شفقنا – حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا جواهری – عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در مطلبی با عنوان« تأثیر شکر در بیان جوادالائمه» به مناسبت سالروز ولادت حضرت امام محمدتقی علیه‌السلام این گونه آورده است:
عامل قطع نعمت چیست؟ چه چیزی باعث پایان یافتن نعمت می‌گردد؟ اهل‌بیت علیهم‌السلام بارها پاسخ این سؤال را داده‌اند. امام جواد علیه‌السلام در گفتگوی با ساربانی پاسخ این پرسش را داده‌اند.
ساربانی امام جواد علیه‌السلام را از مدینه به کوفه آورد، با اینکه امام چهارصد دینار به او دادند باز هم برای گرفتن انعام و صله چانه می‌زد. امام جواد علیه‌السلام درباره افزایش نعمت و علت آن به او فرمودند: سبحان‌الله اما عَلِمتَ اَنهُ لا ینقَطِعُ المزیدُ مِنَ‌الله حَتی ینقَطِعَ الشُکرُ مِنَ العباد؛ (تحف‌العقول عن آل‌الرسول علیهم‌السلام، ص۴۵۷ * عیون‌الحکم والمواعظ لیثی واسطی قرن ششم، ص۶۴ * بحارالانوار، ج۷۱، ص۵۲ و ۵۶ * عوالم‌العلوم والمعارف، ج۲۳، ص۳۰۴) سبحان الله! مگر نمی‌دانی افزایش نعمت از جانب خداوند قطع نمی‌شود، مگر آنگاه که شکرگزاری بندگان قطع شود؟ امام نهم علیه‌السلام در این گفتار اخلاقی رابطه و پیوند بین «شکر» و «مزید نعمت» را تبیین نموده‌اند. شکر نقش اساسی در بقاء و پایداری و افزایش نعمت دارد و قطع شکر نیز موجب قطع نعمت می‌گردد.
راغب اصفهانی در معنای شکر نوشته است: الشکر تصور النعمه و اظهارها… و یضاده الکفر و هو نسیان النعمه وسترها… هو اله الامتلاء من ذکر المنعم و الشکر علی ثلاثه اضرب؛ شکر القلب و هو تصور النعمّه و شکر اللّسان و هو الثناء علی المنعم و شکر سائر الجوارح و هو مکافاه النعمه بقدر استحقاقه (المفردات فی غریب القرآن، ماده شکر، ص۲۶۵). شکر صورت نعمت را در ذهن داشتن و آشکار ساختن نعمت است… و ضد آن کفر است و کفران نعمت فراموشی نعمت و پوشاندن آن است… شکر آکنده شدن و پُر شدن از یاد نعمت دهنده است. شکر بر سه قسم است: شکر قلب و آن تصور ذهنی نعمت است و شکر زبانی و آن ستایش و مدح و سپاس بر نعمت دهنده است و شکر سایر اعضای بدن و آن پاداش دادن نعمت به اندازه استحقاق آن است. بنابراین شکر قلبی و زبانی و عملی در ارتباط با نعمتها امکان‌پذیر و لازم است.
شکر نعمت‌های الهی علت مزید نعمت و ترک آن و کفران نعمتها سبب قطع و تمام شدن نعمت‌هاست. انسان موحد و مؤمن همواره باید به داشته‌ها بیاندیشد و نعمت‌های الهی خویش را به یاد داشته باشد. این به یاد داشتن نعمتها یعنی داشته‌ها موجب آرامش و امیدواری ویقین است. اما شکر قلبی شکر حداقلی است و شایسته است به شکر زبانی و جوارحی نیز توجّه شود. رعایت مراتب شکر الهی و به کار بردن هر نعمتی در جای خود و بهره‌برداری از نعمت به‌گونه‌ای درست و مطابق رضایت پروردگار، تأثیر بنیادین در افزایش نعمت و خوشحالی انسان دارد.
گاهی برخی انسان‌ها مواجهه با از دست رفتن نعمت و قطع آن می‌شوند و نگران و گفتار شبهه می‌گردند و از کارشناس و مشاور مذهبی دلیل آنرا می‌پرسند. باید همه انسان‌ها دقت کنند وظایف و مسئولیت‌هایی در قبال نعمت‌های الهی دارند بقاء و تداوم و زیاد شدن نعمت در گرو انجام آن وظایف است. اقدام عملی در انجام تکالیف الهی و درست استفاده کردن از هر نعمت، راه باقی ماندن و رشد نعمت است. کفران نعمت و به کارگیری آن در خلاف شرع و عقل، باعث سقوط نعمت و زوال آن خواهد شد. امام محمدتقی علیه‌السلام فرزند امام رضا علیه‌السلام در این حدیث راه پایداری و مزید نعمت را نشان داده‌اند. مزید نعمت معلول شکر نعمت و قطع نعمت نیز معلول قطع شکر است. تا شکر ادامه دارد نعمت پایدار و رو به افزایش است و با کوتاهی و تقصیر در شکرگزاری نعمت از انسان جدا می‌شود و بریده می‌گردد.
در این رهنمود تقوی علیه‌السلام کلمه «العباد» وجود دارد. مزید نعمت‌های الهی بندگان خدا وابسته به دوام شکر بندگان است و با قطع شکر، نعمت‌های رو به افزایش الهی فروکش می‌کند و قطع می‌شود. پیروان امام جواد علیه‌السلام باید اهل شکر نعمت‌های الهی باشند تا مشمول مزید نعمت شوند. لازم است همواره به آنچه خداوند تبارک و تعالی به آنان داده است توجّه کنند و از پروردگار بزرگ سپاسگزاری نمایند و به این هشدار امام جواد علیه‌السلام توجّه کنند که قطع شکر و کفران نعمت باعث قطع نعمت است و افزونی نعمت از طرف خدا بریده نمی‌شود، مگر شکرگزاری ازسوی بندگان بریده شود و قطع نعمت نتیجه ناسپاسی است. امام جواد علیه‌السلام در این تحلیل به تبیین ارتباط تنگاتنگ میان عمل بنده و تأثیر آن در کائنات می‌پردازند و تشریح می‌کنند چگونه عمل آدمی موجب می‌شود چیزی افزایش یا کاهش یابد و در خارج از انسان و در جهان تکوین اثر بگذارد. اگر کسی بخواهد افزایش نعمت‌هایش همچنان ادامه داشته باشد و از وی قطع نگردد، باید شکر را به مفهوم واقعی آن به جا آورد.
