بنام خدا
عفو و گذشت چیست و چه آثاری در زندگی ما انسانها دارد؟بخش اول
یکی از با فضیلت ترین رفتار های انسانی این است که بتواند از خطا و گناه دیگری چشم پوشی کند و از آن بگذرد.
عفو به معنی گذشت از گناه وخطای دیگری وخودداری از مجازات خطا کار وگناهکار می باشد. همه انسانها در زندگی دچار اشتباهات و خطاهایی می شوند و حتی ممکن است این اشتباهات در زندگی دیگران هم تاثیر بگذارد و به آسیب برساند، در اینجا چیزی که مهم است این است که فرد آسیب دیده ؛ از خطا و اشتباه فرد خطاکار بگذرد و در واقع او را ببخشد.
در حقیقت عفو و گذشت خطاهای دیگران، یکی از راههای رسیدن به بسیاری از کمالات ومقامات انسانی است . همچنین در آیات قرآن بیان شده است هر کسی که بخواهد مصداق عناوین بلند ومقامات والایی مانند نیکو کاری وشکیبایی وپرهیز گاری شود و محبت وگذشت الهی شامل حال او شود و بسیاری از بلاها ومصیبتها وگرفتاریها را رفع کند ودر نزد مردم بزرگ ومحبوب شود واز رحمت خاص خداوندی وعنوان محبوب وحبیب الهی بهره مند شود؛ باید گذشت داشته باشد .
عفو خداوندی و عفو مردمی
مصادیق کلی عفو و گذشت در قرآن به دو دسته اصلی عفو خداوندی و عفو مردمی تقسیم می شود.آیات ۵۱ و ۵۲ سوره بقره به فلسفه و علت عفو و گذشت از سوی خداوند اشاره دارد:
وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَىٰ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ ﴿٥١﴾
و [یاد کنید] زمانی که [برای نازل کردن تورات] چهل شب با موسی وعده گذاشتیم، سپس شما بعد از [غایب شدن] او گوساله را معبود خود گرفتید، در حالی که [به سبب این کار بسیار زشت] ستمکار بودید.
ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْكُمْ مِنْ بَعْدِ ذَٰلِكَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿٥٢﴾
سپس بعد از آن [کار زشت] از [گناه] شما درگذشتیم، تا سپاس گزاری کنید.
در حقیقت عفو از سوی خداوند برای ترغیب و تشویق بندگان به شکرگزاری و سپاس صورت می گیرد و خداوند با هدف ایجاد انگیزه های گرایش خلق به سوی خالق در مقام ربوبیت، از خطا و گناهان خلق می گذرد و آنها را می بخشد و با آن که بنده ،مستحق مجازات و تنبیه سریع دنیوی و یا اخروی است از او می گذرد و شخص را به گناه و خطایش نمی گیرد و این فلسفه عفو خداوندی است.
اما فلسفه عفو مردمی که قرآن برای آن در نظر گرفته ؛ عبارت از دست یابی بندگان به تقوا و پرهیزگاری است. اگر به این فلسفه ای که قرآن برای عفو و گذشت مردم بیان می کند توجه دقیق و تأمل کامل شود به خوبی روشن می شود که یکی از کارکردهایی که انسان همواره به عنوان مومن به آن توجه دارد دست یابی به تقواست که از این راه به دست می آید؛ زیرا تقوا مهم ترین ابزار دست یابی انسان به بسیاری از کمالات انسانی و حتی دست یابی به مقام عبودیت ربوبی و ربوبیت عبودی است.
آیات قرآن درباره عفو و گذشت
همانطور که گفتیم بسیاری از آیات در قرآن کریم درباره عفو و گذشت امده و از انسانها خواسته شده که نسبت به هم گذشت داشته باشند.در ادامه اشاره ای به برخی از آنها می کنیم:
الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللّه یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿134﴾ال عمران
همانان كه در فراخى و تنگى انفاق مىكنند و خشم خود را فرو مىبرند و از مردم در مىگذرند و خداوند نكوكاران را دوست دارد.
وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَكَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ ﴿34﴾
وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِینَ صَبَرُوا وَمَا یُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ ﴿35﴾ فصلت
و نیكى با بدى یكسان نیست [بدى را]با آنچه خود بهتر است دفع كن آنگاه كسى كه میان تو و میان او دشمنى است گویى دوستى یكدل مىگردد (34) و این [خصلت] را جز كسانى كه شكیبا بودهاند نمىیابند و آن را جز صاحب بهرهاى بزرگ نخواهد یافت (35) .
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ: اى كسانى كه ایمان آوردهاید در حقیقت برخى از همسران شما و فرزندان شما دشمن شمایند از آنان بر حذر باشید و اگر ببخشایید و درگذرید و بیامرزید به راستى خدا آمرزنده مهربان است» (تغابن: ۱۴)
ویژگی های عفو حقیقی
حقیقت عفو این است که انسان از شخص گناهکار چشم پوشی کند و او را ببخشد و ضرر و زیان و ناراحتی که از شخص گنهکار به او رسیده را از ته قلب ببخشد و به روی او نیاورد و او را به خوبی و نیکویی دعوت کند.
عفو حقیقی ویژگی هایی دارد.اولین ویژگی آن این است که او توانایی و قدرت انتقام گرفتن را داشته باشدو اگر شخص به دلیل ضعف و ناتوانی از شخص بگذرد ، این عفو حقیقی نیست.
دومین ویژگی این عفو این است که عفو کننده در عین اینکه از خطای شخص گنکار می گذرد،او را دیگر سرزنش نکند، چون سرزنش ،ملامت و تندی یک نوع کیفر به حساب می آید.
ویژگی سوم عفو حقیقی این است که فرد مومن علاوه بر اینکه از گناه و اشتباه شخص خطاکار می گذرد و او را سرزنش نمی کند، بدی او را با دعا و احسان پاسخ می دهد.خداوند در آیه ای از قرآ« خطاب به پیامبر می فرماید: "ادفع بالتی هی احسن" ( ازار و بدی ها را به آنچه نیکوتر است دفع کن ).
آثار و کارکردهای گذشت
در آیات و روایات قرآنی فراوانی آثار و برکات عفو و گذشت بیان شده است که در ادامه برخی از آنها را اشاره می کنیم:
مقام صابران:
یکی از آثار عفو و گذشت این است که فرد با صبری که در مقابل این اقدامش کرده به مقام صابران می رسد.در واقع کسی که از حق و حقوق خود می‌گذرد و از گناه و خطا و بدهکاری و اشتباهات دیگران چشم می‌پوشد، به مقام صابران می‌رسد و از مواهب و آثار آن بهره‌مند می‌شود.
آیه 126 سوره نحل اشاره به این موضوع دارد:" وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ ۖ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ " و اگر به شما مسلمانان کسی عقوبت و ستمی رسانید شما باید به قدر آن در مقابل انتقام کشید (نه بیشتر) و اگر صبوری کنید البته برای صابران بهتر خواهد بود.
مقام محسنان:
یکی دیگر از آثار عفو و گذشت این است که انسان را به مقام احسان و نیکو کاری می رساند. اهل عفو و گذشت، به مقام نیکوکاران و محسنان دست می یابند و از آثار این مقام در دنیا و آخرت بهره‌مند خواهد شد.
آیه 134 سوره ال عمران به این موضوع اشاره دارد:" الَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ" . آنهایی که از مال خود در حال وسعت و تنگدستی انفاق کنند و خشم خود فرونشانند و از (بدیِ) مردم درگذرند، و خدا دوستدار نکوکاران است.
همچنین آیه 13 سوره مائده: "فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِیثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً ۖ یُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ ۙ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ ۚ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىٰ خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْهُمْ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ". پس چون پیمان شکستند، آنان را لعنت کردیم و دلهایشان سخت گردانیدیم (که موعظه در آن اثر نکرد)، کلمات خدا را از جای خود تغییر می‌دهند و از آن کلمات که به آنها پند داده شد نصیب بزرگی را از دست دادند. و دائم بر خیانتکاری آن قوم مطلع می‌شوی جز قلیلی از ایشان (که با ایمان و نکوکارند)، پس تو از آنها درگذر و (کار بدشان را) عفو کن، که خدا نیکوکاران را دوست می‌دارد.
مقام متقین:
از آثار عفو و گذشت و نادیده گرفتن و رها کردن حق و حقوق خود و احسان به دیگری در زندگی انسان این است که میتواند او را به مقام متقین و پرهیزگاران برساند.
سوره بقره ایه 237 اشاره به این موضوع دارد و می فرماید: "وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ یَعْفُونَ أَوْ یَعْفُوَ الَّذِی بِیَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ ۚ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۚ وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَیْنَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ" . و اگر زنها را قبل از مباشرت با آنها طلاق دهید، در صورتی که بر آنان مهر مقرّر داشته‌اید بایستی نصف مهری را که تعیین شده به آنها بدهید مگر آنها خود گذشت کنند یا کسی که امر نکاح به دست اوست (مثل پدر یا جدّ) از آن حق در گذرند، و گذشت کردن به تقوا و خدا پرستی نزدیکتر است، و فضیلتهایی که در نیکویی به یکدیگر است فراموش مکنید، (و بدانید) که خداوند به هر کار (نیک و بد) شما بیناست.
در حقیقت وقتی کسی خطای دیگری را می بخشد به این معناست که باید نسبته به کارهایی که باید انجام دهد و کارهایی که باید ترک کند؛ مراقب باشد . طوری که همواره مراقب است تا اعمال و کارهایی را انجام دهد که مورد رضایت خداوند است. اصولا هدف اصلی عبادت که هدف و فلسفه آفرینش انسان و جن است،رسیدن به مقام متقیان است. خداوند آیه 237 سوره بقره می فرماید چشم پوشی از حقوق راهی نزدیکتر به تقوا و به دست آوردن آن است و انسان اگر بخواهد میانبر برود و به آسانی به آخرین هدف و غایت عبادت یعنی تقوا و مقام متقین برسد باید از خطاهای دیگران چشم پوشی کند و از در حقیقت راه عفو و گذشت به این مقام برسد.
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .
منبع: پایگاه تبیان بخش معارف
