامل مسدود کننده های بتا مثل متوپرولول و آنتولول، مسدود کننده های کانال کلسیم کثل دیلیتیازم و وراپامیل و دایگوکسین یا دیجیتالیس می شود. بیشتر این داروها برای درمان کردن فیبریلاسیون دهلیزی AF استفاده می شوند.

-بعضی از داروها که به منظور باز گرداندن ریتم طبیعی قلب تجویز می شوند شامل آمیودارون، سوتالول، فلکائینید، پروپافنول، دوفتیلید، ایبوتیلید، کوئینیدین، پروکائین آمید و دیزوپیر آمید می شوند. بیشتر این داورها دارای عوارض جانبی می باشند، از عوارض جانبی مهم این داروها می توانیم به تشدید ضربان نامنظم قلب یا حتی بروز نوعی متفاوت از بینظمی در ضربان قلب اشاره نماییم.

-در حال حاضر هیچ نوع دارویی که بتواند باعث شود تا ضربان قلب به شکل مطمئنی درمان شود وجود نداشته و اگر ضربان قلب یه شکل غیر طبیعی کند باشد با استفاده از دستگاه تنظیم ضربان درمان خواهد شد.

-بعضی بیماران ابتلا یافته به فیبریلاسیون دهلیزی و بعضی انواع دیگر تپش قلب نامنظم ممکن است با کمک داروهای رقیق کننده خون درمان گردند. این داورها خطر لخته شدن خون را کاهش داده، داروهایی مانند وارفارین، دابیگاتران، هپارین و آسپیرین از این دسته داروهای رقیق کننده خون می باشند.

-از داروها می توان برای کنترل نمودن بیماری ها و مشکلاتی که می توانند باعث تپش قلب نامنظم گردند مثل بیماری های قلبی یا ناهنجاری های تیروئید نیز استفاده می شود.

• روش های پزشکی:

-برخی از تپش های قلب و بی نظمی ضربان قلب خاص با کمک دستگاه تنظیم ضربان قلب درمان می گردند. این دستگاه وسیله ای کوچک است که در زیر پوست قفسه سینه یا شکم قرار گرفته و ریتم غیر طبیعی ضربان قلب را اصلاح خواهد نمود.

-بعضی از آریتمی ها نیز با ارسال امواج الکتریکی به قلب درمان خواهند شد، این روش از درمان را با توجه به نوع آریتمی که مورد درمان قرار می گیرد، در اصطلاح کاردیوورژن یا دی فیبریلاسیون می گویند.

-بعضی از افراد که در معرض خطر فیبریلاسیون بطنی قرار گرفته اند، با کمک ابزاری به اسم دفیبریلاتور کاردیو ورتر قابل کاشت (آی سی دی) درمان می گردد. آی سی دی نیز مثل دستگاه تنظیم قلب، یک وسیله کوچک می باشد که زیر پوست قفسه سینه قرار داده می شود. این وسیله با فرستادن امواج الکتریکی یا شوک های خفیف به کنترل ضربان های نامنظمی که جان بیمار را تهدید می نماید کمک خواهد کرد.

-در این مورد روش درمانی دیگری به اسم کاتتر ابلیشن وجود دارد که به منظور مواقعی که تپش قلب نامنظم با مصرف دارو برطرف نشود از آن استفاده می شود. در این روش درمان یک لوله نازک و انعطاف پذیر به داخل یک سرخرگ خونی در ناحیه بازو، کشاله ران یا گردن وارد می شود و از راه این سرخرگ به طرف قلب هدایت می گردد.  سپس یک دستگاه مخصوص از راه این لوله به قلب انرژی خواهد رساند. این انرژی قسمت های کوچکی از بافت قلب که ضربان غیر طبیعی قلب از آن جا آغاز می شود را پیدا کرده و تخریب می نماید. روش کاتتر ابلیشن اغلب در بیمارستان مجهز و به عنوان قسمتی از تحقیقات الکتروفیزیولوژی صورت می گیرد. امکان دارد پزشک پزشک توصیه نماید که قبل از انجام عمل کاتر ابلیشن، یک اکوکاردیوگرافی ترانس ازوفاژیال انجام شود تا مطمئن شود که هیچ نوع لخته خونی در دهلیز قلب وجود نداشته باشد.

• روش درمان با جراحی:

برخی از بی نظمی های ضربان قلب و تپش نامنظم قلب برای درمان نیاز به جراحی دارند. از روش جراحی زمانی استفاده می شود که قبلا به منظور درمان عارضه دیگری مثل تعمیر دریچه قلب از جراحی استفاده شده باشد. یکی از انواع جراحی های قلب که برای فیبریلاسیون دهلیزی صورت می گیرد جراحی ماز نامیده می شود که در آن جراح قطعات ریزی را داخل دهلیز بیمار قرار خواهد داد. این قطعات از پخش شدن امواج الکتریکی نامنظم پیشگیری می نمایند. اگر تپش قلب نامنظم به دلیل بیماری کرونر قلب باشد امکان دارد پزشک از روش جراحی پیوند کنار گذر سرخرگ کرونر استفاده نماید. این روش جراحی باعث افزایش جریان خون به ماهیجه قلب می گردد.

• دیگر روش های درمانی:

مانور واگ یک روش درمانی برای درمان تپش قلب نامنظم می باشد، این روش درمانی شامل تمرینات و حرکت های ساده های می شود که برخی از اوقات می تواند انواع خاصی از آریتمی های فوق بطنی را کند نموده و یا متوقف کند. در این روش عصب واگ که در کنترل ضربان قلب نقش دارد، تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

زندگی با تپش قلب نامنظم

همانطور که گفته شد خیلی از آریتمی ها بی ضرر هستند. بالا رفتن گاه و بی گاه ضربان قلب یا تپش ملایم قلب، موضوعی طبیعی و شایع می باشد، اشخاصی که دچار مشکل آریتمی بی ضرر هستند می توانند یک زندگی سلم و طبیعی را تجربه کنند. این اشخاص نیاز به درمان ضربان نامنظم قلب ندارند. حتی در اشخاصی که ضربان قلب شدیدا نامنظمی دارند، در بیشتر موارد به شکل موفقیت آمیزی درمان می گردند و می توانند زندگی سالمی را داشته باشند.

مراقبت های همیشگی

افرادی دچار تپش قلب نامنظم هستند و نیاز به درمان مشکل خود دارند باید موارد زیر را رعایت کنند:

• نوبت ها و قرارهای ملاقات با پزشک را فراموش ننمایند.
• داروهای خود را با توجه به دستور پزشک مصرف کنند.
• در صورت دچار شدن به عوارض جانبی ناشی از مصرف دارو به پزشک اطلاع دهند.
• در صورتی که علائم بی نظمی ضربان قلب شدید شد و یا علائم جدیدتری در بیمار بروز پیدا کرد باید پزشک در جریان قرار گیرد.
• اگر بیمار داروهای رقیق کننده خون مصرف می نماید، به منظور چکاب منظم به پزشک مراجعه کند.

تغییر در سبک زندگی

اغلب بی نظمی های ضربان قلب از بیماریهای قلبی ناشی می گردند. از این رو سعی نمایید با پیروی از یک رژیم سالم، سلامت قلب خود را حفظ کنید. از عوامل مهمی که در سبک زندگی سالم باید رعایت شوند، فعالیت و تحریک بدنی، ترک سیگار، نگهداشتن وزن در حد مناسب و نگهداشتن کلسترول و فشار خون در حد سالم می باشند.

وجود تنش های روحی شدید و عصبانیت های شدید می توانند باعث تپش قلب نامنظم گردند. سعی نمایید استرس ها و فشارهای عصبی را از راه فعالیت هایی مثل یوگا، خلوت کردن در اوقات فراغت، مدیتیشن و فنون ریلکسیشن کنترل نمایید. اعضای خانواده، دوستان و نزدیکان شما نیز می توانند برای کمک به کنترل فشارهای عصبی و استرس ها به شما کمک رسانی نمایند.

افرادی که در خطر آریتمی قلبی قرار دارند

بعضی از عوامل می تواند خطر ابتلا به آریتمی و علل آریتمی قلبی را بیشتر کنند، این موارد شامل موارد زیر می شوند:

• بیماری های عروق کرونروی، دیگر مشکلات قلبی و جراحی قلب، دریچه های غیر طبیعی قلب، نارسایی قلبی و دیگر آسیب های عامل بروز انواع آریتمی را بیشتر می کنند.
• فشار خون بالا باعث بیشتر شدن خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر می گردند. بعلاوه ممکن است دیواره های بطن چپ ضخیم شده و تغییراتی را در ایجاد سیگنال های الکتریکی قلب ایجاد نمایند.
• برخی بیماری های قلبی مادرزادی ممکن است باعث تحت تاثیر قرار گرفتن ریتم قلب شوند.
• مشکلات در تیروئید، داشتن غده تیروئید بیش از حد فعال یا غیر فعال می تواند خطر ابتلا به بی نظمی ضربان قلب را بیشتر کند.
• استفاده از انواع مواد مخدر و مکمل های غذایی و دارویی
• بیماری دیابت خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر و فشار خون بالا با دیابت کنترل نشده را خیلی بالا می برد.
• عدم تعادل در الکترولیت خون
• مصرف بیش از اندازه الکل، نوشیدن الکل بیش از اندازه می تواند ضربان قلب را تحت تاثیر قرار دهد و احتمال ایجاد فیبریلاسیون دهلیزی را بیشتر می کند.
• استفاده از کافئین یا نیکوتین، کافئین یا نیکوتین و دیگر محرک ها از دلایل آریتمی قلبی می باشند که باعث بیشتر شده ریتم قلب می شوند.

عوارض جانبی آریتمی قلبی

برخی از دلایل آریتمی قلب ممکن است خطر ابتلا به بعضی از بیماری ها و عوارض را در افراد بیشتر کند، عوارضی مانند:

• سکته مغزی: زمانی که قلب نامنظم کار می کند ممکن است باعث به وجود آمدن لخته خون گردد. یک لخته خون می تواند از قلب به مغز رسیده و در آنجا جریان خون را متوقف نمایید و باعث سکته مغزی گردد.
• نارسایی قلبی: اگر قلب به مدت طولانی مبتلا به برادیکاردی یا تاکی کاردی یا فیبریلاسیون دهلیزی شود، نارسایی قلبی ممکن است رخ دهد.