عفو و گذشت چیست و چه آثاری در زندگی ما انسانها دارد؟ بخش دوم

بنام خدا

عفو و گذشت چیست و چه آثاری در زندگی ما انسانها دارد؟ بخش دوم

یکی از با فضیلت ترین رفتار های انسانی این است که بتواند از خطا و گناه دیگری چشم پوشی کند و از آن بگذرد.

عفو به معنی گذشت از گناه وخطای دیگری وخودداری از مجازات خطا کار وگناهکار می باشد. همه انسانها در زندگی دچار اشتباهات و خطاهایی می شوند و حتی ممکن است این اشتباهات در زندگی دیگران هم تاثیر بگذارد و به آسیب برساند، در اینجا چیزی که مهم است این است که فرد آسیب دیده ؛ از خطا و اشتباه فرد خطاکار بگذرد و در واقع او را ببخشد.
کفاره گناه:
در واقع چشم پوشی از خطاهای دیگران و گذشت کردن، می تواند کفاره ی گناهان شخص عفو کننده باشد. در زندگی هیچ انسانی بدون خطا ،گناه و اشتباه نیست و انسان اگر بخواهد کفاره ی گناهانش را بدهد و گناهن او نادیده گرفته و بخشیده شود، باید عفو و گذشت داشته باشد. اگر انسان در شرایط سختی چون قصاص از حق خویش بگذرد و از جان قاتل در گذرد، چنین عفو و گذشتی ارزشمندتر است و کفاره گناهان خود عفو‌‌کننده می‌شود.

آیه 45 سوره مائده اشاره به این موضوع دارد: "وَكَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ ۚ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ۚ وَمَنْ لَمْ یَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ". و در تورات بر بنی اسرائیل حکم کردیم که نَفْس را در مقابل نَفْس قصاص کنید و چشم را مقابل چشم و بینی را به بینی و گوش را به گوش و دندان را به دندان، و هر زخمی را قصاص خواهد بود. پس هر گاه کسی حق قصاص را ببخشد (نیکی کرده و) کفاره (گناه) او خواهد شد، و هر کس به خلاف آنچه خدا فرستاده حکم کند چنین کس از ستمکاران خواهد بود.
 تَصَدَّقَ بِهِ به معنای کسی است که قصاص را عفو کند. پس عفو از قصاص را به سبب گناهان دیگرش مواخذه نمی‌کند و از او درمی‌گذرد؛ این بر اساس همان قاعده «ارحم ترحم؛ رحم کن تا رحم شوی» است.
تخفیف احکام:
خداوند بندگان خود را می بخشد و نسبت به آنها عفو الهی دارد و همین عفو الهی نسبت به مردم باعث شده است شدت احکام کاهش یابد و احکام آسان شود. یعنی اگر خداوند نسبت به مردم گذشت و عفو نداشت احکامی که بر آنان تکلیف می‌شد بسیار سخت‌تر و شدیدتر بود ؛ولی عفو خداوند موجب شد تا احکام تخفیف یابد.
 سوره نسا آیه 43 اشاره به این موضوع دارد:" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَقْرَبُوا الصَّلَاةَ وَأَنْتُمْ سُكَارَىٰ حَتَّىٰ تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَلَا جُنُبًا إِلَّا عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّىٰ تَغْتَسِلُوا ۚ وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَیَمَّمُوا صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَیْدِیكُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا غَفُورًا" . ای اهل ایمان، هرگز در حال مستی به نماز نیایید تا بدانید چه می‌گویید (و چه می‌کنید) و نه در حال جنابت (به مساجد آیید) مگر آنکه رهگذر باشید تا وقتی که غسل کنید. و اگر بیمار بودید یا آنکه در سفر باشید یا قضاء حاجتی دست داده باشد یا با زنان مباشرت کرده‌اید و آب برای تطهیر و غسل نیافتید پس به خاک پاک تیمم کنید، آن‌گاه صورت و دستها را (بدان) مسح کنید، که خدا بخشنده و آمرزنده است.

همچنین آیه 101 سوره مائده آمده است :" یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْیَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ وَإِنْ تَسْأَلُوا عَنْهَا حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَكُمْ عَفَا اللَّهُ عَنْهَا ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ". ای اهل ایمان، هرگز از چیزهایی مپرسید که اگر فاش گردد شما را زشت و بد می‌آید و غمناک می‌کند، و اگر پرسش آن را به هنگام نزول آیات قرآن واگذارید برای شما (هر چه مصلحت است) آشکار می‌گردد. خدا از عقاب سؤالات بی‌جای شما درگذشت، و خدا بخشنده و بردبار است.

در این آیه خداوند علت این را که مردم را به پاره ای از احکام مکلف نساخته ، بیان کرده و تشریح می کند که این  امر پرتوی از عفو خداوند متعال نسبت به انسان‌ها بوده است.
خیر و برکت:
 یکی دیگر از آثار عفو و گذشت؛ خیر و برکتی است که در زندگی انسانها به وجود می آید.در آیه 128 سوره نسا خداوند عفو و گذشت در اختلافات خانوادگی را موجب خیر و برکت دانسته است. " و اگر زنی بیم داشت که شوهرش با وی مخالفت و بد سلوکی کند یا از او دوری گزیند باکی نیست که هر دو تن به گونه‌ای به راه صلح و سازش باز آیند، که صلح به هر حال بهتر است، و نفوس را بخل و حرص فرا گرفته. و اگر (درباره یکدیگر) نیکویی کرده و پرهیزکار باشید، خدا به هر چه کنید آگاه است"؛ خداوند عفو و گذشت در اختلافات خانوادگی را موجب خیر و برکت دانسته است.
 همچنین گاهی ممکن است فرد به شخص دیگری وامی داده باشد و بخاطر تنگدستی از آن می گذرد و آن را به آن شخص می بخشد.شخص باید بداند با عفو از ناتوان در پرداخت وام می‌تواند به خیر بسیار دست پیدا کند ؛ او در واقع به طور طبیعی از خیر خویش می‌گذرد تا به خیر الهی و برکت آن برسد. در آیه 280 از سوره بقره اشاره شده است که " و اگر (کسی که از او طلبکار هستید) تنگدست شود به او مهلت دهید تا توانگر گردد، و بخشیدن آن (به هنگام تنگدستی وی) به رسم صدقه، برای شما بهتر است اگر (به مصلحت خود) دانایید".
در حقیقت یکی از روش‌های تشویق دیگران به عفو و گذشت از حق و حقوق خود، آگاهی‌بخشی نسبت به آثار و برکات این عمل احسانی و خداپسندانه است.

دفع بدی:
 یکی دیگر از آثار و برکات عفو و بخشش ، دفع بدی است. در حقیقت عفو و گذشت از گفتار و کردار زشت عمدی دیگران، موجب ادب شدن آنان و دور شدن آنها از بدی می‌شود.
یکی از راه های آموزشی و تربیتی برای ایجاد یک جامعه سالم و اخلاقی و همچنین پرهیز دادن دیگران از بدی و زشت‌کاری، ترک مقابله به مثل و رها کردن حق و حقوق خود و نادیده گرفتن آن است؛ زیرا وقتی مقابله به مثل می‌شود و فرد مانند شخص مقابل رفتار میکند، ممکن است دیگری همین روش را به عنوان اصل رفتار در جامعه و اجتماع تلقی کند و رفتار زشت خود را ادامه دهد، اما با عفو و گذشت طرف را شرمنده خود می‌سازد و این امکان فراهم می‌شود که او به زشت‌کاری و بدی خود ادامه ندهد و به این ترتیب بدی از فرد و جامعه دور می‌شود و سلامت اخلاقی و هنجاری در جامعه تقویت می شود و گسترش می‌یابد.

آیه 126 سوره نحل به این موضوع اشاره دارد: "وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ" و اگر به شما مسلمانان کسی عقوبت و ستمی رسانید شما باید به قدر آن در مقابل انتقام کشید (نه بیشتر) و اگر صبوری کنید البته برای صابران بهتر خواهد بود.
مانع مصیبت:
گاهی هم بخشش و گذشت کردن مانع مصیبت می شود. عفو خدا از بسیاری از گناهان و خطاهای انسان‌ها، مانع بروز مصیبت‌های بیشتر بر آنان است.
 آیه 30 سوره شوری اشاره به این موضوع دارد:" وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ وَیَعْفُو عَنْ كَثِیرٍ". و آنچه از رنج و مصائب به شما می‌رسد همه از دست (اعمال زشت) خود شماست در صورتی که خدا بسیاری از اعمال بد را عفو می‌کند.
 در حقیقت انسان با گذشت از بدی های دیگری؛ مصیبت را از خود و دیگران دفع می کند و اجازه نمی دهد که خود و دیگران به مصیبتی گرفتار شوند. پس برای دفع مصیبت‌‌ها باید عفو کرد.
آمرزش الهی:
یکی دیگر از آثار بخشش و گذشت، آمرزش الهی می باشد.یعنی کسی که عفو و گذشت داشته باشد و کریمانه از خطاهای دیگران در گذرد، با چنین کاری توانسته غفران الهی  را به سوی خود و جامعه‌اش ،جلب کند.
 آیه 22 سوره نور درباره این موضوع اشاره دارد:" وَلَا یَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنْكُمْ وَالسَّعَةِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَىٰ وَالْمَسَاكِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ"
و نباید صاحبان ثروت و نعمت از شما درباره خویشاوندان خود و در حق مسکینان و مهاجران راه خدا از بخشش و انفاق کوتاهی کنند، باید مؤمنان عفو و صفح پیشه کنند و از بدیها درگذرند، آیا دوست نمی‌دارید که خدا هم در حق شما مغفرت (و احسان) فرماید؟ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است.
 این آیه این موضوع را می رساند کسی که از خطا و اشتباه دیگران بگذرد و او را ببخشد، خداوند هم نسبت او از گناهانش می گذرد و او را مورد رحمت و غفران خود قرار می دهد.
 البته عفو و گذشت آثار فراوان دیگری مانند، شفاعت، بهشت، پاداش مضاعف ،همبستگی اجتماعی،طول عمر، عزتمندی،سروری و ... دارد که هر کدام از اینها جای بحث و گفت گو دارد و ما در اینجا به همین چندتا اثر بسنده می کنیم.

سخن آخر :

 گذشت از اشتباهات و خطاهای دیگران در جایی ارزش و فضیلت دارد که تأثیرگذار باشد و شخص خطاکار از کرده خود پشیمان شود و از راه خطا برگشته باشد و هیچ اصراری بر انجام اعمال بد و خطای خود هم نداشته باشد. اما اگر گذشت، موجب گستاخی و جری‌تر شدن او شود و یا زیان‌های بیشتری را متوجه فرد و جامعه کند بویژه در رابطه با تبهکاران و جانیان سابقه‌دار که امیدی به اصلاح آنها نیست، گذشت در چنین شرایطی کاری حماقت‌آمیز و خلاف عقل و توصیه‌های دینی است و از آن نهی شده است.

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .

منبع: پایگاه تبیان بخش معارف