کشتار مردم تبریز در 29 بهمن 1356 توسط رژیم پهلوی موجی از اعتراضات و مخالفت‌ها را در سراسر کشور به وجود آورد. مردم شهرهای مختلف در حمایت از قیام مردم تبریز و محکوم کردن رژیم به خیابان‌ها آمدند و مراسم متعددی را در بزرگداشت قیام 29 بهمن تشکیل دادند. در ارومیه ارومیه مردم ضمن برپایی تظاهرات، یاد شهدای تبریز را گرامی داشتند؛ در خوزستان و شیراز عزای عمومی اعلام شد؛ مردم بجنورد در تظاهرات خود از رژیم پهلوی اعلام برائت کردند؛ در خوی و سیرجان نیز مردم به کشتار تبریز واکنش نشان دادند؛ مردم کرج ضمن برپایی مراسم یادبود شهدای تبریز اقدام به صدور اعلامیه‌هایی در این رابطه کردند و در مشهد برگزاری مراسم عید نوروز تحریم شد. امام مهم‌ترین واکنش به کشتار مردم تبریز در نوروز 57 رقم خورد؛ جایی که مردم یزد در خیزشی سراسری چهلم شهدای تبریز را برگزار کردند.
پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ قیام مردم تبریز در 29 بهمن 1356 و حمله عمال رژیم پهلوی به مردم موجی از اعتراضات و مخالفت‌ها را در سراسر کشور به وجود آورد. مردم شهرهای مختلف در حمایت از قیام مردم تبریز و محکوم کردن رژیم به خیابان‌ها آمدند و مراسمات متعددی را در بزرگداشت قیام 29 بهمن تشکیل دادند.
نگاهی به واکنش‌ها و اقدامات مردم سراسر کشور به واقعه 29 بهمن تبریز حکایت از عمق تأثیرگذاری قیام تبریز بر جریان نهضت اسلامی و امتداد مبارزات انقلابی دارد.
برپایی تظاهرات مردمی در ارومیه
از جمله شهرهایی که بلافاصله به قیام مردم تبریز در 29 بهمن واکنش نشان داد و از آن حمایت کرد ارومیه بود. فاصله نزدیک ارومیه و تبریز و ارتباط مداوم بین انقلابیون این دو شهر در این بازتاب بی‌تاثیر نبود.
در این زمینه مجالسی در ارومیه برگزار و باعث تعمیق اندیشه‌های انقلابی در این شهر شد. در این مجالس مرتبا اعلام می‌شد كه ارومیه هم باید "قرخی قرخا قاتسین" یعنی می‌بایست مردم ارومیه هم دست به حركتی مشابه انقلابیون تبریز بزنند. لذا مردم ارومیه درصدد برنامه‌ریزی جهت گرامیداشت یاد شهدای قیام تبریز برآمدند و بلافاصله با تعطیل مغازه‌ها به خیابان آمدند. [1]روحانیون نیز بر روی منابر به روشنگری در این زمینه و افشای چهره رژیم پهلوی پرداختند. اغلب این سخنرانی‌ها در مسجد سیدجواد ارومیه صورت می‌گرفت و بعد از اتمام سخنرانی، مردم اقدام به برپایی تظاهرات علیه رژیم پهلوی می‌کردند. [2]
این تظاهرات و راهپیمایی‌ها موجب هراس و دستپاچگی مقامات استان شد و آنان به دستگیری و تبعید علما و مبارزان شهر اقدام كردند.[3]
بدین ترتیب قیام 29 بهمن تبریز باعث علنی شدن مبارزات مردم ارومیه از سال 1356 به بعد شد. چنانکه اسداللهی، یکی از مبارزان انقلابی ارومیه می‌گوید: «بعد از جریان 29 بهمن تبریز، در ارومیه جرقه انقلاب زده شد و حركت‌های مردمی علنی شد.»
اعلام عزای عمومی در خوزستان
بلافاصله بعد از کشتار مردم تبریز توسط عمال رژیم پهلوی، جامعه روحانیت اهواز در روز 30 بهمن 1356، با صدور اعلامیه‌ای در استان خوزستان عزای عمومی اعلام كرد.
علاوه بر این، مردم اهواز با برگزاری تظاهرات و راهپیمایی‌هایی، ضمن ابراز انزجار از اقدامات رژیم پهلوی در تبریز، حمایت خود را از قیام مردم تبریز اعلام کردند اما آنها نیز با آتش رژیم پهلوی مواجه شدند.
آیت‌الله موسوی جزایری در این خصوص می‌گوید: « تشكیل اجتماعات متوالی به مناسبت کشتار وحشیانه مردم تبریز توسط رژیم پهلوی در مسجد جزایری اهواز برگزار می‌شد که موجب حمله وحشیانه مأمورین به مسجد و آتش گشودن به روی مردم و شهادت یك تن و به زخمی شدن عده زیادی منجر شد و اهواز رسماً به صفوف مبارزات خونین علیه رژیم منحوس پیوست...»[4]
تظاهرات مردم بجنورد در واکنش به کشتار تبریز
مردم بجنورد نیز در واکنش به کشتار مردم تبریز در 29 بهمن، اقدام به برپایی راهپیمایى‌هایی کردند. در یكى از این راهپیمایى‌ها که به همت دانشجویان انستیتو بجنورد برگزار شد، یكى از دانشجوها مقاله‌اى در تقبیح اقدامات رژیم پهلوی در تبریز قرائت كرد. اما در راه بازگشت به انستیتو، دانشجویان با ماموران درگیر شدند و در چهارراه خوشى، عده‌اى از سربازان رژیم پهلوی با باطوم به آنها حمله کردند كه در نتیجه عده‌اى مجروح و گروهى دیگر دستگیر شدند.
اما این پایان کار نبود و قرار شد بلافاصله یک راهپیمایى عمومى‌تر دیگرى در واکنش به کشتار مردم تبریز برگزار، و از مردم بیش‌ترى دعوت شود تا به همراه روحانیون در آن شركت كنند.
در طول مسیر این راهپیمایی، مردم بجنورد با شعارهایی چون "توپ، تانک، مسلسل دیگر اثر ندارد" و "مرگ بر ساواكى" نفرت خود را از رژیم پهلوی نشان دادند که با واکنش سریع نیروهاى ژاندارمرى، شهربانى و پادگان شهر مواجه شدند که طی آن تعدادی زخمی شدند.[5]
تاثیر قیام 29 بهمن تبریز بر ادامه روند مبارزات مردمی در خوی
یکی از نقاطی که به کشتار مردم تبریز واکنش نشان داد خوی بود. بعد از قیام 29 بهمن، هر روز خیابان‌های خوی شاهد برگزاری تظاهرات گسترده‌ای علیه رژیم پهلوی بود و از این زمان به بعد، مبارزات انقلابی در خوی گسترده‌تر شد.
حجت‌الاسلام علی راجی که از مبارزین شهرستان خوی است درباره تاثیر قیام 29 بهمن تبریز بر مبارزات این شهرستان می‌گوید: «.... پس از كشتار مردم تبریز در 29 بهمن 1356، پخش اعلامیه‌های حضرت امام توسط فعالان انقلاب و تشکل‌های سیاسی ـ مذهبی و سمپات‌های گروه منصورون در سطح شهر منجر به جرقه‌های نهضت شد. مردم نه تنها آرام آرام بیدار شدند، بلكه راه افتادند. پس از این جریان، دیگر لازم نبود تظاهرات در كوچه‌ها انجام شود؛ تظاهرات به خیابان‌ها كشیده شد و از این زمان به بعد، پایان هر سخنرانی، آغاز یك تظاهرات بود و خیلی اوقات هم تظاهركنندگان با رگبار گلوله مواجه‌شده و شهید و مجروح نیز می‌دادند.»[6]
گزارش شهربانی از برگزاری مراسم بزرگداشت شهدای تبریز در سیرجان
با انتشار خبر کشتار مردم تبریز در سیرجان، قرار شد مجلس با شكوهی در مسجد جامع حاج سبزعلی این شهر برگزار شود. اما در زمان برگزاری مجلس شهدا، مأموران شهربانی و ساواك در اطراف مسجد مستقر شدند و اسامی افرادی كه وارد مسجد می‌شدند را یادداشت كردند.[7] اما مردم شجاع سیرجان، بدون توجه به این تهدیدها، با شور وحال وصف‌ناشدنی با جمعیت انبوه و متراكم در این مجلس شركت کردند و مرحوم حجت‌الاسلام شیخ عباس ضیغمی در این مراسم سخنرانی کرد.
شهربانی كرمان این مراسم را اینگونه مخابره کرد: «برابر اطلاع واصله از ساعت 8:30 اجتماعی در حدود 1000 نفر زن و مرد كه تعدادی از زن‌ها از قم به سیرجان آمده بودند، با شركت كلیه روحانیون افراطی و 6 نفر دعوت‌كننده در مسجد جامع حاج سبزعلی جمع، ضمن قرائت قرآن شعارهای تحریك‌آمیز به وسیله مجید زرگرباشی ـ دانشجوی افراطی اخراج شده ـ اعلام، سپس مهدی نصیری لاری در مورد مقاله روزنامه اطلاعات و حادثه 29 بهمن مردم تبریز و نقل قول از طرف روحانیون قم و حمله به روزنامه‌ها در مورد آیات قم صحبت و در مورد مراجعت [امام] خمینی اظهاراتی تند و تحریك‌آمیز بیان و برای [امام]خمینی شعری سروده و دعا کردند. بعد از آن شیخ عباس ضیغمی به‌مدت یك ساعت سخنرانی [کرد] كه اظهارات نامبرده اغلب تند و تحریك آمیز و خلاف مصالح مملكتی بود... شركت‌كنندگان پس از اتمام سخنرانی مسجد را به آرامش ترك نمودند. از اظهارات و سخنرانی‌ها نوار تهیه و گفته‌های آنان كتباً منعكس و ارسال خواهد شد.»[8]
مردم مسلمان و انقلابی سیرجان، در این مجالس که به منظور بزرگداشت شهدای تبریز برگزار شده بود، هنگام بیان نام امام خمینی با ذكر سه صلوات باشكوه، نهایت عشق و ارادت خود را به امام اظهار می‌كردند.
واکنش مردم کرج به قیام 29 بهمن تبریز
كشتار مردم تبریز همانند كشتار مردم قم، در شهر كرج انعكاس وسیعی یافت و چهره رژیم پهلوی را بیشاز پیش نزد مردم تیره ساخت. از آنجا كه تعداد زیادی از ساكنان این شهر آذری‌زبان و از مهاجران استان آذربایجان بودند، اخبار مربوطبهآن واقعه به‌سرعت در محله‌های كرج پخش شد. پخش اخبار تحریف‌شده واقعه تبریز از اخبار رادیو و تلویزیون رژیم پهلوی، مردم را نسبتبه پی‌گیری و جستجوی علل آن تشویق كرد.
تنها چهار روز پساز قیام تبریز، تعداد زیادی اعلامیه درباره این رویداد، دربین مردم كرج پخش شد. نوشته‌هایی هم به وسیله دانش‌آموزان در مدارس توزیع شد كه به‌سرعت به دست مردم در كوچه و بازار رسید. محتوای اصلی اعلامیه‌های فوق ضرورت زنده نگه‌داشتن یاد شهدای 15خرداد، 19دیماه قم و 29بهمن تبریز بود و در یكیاز آنها چنین آمده بود: «...اینك وظیفه ماست كه بهپاخیزیم و با حركتِ انقلابی و دقیق خویش بار امانت شهدا را بهمقصد رسانیم و بهگفته رهبر مجاهد امامخمینی كه بیان می‌دارد: "پیروزی ازآن ملت هوشیار و بیدار ایران است" تحقق بخشیم، باشد كه بهزودی این مار زخم‌خورده (رژیم پهلوی) را ازپای درآوریم.»[9]
در 8 اسفند 1356 در مراسمی که برای بزرگداشت قیام مردم تبریز در مسجد امام کرج برگزار شده بود، یكیاز روحانیون بهنام سیدرضا اكرمی سخنرانی کرد. در این مراسم تعدادی نشریه و اعلامیه میان شركت‌كنندگان پخش شد. به گزارش ساواک، در این مراسم:«بهعلت تحریك عده‌ای از حاضران در مسجد حدود 30نفر با دادن شعارهای ضدمیهنی و انجام تظاهرات از مسجد خارج و مأموران مستقر در اطراف مسجد به متفرقكردن آنها اقدام كرده‌اند كه تظاهركنندگان مأموران را با سنگ و آجر مورد حمله قرار داده و با استفادهاز تاریكی متواری شده‌اند. مأموران انتظامی چهارنفر از اخلالگران را دستگیر كرده‌اند.»[10]
اعلام عزای عمومی در شیراز
مردم شیراز نیز در واکنش به کشتار تبریز اقدام به برگزاری مراسم‌ها و راهپیمایی‌هایی کردند و به این شکل ضمن اعلام حمایت از قیام مردم تبریز، نفرت خود را نسبت به اقدامات رژیم پهلوی اعلام کردند.
بازاریان شیراز نیز به عنوان یک قشر انقلابی، به کشتار مردم تبریز واکنش نشان دادند. در ٣٠ بهمن ١٣٥٦ در شیراز آیت‌الله بهاءالدین محلاتی با حضور در مسجد مولا ضمن سخنرانی و حمایت از مردم تبریز به‌شدت رژیم پهلوی را مورد انتقاد قرار داده و با اعلام عزای عمومی بازار شیراز تعطیل شد.[11]
تحریم عید نوروز در مشهد
مردم مشهد در واکنش به کشتار مردم تبریز طی مراسمی که در 30 بهمن‌ماه برگزار شد در حالی که پارچه نوشت‌هایی که روی آن نوشته شده بود: "چهلمین روز شهادت مسلمانان قم و شهادت مردم تبریز را تسلیت می‌گوییم" خود را به صحن امام رضا(ع) رساندند. ضمنا با صدور اعلامیه‌هایی از سوی اقشار و گروه‌های مختلف از قیام مردم تبریز حمایت شد.
روز ۲۱ اسفند طلبه‌های مشهد یک برگ اعلامیه خطی بدون امضا در ارتباط با تحریم برگزاری مراسم عید نوروز بر روی دیوار مدرسه عباس‌قلی‌خان نصب کردند. در ۲۷ اسفندماه هم، اعلامیه دیگری با عنوان تحریم عید نوروز ۱۳۵۷با امضای عبدالکریم هاشمی‌نژاد، سیدحسن ابطحی، موسوی‌نژاد، محمدرضا محامی، عباس واعظ طبسی و ... در مشهد منتشر شد. در این اعلامیه ضمن اشاره به حوادث شهرهای قم و تبریز و تبعید تنی چند از چهره‌های برجسته انقلاب، از مردم خواسته شده بود تا ازبرگزاری مراسم عید نوروز خودداری کنند.[12]
برگزاری مراسم هفتم شهدای تبریز در کاشان
مردم کاشان نیز با شنیدن خبر شهادت مردم تبریز درصدد برگزاری مراسم بزرگداشت آنان برآمدند. از این رو قرار شد در روز 6 اسفند، مراسم هفتم شهدای تبریز برگزار شود. در این میان ساواک و نیروهای شهربانی کوشیدند تا مانع برگزاری این مراسم شوند.
سرانجام روز موعود فرا رسید. در 6 اسفند 1356 مردم بر خلاف خواست عوامل رژیم حضور گسترده‌ای در این مراسم داشتند به طوری که رییس شهربانی کاشان از کنترل جمعیت اظهار ناتوانی کرد.[13]
برگزاری مراسم چهلم شهدای تبریز در نوروز 1357
در نوروز 1357 مراسم چهلم شهدای تبریز در سراسر ایران به صورت با شکوهی برگزار شد. در این میان برگزاری چهلم شهدای تبریز در سه استان کشور برجسته‌تر بود و این مراسم‌ها در یزد، جهرم و اهواز به خاک و خون کشیده شد.
بدین ترتیب برپایی مراسم بزرگداشت شهدای تبریز در استان‌ها و شهرهای مختلف به قیام مردم یزد در چهلم شهدای تبریز وصل شد و این گونه بود که سلسله چله‌ها ادامه یافت.
پی‌نوشت‌ها
1. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواك، ج4، ص 118
2. روزشمار انقلاب اسلامی، ج3، ص 70
3 - انقلاب اسلامی در ارومیه، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ص 19
4. انقلاب اسلامی در اهواز، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، ص 128
5. انقلاب اسلامی در بجنورد ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
6. مصاحبه با حجت‌الاسلام علی راجی،مرکز اسناد انقلاب اسلامی
7 . مصاحبه با حاج كمال یوسفی، فروردین 83، سیرجان
8 . انقلاب اسلامی در سیرجان ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
9. انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواك، كتاب سوم، ص103
10. انقلاب اسلامی در کرج، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
11. انقلاب اسلامی در شیراز ، مرکز اسناد نقلاب اسلامی
12. مشهد از مقاومت تا پیروزی ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
13. - انقلاب اسلامی درکاشان.جلد اول.سیداصغرابن الرسول.مرکزاسنادانقلاب اسلامی
