مجموعه فوبیاهایی که افراد را از سفر کردن باز می‌دارد

ترسیدن حسی است که همه ما تجربه‌‌اش کرده‌ایم. یک واکنش طبیعی که از ما در مقابل خطراتی که با آن مواجه می‌شویم حفاظت می‌کند. هنگام ترس، بدن آدرنالین ترشح می‌کند و آدرنالین، ضربان قلب و جریان خون را افزایش می‌دهد. این شرایط در تصمیم‌گیری سریع و واکنش مناسب، به ما کمک می‌کند. پس ترس درواقع نوعی مکانیزم طبیعی در مواجهه با خطر است. اما گاهی این ترس از کنترل خارج شده و به فوبیا تبدیل می‌شود.

فوبیا یا هراس بیمارگونه

در علم روانشناسی، به ترس شدید و بیمارگونه فوبیا یا هراس می‌گویند. این ترس زندگی افراد را مختل می‌کند و برخلاف ترسِ معمولی، واکنش طبیعی به خطر آنی نیست. افرادی که از فوبیا رنج می‌برند گاهی با هیچ خطری مواجه نیستند یا اصلا با عامل ترس در تماس مستقیم نیستند. فوبیاها معمولا به یک شیء یا یک موقعیت مربوط می‌شوند. به این معنا که ترسِ فرد از یک شیء یا موجود خاص، مثلا عنکبوت، یا یک موقعیت خاص است، مثلا قرار گرفتن در فضای محصور و کوچک. فردی که دچال اختلال هراس است، قاعدتاً می‌داند که ترسش غیرمنطقی است اما هیچ کنترلی روی آن ندارد.

در نظر داشته باشید که تنها زمانی می‌توان به ترس به عنوان هراس یا فوبیا نگاه کرد که حداقل 6 ماه تداوم داشته باشد. یعنی بیشتر از 6 ماه، هر بار فرد با عامل ترس مواجه شد، حس هراس و اضطراب داشته باشد. افراد درگیر با فوبیا معمولا برای اجتناب از مواجهه با عامل ترس هر کاری از دستشان بربیاید انجام می‌‌دهند. البته که فوبیا هم درجاتی دارد و ممکن است هراس ایجاد شده تأثیر کم، زیاد یا مفرطی بر فرد داشته باشد. زمانی که فرد در موقعیت هراس‌آور قرار گیرد، واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهد. افرادی هستند که فقط احساس ناراحتی و معذب بودن می‌کنند و گروهی هم هستند که دچار حملات عصبی و حتّی غش می‌شوند.

بیش از 80 نوع فوبیا مختلف در دنیا وجود دارد. بعضی از این هراس‌ها همه‌گیرتر و برخی محدودتر هستند. اما به طور کلی می‌توان گفت که افرادی که با یک فوبیا درگیر هستند، پتانسیل درگیری با تعداد بیشتری از فوبیاها را دارند. در این مطلب می‌خواهیم درباره فوبیاهایی صحبت کنیم که مستقیم و غیرمستقیم، روی سفر رفتن افراد تأثیر می‌گذارد.

فوبیاهای سفر

سفر رفتن یکی از لذت‌های دنیا است که عمدتا مشتاق آن هستیم و برای آن برنامه‌ریزی می‌کنیم. شاید تعجب کنید اگر بگوییم افرادی هستند که فوبیای سفر رفتن دارند یا از هراس‌هایی رنج می‌برند که سفر رفتن را برای آنها مشکل می‌کند. هراس از سفر، یکی از انواع فوبیا است که باعث می‌شود فرد از سفرکردن بهراسد. برنامه‌ریزی برای سفر و غیرقابل پیش‌بینی بودن آن، جزو اصلی‌ترین دلایل ترس این افراد است. به جز هراس از سفر یا هودوفوبیا (Hodophobia) که مستقیما فرد را از سفر باز می‌دارد، هراس‌های دیگری هستند که غیرمستقیم این کار را انجام می‌دهند.

فوبیاهایی که مانع خروج فرد از محیط امنش می‌شوند

خب اگر قرار باشد کسی به سفر برود، در قدم اول باید از خانه خارج شود. افرادی هستند که خارج شدن از خانه برایشان دشوار است، چون از فوبیاهایی رنج می‌برند که این کار را برایشان دشوار کرده. قاعدتاً، اگر از محیط‌های باز بترسید یا اگُرافوبیا (Agoraphobia) داشته باشید، خارج شدن از خانه برایتان دشوار است. افرادی که این اختلال را دارند، در فضاهای باز احساس ناامنی کرده و حس می‌کنند کنترلی بر محیط اطرافشان ندارند.

گروه دیگری که ممکن است با خارج شدن از خانه مشکل داشته باشند، افرادی هستند که دارای اختلال هراس از شلوغی (Enochlophobia) و هراس از مردم (Anthropophobia) هستند. طبیعتاً  هنگام سفر رفتن، با افراد متفاوتی ملاقات خواهید کرد و حتّی در فضاهای خیلی شلوغ مانند فرودگاه قرار خواهید گرفت. البته افرادی هم هستند که صرفا نسبت به غریبگان هراس دارند و از اختلال زنوفوبیا (Xenophobia) رنج می‌برند. تمام این افراد، در مواجهه با انسان‌های دیگر علائمی مانند تعریق و لرزش نشان می‌دهند و تنفس برایشان دشوار می‌شود.

فوبیاهایی که بر راه‌های حمل‌و‌نقل تأثیر می‌گذارند

اگر تصمیم به سفر داشته باشید، قاعدتا چند انتخاب مشخص برای رسیدن به مقصد دارید. مثلا از وسایل حمل‌ونقل جاده‌ای، دریایی، ریلی، یا هوایی استفاده می‌کنید. معمولا برای رسیدن به یک مقصد، این چند انتخاب پیش روی شماست. اما افرادی هستند که از یک یا چند مورد از این راه‌ها هراس دارند.

ترس از پرواز (Aerophobia) یکی از شایع‌ترین فوبیاهای دنیا است. این ترس ممکن است صرفا باعث آزار فرد در طول پرواز شود یا واکنش‌های بیشتری همراه داشته باشد. هستند افرادی که به هیچ‌وجه نمی‌توانند سوار هواپیما شوند. هراس‌های دیگر در مورد وسایل‌نقلیه، شامل ترس از رانندگی (Amaxophobia)، ترس از قطار (Siderodromophobia) و ترس از سفر دریایی (Naviphobia) است. درست مانند ترس از پرواز، فرد ممکن است واکنش اندک یا شدیدی به هر کدام از این راه‎ها داشته باشد.

فوبیاهایی که در بازدید‌های شهر یا کشورِ مقصد مؤثر هستند

فوبیاها می‌توانند انتخاب فرد در بازدیدها را تحت تأثیر ‌قراردهند. مثلا فردی که از ارتفاع می‌ترسد یا Acrophobia دارد، احتمالا به اندازه شما از تله‌کابین‌سواری لذت نمی‌برد. یا مثلا فردی که ترس از فضای بسته یا Claustrophobia دارد، احتمالا در بازدید از روستای ماخونیک سکته خواهد کرد. موارد این چنینی کم نیستند، برخی دچار اختلال هراس از بالن هستند و Globophobia دارند. گروهی دیگر از مقابر می‌ترسند و Coimetrophobia دارند. عده‌ای از ویرانه‌ها می‎ترسند و Atephobia دارند. تعدادی از  ساختمان‌ها و سازه‌های بلند می‌ترسند و Batophobia دارند. در آخر کسانی هستند که از ماسک و افراد ماسک‌زده می‌ترسند و Masklophobia دارند.

فوبیاهایی که در سطح شهر فرد را آزار می‌دهد

بخشی از فوبیاها، رفت‌و‌آمد فرد در سطح شهر را مختل می‌کند. مثلا افرادی هستند که عبور کردن از خیابان برایشان هولناک است. تصور کنید چنین فردی بخواهد در میدان ولیعصر یا مثلا انقلاب، از خیابان عبور کند. حتی تصورش هم وحشتناک است. یا گروه دیگری هستند که اگر کسی به آنها خیره شود، دچار حملات عصبی می‌شوند. فرض کنید یک گردشگر خارجی که از این اختلال رنج می‌برد به کشوری مانند ایران سفر کند. برخی از افراد هم به بو حساس هستند و از بوهای تند هراس دارند. طبیعتاً سفر به کشوری مانند تایلند که بوی غذاهای خیابانی در معابرش میپیچد، برای آنها مناسب نیست.

هراس نژادپرستانه

دسته‌ای از فوبیاها نشان از تبعیض و نژادپرستی دارند. این فوبیاها معمولا شامل هراس از دین‌ها و پیروانشان یا نژادهای مختلف است. مثلا Islamophobia یا اسلام‌هراسی ترس از اسلام و مسلمانان است و Iranophobia هراس از ایرانیان است. البته که این هراس‌ها مختص به یک دین خاص نیستند. در این دسته از فوبیاها، هراس‌هایی مانند مسیحی‌هراسی، یهودی‌هراسی‌، هندوهراسی، آلمانی‌هراسی، آفریقایی‌هراسی، سیاه‌هراسی و لاتین‌هراسی را می‌بینیم.

باوجود اینکه افراد دچار فوبیا، حسی بیمارگونه را تجربه می‌کنند که کنترلی روی آن ندارند، اما بسیاری ترجیح می‌دهند در مورد هراس‌هایی که ناشی از تبعیض و نژادپرستی است، به جای واژه هراس از واژه ضد یا ستیز استفاده کنند. یعنی مثلا به جای اسلام‌هراسی از واژه اسلام‌ستیزی، به جای یهودی‌هراسی از یهودی‌ستیزی و به جای سیاه‌هراسی از سیاه‌ستیزی استفاده می‎کنند.

فوبیا ترسی غیرمنطقی است که شخصِ درگیر، قابلیت مهار آن را ندارد. علائم فوبیاها معمولا با تعریق، لرزش و مشکلات تنفسی همراه است و در موارد حاد ممکن است منجر به بیهوشی شود. روانپزشکان معتقدند بهترین راه درمان فوبیا در معرض ترس قرار گرفتن است. هر چقدر بیشتر خود را در معرضِ عاملِ ترس قرار دهید، احتمال غلبه به آن بیشتر می‌شود.

متاسفانه، افراد درگیر با فوبیا در بسیاری موارد، بابت ترسی که کنترلی روی آن ندارند، مورد استهزا قرار می‌گیرند. ممکن است شی، موجود یا موقعیتی که برای ما بی‌اهمیت است، برای این افراد منشأ استرس و ناراحتی زیاد باشد. افرادِ درگیر با اختلال‌های این چنینی وانمود نمی‌کنند این شرایط واقعا برای آنها اضطراب‌آور است. کافیست به جای قضاوت، آنها را درک کنیم.