به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، اصلاح جامعه و پیشبرد آن به سوی ارزش‌های آسمانی در گروی تربیت افراد صالحی است که هسته اولیه آن در خانواده شکل می‌گیرد؛ از این رو نقش والدین در درجۀ اول و بعد نقش مسئولان فرهنگی جامعه در اصلاح سبک زندگی بسیار حائز اهمیت است. از این منظر توجه به شاخصهها و معیارهای تربیت فرزند صالح و به دنبال آن، نسل صالح بر اساس منابع قرآنی و روایی جایگاه بالایی پیدا می‌کند.
هر اندازه والدین به خصوص مادران با این شاخصهها آشناتر باشند و توانایی پیادهسازی آنها را در محیط خانواده داشته باشند، علاوه بر اینکه فرزندانی نیکو برای خود و جامعه تربیت می‌کنند، کمک شایانی به تربیت نسل‌های بعد می‌کنند. در این صورت این فرزندان صالح در آینده مدیرانی خواهند بود که توانایی اصلاح امور کشور و عبور آن از چالش‌های متعدد را خواهند داشت.
دربارۀ برخی راهکارهای تربیتی برای دستیابی به تربیت سالم و نسل صالح با سرکار خانم زهراسادات مؤمنی، مدیر مجمتع آموزش عالی حوزوی حضرت عبدالعظیم حسنی و از فرماندهان بسیج حوزه گفت‌وگویی ترتیب دادیم.
مؤلف کتاب «امید، گمشدۀ بشریت» می‌گوید: نکتۀ حائز اهمیت در تربیت فرزند، مراقبت و کنترل رفتار قبل از انعقاد نطفه است؛ آموزه‌های دینی گویای آن است که والدین باید مدتها قبل از انعقاد نطفه، نسبت به مسائلی پرهیز و نسبت به برخی مسائل تقید نشان دهند. بنابراین مسئولیت اصلی پدر و مادر دربارۀ فرزند پیش از تولد آغاز می‌شود که شامل ساماندهی خانواده صالح، وراثت، مراقبت از تغذیه حلال و شرایط بسته شدن نطفه است.
وی همچنین می‌افزاید: خانوادۀ موفق خانواده‌ای است که خود و فرزندان خود را با نماز آشنا و با قرآن و مفاهیم دینی مأنوس کند. موفقیت فرزند صرفاً منحصر در رشد علمی و جایگاه اجتماعی نیست. علمی که با آداب دینی و تقیدات مذهبی همراه نباشد، انسان را ممکن است به مخاطره بیندازد.
مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
* خداوند در قرآن وقتی از خانوادۀ آرمانی صحبت می‌کند، شاخصه‌ای به نام صالحیت را در پیش روی ما قرار می‌دهد و از مهم‌ترین درخواست‌های رسولان بزرگوار را قرارگیری خود و نسلشان در جرگۀ صالحان معرفی می‌کند. علت این تأکید چیست؟
زیرا آنها از سوی خدا مسئولیت رسالت و هدایت مردم به‌سوی اهداف الهی را بر عهده داشتند؛ این نوع از مسئولیت ایجاب می‌کند که فرد در ابتدا خود در جرگۀ صالحان باشد تا دیگران را بتواند به‌سوی اصلاح دعوت کند.
دوم اینکه هر بشری آرزو دارد نسل او از پاکان و صالحان باشد تا به این ترتیب هم برای حریم خداوند مفید باشد و هم به این ترتیب به نصرت خداوند متعال در هدایت مخلوقات بپردازد.
* یک خانواده باید واجد چه شاخصه‌هایی باشد تا افراد صالحی را تربیت کند تا به این ترتیب جامعه با نسلی پاک، متدین و پر ثمر مواجه شود؟
اولین نکته، گرایش به سوی قرآن و مکتب پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان مطهر ایشان است؛ همان ضرورتی که رسول الله (ص) در حدیث ثقلین بیان فرمود.
5 ویژگی بندگان صالح از دیدگاه قرآن
خداوند در قرآن برای افراد صالح چند ویژگی را بیان می‌کند و می‌فرماید: «لَیْسُواْ سَوَاء مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ * یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُسَارِعُونَ فِی الْخَیْرَاتِ وَأُوْلَئِکَ مِنَ الصَّالِحِینَ» (آل‌عمران/ 113 و 114) [ولى همه آنان] یکسان نیستند. از میان اهل کتاب، گروهى درست‌کردارند که آیات الهى را در دل شب مىخوانند و سر به سجده مىنهند. به خدا و روز قیامت ایمان دارند؛ و به کار پسندیده فرمان مىدهند و از کار ناپسند بازمىدارند؛ و در کارهاى خیر شتاب مىکنند، و آنان از صالحان‌اند.»
این آیه دربارۀ یهود و نصارا است؛ به این معنا که اگر در زندگی یهود و نصارا نقطۀ مثبتی بود، ما باید آن را بپذیریم. می‌فرماید همه پیروان دین یهود و نصاری افراد بدی نیستند. طبق روایات، این آیه دربارۀ 80 نفر از افرادی است که از مسیحیت به اسلام گرایش پیدا کردند؛ ویژگی آنها «أُمَّةٌ قَآئِمَةٌ یَتْلُونَ آیَاتِ اللّهِ آنَاء اللَّیْلِ وَهُمْ یَسْجُدُونَ» است.
در آیۀ بعد پنج ویژگی برای انسان‌های صالح بیان می‌کند که هرکه می‌خواهد مصداق صالحان باشد، باید تلاش کند این ویژگی‌ها را در وجود خود ایجاد کند:
این پنج صفت عبارت‌اند از ایمان به خدا و آخرت، امر به معروف، نهی از منکر، سرعت در خیرات و انجام اعمال صالح.
وقتی می‌فرماید «یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ»، یعنی انسان‌های صالح کسانی‌اند که خدا را باور دارند، آخرت را قبول دارند. اگر انسان، ایمان و اعتقادی به خدا و آخرت نداشته باشد، هر چه عمل صالح انجام دهد، ارزشی ندارد. عمل صالح از انسان‌های مؤمن پذیرفته می‌شود و اعتقاد به خدا و روز قیامت اساس پذیرش اعمال دیگر است یا بهتر است بگوییم ضامن اجرای ارزش‌های اخلاقی اعتقاد به خدا است. از امام رضا(ع) پرسیدند: چرا باید به خدا اقرار کرد؟ فرمود «اگر کسی خدا را قبول نداشته باشد از فساد اجتناب نمی‌کند.» بنابراین اگر می‌خواهیم ادارات و فرهنگ ما اصلاح شود، اولین اقدام باور به خدا است، چرا که اگر کسی به خدا و روز قیامت باور داشته باشد به سمت گناه نمی‌رود.
* به طور قطع برای تربیت فرزندان صالح و به دنبال آن، نسل خوب، باید نسبت به نکات تربیتی دقت ویژه‌ای داشت. چه پیش زمینه‌ها و راهکارهایی را می‌توانید برای تربیت نسل صالح و یا تربیت فرزند صالح پیشنهاد کنید؟
اولین مورد، مسؤولیت‌پذیری والدین نسبت به امر فرزندآوری است و اینکه بدانیم فرزند در سرنوشت ما نقش دارد. بنابراین در این موضوع نیاز به مطالعۀ فراوان داریم.
دومین مورد، مراقبت از رفتارها و اخلاق از سوی والدین است؛ فرزند به سرعت از والدین اثر می‌گیرد؛ بنابراین اصلاح درون مهم است؛ هر اندازه والدین واجد اصول اخلاقی و دینی باشند، فرزند صالح‌تری خواهند داشت.
سومین مورد، مواظبت نسبت به مراوده‌ها و دید و بازدیدهاست. این امر بر سلامت اخلاق، حالات و روحیات والدین و فرزندان تأثیرگذار است. یک خانوادۀ آرمانی همواره تلاش می‌کند تا با خانواده‌ها و افرادی مراوده داشته باشد که در رشد آنها مؤثرند؛ بنابراین رفت و آمد با افراد پست، انسان را به پستی می‌کشاند و معاشرت با افراد صالح، انسان را به سمت اصلاح سوق می‌دهد.
یک خانوادۀ آرمانی همواره تلاش می‌کند تا با خانواده‌ها و افرادی مراوده داشته باشد که در رشد آنها مؤثرند؛ بنابراین رفت و آمد با افراد پست، انسان را به پستی می‌کشاند و معاشرت با افراد صالح، انسان را به سمت اصلاح سوق می‌دهد.
چهارمین مورد، مراقبت نسبت به آن دسته از ابزار و لوازمی است که ممکن است فرزند در معرض آنها باشد و بر فرهنگ او مؤثر یا مخرب باشد؛ مانند رایانه و گوشی‌های تلفن همراه و یا شبکه‌های مجازی. در این زمینه باید مراقبت ویژه‌ای انجام داد. چه بسا بازی‌های موبایلی که سرنوشت فرزند را به سمت شقاوت سوق می‌دهد و چه بسا فضای مجازی که موجبات سقوط فرزندان به عمق رذالت رفتاری فراهم آورده است.
پنجمین مورد، آموزش آداب دینی و رفتارهای معنوی همچون نماز و قرآن است.
خانوادۀ موفق خانواده‌ای است که خود و فرزندانش را با نماز آشنا و با قرآن و مفاهیم دینی مأنوس کند. موفقیت فرزند صرفاً منحصر در رشد علمی و جایگاه اجتماعی نیست. علمی که با آداب دینی و تقیدات مذهبی همراه نباشد، انسان را ممکن است به مخاطره بیندازد.
اما نکتۀ حائز اهمیت در تربیت فرزند، مراقبت و کنترل رفتار قبل از انعقاد نطفه است؛ آموزه‌های دینی گویای آن است که والدین باید مدتها قبل از انعقاد نطفه، نسبت به مسائلی پرهیز و نسبت به برخی مسائل تقید نشان دهند. بنابراین مسئولیت اصلی پدر و مادر دربارۀ فرزند پیش از تولد آغاز می‌شود که شامل ساماندهی خانواده صالح، وراثت، مراقبت از تغذیه حلال و شرایط بسته شدن نطفه است.
اول اینکه هر فرد مقیدی باید با همسر صالح ازدواج کند. از پدران صالح، فرزندان پاک و مقیّد به تعالیم اسلام به وجود می آیند. از دامان مادر پاکدامن و عفیف، فرزند صالح رشد می‌یابد؛ به ویژه آنکه مادر در بُعد عاطفی فرزند، نقش ویژه‌ای ایفا می‌کند.
دربارۀ مسئلۀ وراثت باید عرض کنم طبق مطالعات علمی، در زن 99 ژن و در مرد 99 ژن وجود دارد که خصوصیات آنها را منتقل می‌کند. انسان معجونی از ژنهای اجداد است و درصدی از رشد انسان از طریق وراثت است. در وراثت سه چیز منتقل می‌شود: الف) خصوصیات خَلقی: مانند قد و وزن و زیبایی و زشتی و… ب) خصوصیات خُلقی: مانند مهربانی، خوش‌خلقی، حسادت، کینه، بخل و… ج) خصوصیات روانی مثل آرامش یا پرخاشگری.
* دربارۀ نقش تغذیۀ حلال در رشد معنوی خانواده صحبت کردید. نکته‌ای که در دنیای امروز به نظر مورد غفلت واقع شده است. در این باره بیشتر توضیح می‌دهید؟
توجه به رزق حلال چه قبل از انعقاد نطفه و چه در طول زندگی نقش مهمی در جهت‌دهی افراد به سوی معنویت دارد. پیامبر(ص) ضمن توصیه‌هایی به ابن‌مسعود فرمود « ای پسر مسعود، حرام نخور، حرام نپوش، از راه حرام زن نگیر و نافرمانی خدا نکن؛ چرا که خداوند متعال به ابلیس می‌فرماید «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَیْهِمْ بِخَیْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكْهُمْ فِی الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُورا؛ و با صوت خود، هر که را می‌توانی از جای برکن و با سوارگانت و پیادگانت بر آنان بتاز و در اموال و اولاد آنان شریک شو و به آنان وعده بده و شیطان جز فریب، وعده شان نمی‌دهد.»
در تفسیر العیاشی به نقل از محمد بن مسلم آورده شده که از امام باقر(ع) دربارۀ شریک شدن شیطان پرسیدم. امام فرمود: آنچه از مال حرام به وجود آید شریک شیطان است. گاه شیطان همراه مرد است تا اینکه آمیزش کند. از این رو اگر مال او حرام باشد فرزند از نطفۀ شیطان و نطفۀ مرد خواهد بود. و در جای دیگر آورده شده همتای شیطان فرزندی است که از مال حرام به وجود آید؛ چنین فرزندی در واقع از مشارکت شیطان متولد شده است. اگر مال، حرام باشد، او همراه مرد خواهد بود تا اینکه آمیزش کند و از این رو نطفه‌اش با نطفۀ مرد می‌آمیزد. هر دو نطفه با هم آمیخته هستند. گاهی فرزند از یک نطفه آفریده می‌شود و گاهی از هر دو باهم. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: «اثر در آمد حرام در نسل آشکار می‌شود.»
بیشتر بخوانید
لقمۀ حلال در سعادت فرزند نقش بسزایی دارد
بنابراین لقمۀ حلال یا حرام ممکن است سعادت و شقاوت دنیا و آخرت را به بار آورد. داستان پسر مرحوم شیخ فضل الله نوری نمونۀ بارزی است. وقتی از شیخ بزرگوار می‌پرسند شما که از مدافعان حریم اهل‌بیت عصمت و طهارت هستید، پس چرا فرزند شما از مخالفان شما و دین و مذهب تشیّع است؟ فرزندی که اقدام به دستگیری پدر و به دار آویختن او کرد و پای دار پدر کف زد و رقصید. در جواب گفت: در دوران طفولیت مادرش بیمار شد و به هر صورت نتوانست به او شیر بدهد. لاجرم دایه‌ای برای او گرفتند که فرزند را شیر می‌داد. بعدها فهمیدم که آن دایه ناصبی و از دشمنان امیرالمؤمنین(ع) بود. همان موقع من ترسیدم و انتظار چنین روز و ایامی را می‌کشیدم.
مطلب در این راستا زیاد است لذا به پدران و مادران توصیه می‌شود که: بدن خود را از هر شبهه‌ای پاک کنند سپس صاحب فرزند شوند که بسی راحت‌تر است و بعد از آن هم مراقب باشند تا فرزندان خوبی تربیت کنند و مربیان خوبی باشند.
