خصوصیات سبک زندگی دینی و اسلامی

حوزه/ سبک زندگی از دیدگاه اسلام، به مجموعه ای از موضوعات مورد قبول اسلام در عرصه زندگی اشاره دارد که براساس آن، معیار رفتار ما باید مبتنی بر اسلام و آموزه های اسلامی باشد.

حجت الاسلام محمودی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به موضوع سبک زندگی اسلامی گفت: مفهوم سبک زندگی از جمله مفاهیم علوم اجتماعی است که اخیرا بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ هزاران سال است که انسان‌ها کوشیده‌اند روش زندگی خود را بشناسند و مدیریت کنند و حتی دولت‌ها تلاش می‌کنند بر روی روش زندگی مردمان خود تأثیر بگذارند؛ اما تعریف سبک زندگی و مفهوم سازی در مورد آن نسبتاً جدید است.

مدیر مدرسه علمیه امام مهدی موعود افزود: سبک زندگی به معنای شیوه زندگی خاص یک فرد، گروه، یا جامعه است؛ سبک‌های زندگی مجموعه‌ای از ارزش‌ها، شیوه‌های رفتار، حالت‌ها و سلیقه‌ها در هر چیزی را در برمی‌گیرد و می‌تواند به علایق، نظرات، رفتارها و جهت‌گیری رفتاری یک فرد، گروه یا فرهنگ اشاره کند. سبک زندگی افراد و راهی که برای خود انتخاب می‌کنند، ارتباط عمیقی با موفقیت آنان در زندگی دارد.

وی ادامه داد: در واقع سبک های زندگی الگوهایی برای کنش هستند که مردم را از هم متمایز می کنند. سبک های زندگی کمک می کنند تا آنچه را مردم انجام می دهند و چرایی آن و معنایی که برای آنها و دیگران دارند را درک کنیم؛ به عبارت دیگر اصطلاح شیوه زندگی به روش زندگی مردم اشاره داشته و بازتابی کامل از ارزش های اجتماعی، طرز برخورد و فعالیت ها می باشد.

این کارشناس مسائل مذهبی بیان داشت: در علوم روان شناسی، جامعه شناسی و علوم پزشکی که به مطالعه سبک زندگی می پردازند، بیش از آنکه به شناختها و عواطف فرد به صورت سازه های ذهنی نظر داشته باشند، رفتارهای فرد را به صورت عینی و مشهود مورد مطالعه قرار می دهند، ولی سبک زندگی اسلامی قدری متفاوت است؛ از آن جهت که سبک است، به رفتار می پردازد و با شناخت ها و عواطف ارتباط مستقیم ندارد و از آن جهت که اسلامی است نمی تواند بی توجه به نیت ها باشد.

حجت الاسلام محمودی گفت: مساله توجه به سبک زندگی از موضوعاتی است که مقام معظم رهبری طی سالیان اخیر آن را مطرح و بر ضرورت توجه به آن تاکید نموده اند. از آن زمان تاکنون موضوع سبک زندگی و به ویژه سبک زندگی اسلامی مورد توجه پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه قرار گرفت و تا کنون تحقیقات زیادی پیرامون این موضوع انجام شده و همایش های مختلفی نیز در این زمینه برگزار شده است .

مدیر مدرسه علمیه امام مهدی موعود افزود: برای جامعه‌ای مثل جامعه‌ی ما که تحقق زندگی دینی را یکی از اهداف خود قرار داده است، صرف اصلاح محتوایی مقولات سبک زندگی نمی‌تواند نتیجه‌ی مطلوبی داشته باشد، بلکه لازم است مقولات جدیدی برای سبک زندگی بازتعریف گردد؛ چراکه اگر نگاه دینی را اصل قرار دهیم، مصرف و تنوع رنگ می‌بازند. امور اصلی زندگی که نقش محوری دارند و همه‌ی اجزاء زندگی با آن تنظیم می‌شود بسیار متفاوت از مقولاتی است که امروزه به‌عنوان امور اصلی سبک زندگی به آن پرداخته می‌شود.

خصوصیات سبک زندگی دینی

وی اضافه کرد: با توجه به برخی حداقل‌های دینی می‌توان درباره‌ی برخی خصوصیات، ابعاد و اجزاء یک زندگی دینی گمانه‌هایی مطرح ساخت.

حرکت کلی زندگی

این کارشناس مسائل مذهبی بیان داشت: زندگی دینی ذیل یک برنامه‌ی کلان سلوکی قرار دارد که بر اساس آن همه‌ی زندگی حرکتی برای نزدیک شدن به خداوند است؛ این برنامه البته برنامه‌ی پویایی است و برای همین به‌طور دائم نیازمند تنظیم است؛ از این رو تفکر در چند و چون این برنامه و تنظیم صورت کلی آن نیازمند پرداختن مستقیم است.

حجت الاسلام محمودی گفت: بنابراین ملاحظه می‌کنیم که علی‌رغم اینکه در مقولات سبک زندگی رایج، عنوانی درباره‌ی کلیت زندگی و حرکت آن مطرح نیست؛ در اینجا کلیت حرکت به سمت مقصد و تنظیم برنامه‌ی پویای آن نیازمند صرف وقت و توجه است و لازم است فصلی در زندگی برای آن باز شود؛ مشارطه، مراقبه و محاسبه و صرف وقت برای دست‌یابی به خودآگاهی به حال و مقام خود را می‌توان بخشی از این مقوله دانست که به‌طور مستقیم به آن پرداخته می‌شود، هرچند که این کلیت بر سایر اجزاء و بخش‌ها و ابعاد که در ادامه خواهد آمد، سیطره دارد.

اوقات

مدیر مدرسه علمیه امام مهدی موعود افزود: حرکت کلی و برنامه‌ی سلوکی، متناظر با اوقات است و توجه به خصوصیات اوقات در این میان اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع برنامه‌ی روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه‌ی زندگی دینی بر بستر زمان‌ها با خصوصیات مخصوص به خود انجام می‌شود.

وی ادامه داد: هر ساعت از شبانه روز، هر روز در هفته و ماه، و هر ماه در سال و هر مقطع از سن، انسان دارای خصوصیات ویژه‌ای است و متناسب با بخشی از حرکت و فعالیت انسان است. مثلاً نمی‌توان از برنامه‌ی روزانه‌ی زندگی سخن گفت و از سحر و بین‌الطلوعین سخنی به میان نیاورد. چرا که سحر و بین‌الطلوعین به نوعی تعیین‌کننده‌ی سرنوشت سایر ساعات انسان در طول روز است. با توجه به اموری از این دست است که می‌توان مدعی شد اوقات خود یکی از مقولات اساسی در زندگی دینی است.

مناسک عبادی

این کارشناس مسائل مذهبی اضافه کرد: در زندگی مطلوب دینی همه‌ی افعال و حالات می‌تواند عنوان عبادت به خود بگیرد، اما در این میان بخشی اساسی‌تر و بنیادین‌تر وجود دارد که به‌عنوان مناسک عبادی مشخص شناخته شده است. اگر تمام زندگی مؤمن عبادت باشد این اجزاء ارکان این زندگی عبادی را تشکیل می‌دهند، از این‌رو می‌توان به‌عنوان رکنی مستقل در زندگی از آن یاد کرد که در ردیف اصلی‌ترین و مهم‌ترین امور زندگی قرار دارند. نماز، روزه، حج، دعا، زیارت، مناجات، رفتن به مسجد و شرکت در روضه مصادیقی از مناسک عبادی است که فصل مهمی از زندگی را تشکیل می‌دهد.

صفات اخلاقی

حجت الاسلام محمودی گفت: بخش بسیار مهمی از زندگی دینی که در برنامه‌ی سلوکی به آن پرداخته می‌شود، توجه به اوصاف و خصوصیات اخلاقی خویش است. سطح ابتدایی آن توانمندی برای کنترل رفتارها بر اساس ضوابط است و سطح دیگر آن به ارزیابی و تغییر خصوصیات اخلاقی، روانی یا روحی اختصاص دارد. در واقع یکی از ارکان زندگی دینی این است که انسان به‌صورت مداوم، با صرف وقت و توجه و توان فراوان تلاش می‌کند خصوصیاتی را در خود از بین ببرد و خصوصیاتی را در خود ایجاد کند. در جای خود از تقدم و تأخر این صفات از نظر وجودی و نیز از نظر اصلاحی بحث شده است.

مدیر مدرسه علمیه امام مهدی موعود افزود: آنچه در اینجا محل بحث است این است که این موضوع نیز در زمره‌ی مهم‌ترین امور زندگی دینی است که نمی‌توان از مقولات اصلی زندگی سخن گفت و از آن سخنی به میان نیاورد. بسیاری از اموری که امروزه ذیل سبک زندگی قرار می‌گیرد می‌تواند به‌ عنوان بخش کوچکی از سطح اول این بخش مورد توجه قرار گیرد.

تفکر

وی اظهار داشت: اگرچه باید تفکر در سراسر زندگی جریان داشته باشد اما لازم است، فصلی خاص در زندگی برای آن گشود و وقتی مشخص را به آن اختصاص داد. تفکر در خلقت، نعمت‌های الهی، اوصاف الهی، قیامت، مرگ و... نیازمند گشودن فصلی در زندگی به نام تفکر به‌عنوان یک عمل ارادی است. وقتی را باید به آن اختصاص داد و برنامه‌ای باید برای آن داشت. در زندگی دینی مشخصاً تمرین و ممارست برای برخی «به یاد بودن‌ها» موضوعیت دارد. معارفی در دین بیان شده است که تفکر و تعمق در آن‌ها بخش مهمی از حیات انسان را تشکیل می‌دهد.

این کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: سبک زندگی از دیدگاه اسلام، به مجموعه ای از موضوعات مورد قبول اسلام در عرصه زندگی اشاره دارد که براساس آن، معیار رفتار ما باید مبتنی بر اسلام و آموزه های اسلامی باشد. خدا محوری و حاکمیت ارزش های اسلامی در زندگی از مهمترین معیارهای سبک زندگی مورد تأیید اسلام است؛ در واقع، در این سبک زندگی، زندگی فردی و اجتماعی افراد باید مبتنی بر اسلام و رهنمودهای قرآنی باشد.

حجت الاسلام محمودی گفت: اسلام با احکام جاودانه خود، سبکی آرمانی و در عین حال واقع گرایانه را پیشنهاد نموده است که مبتنی بر نگرشی متعالی به هستی و انسان است و آدمی را موجودی مسئول و مختار می داند که سرنوشت او به دست خودش رقم می خورد؛ در این سبک زندگی، غایت آموزه های دینی رهایی از سبک زندگی غیر اسلامی و رسیدن به حیات طیبه می باشد که ایمان و عمل صالح، ملاک و معیار اساسی سبک زندگی اسلامی و دستیابی به حیات طیبه است.

 این کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: در این سبک از زندگی، انسان به طور طبیعی مدلی را که بیشترین هماهنگی را برای دستیابی به قرب الهی داراست، در زندگی فردی و اجتماعی خود مطلوب می داند و تقرب به خدا و لقاء الله را هدف نهایی خود می بیند؛ از این رو، همه شئون زندگی خود را؛ از نماز و عبادت تا کسب و کار، تحصیل، تفریح، معاشرت، بهداشت، خوراک، معماری، هنر، سخن گفتن، تولید، مصرف، آراستگی ظاهری و امثال آن را در مسیر این هدف قرار می دهد.

وی افزود: در اسلام، سبک زندگی بر اساس سه محور اعتقادات، اخلاقیات و وظایف عملی (عبادات) استوار است. اما اعتقادات یعنی ایمان و عقیده به توحید، نبوت و معاد. این سه اصل، شالوده دیانت اسلام را تشکیل می دهند. اخلاقیات، یعنی مسلمان ویژگی های درونی و روانی خود را به گونه ای بسازد که با کلیت این سیستم مفهومی هماهنگ و منطبق باشد. شاید محکم ترین تعبیر قرآن در این زمینه همان تقوا باشد که می توان آن را «ترس آمیخته با احترام از خداوند» معنا کرد.

این کارشناس افزود: و امر سوم هم وظایف عملی و عبادات است. از آن جایی که پیام اصلی اسلام، توحید است و یکی از مراحل آن، توحید در عبادات است، پس از قبولی قلبی و اقرار زبانی به اصول فوق، باید عمل به ارکان را مکمل موجود بودن شمرد. عبادات یا وظایف عملی، بخش مهمی از مجموعه اعمال و رفتارها را تشکیل می دهد که در فرهنگ اسلامی به عنوان فروع دین شناخته شده است و در کنار اصول دین قرار دارد.

حجت الاسلام محمودی گفت: بر این اساس، تعالیم اسلام تمام وظایف زندگی را پوشش می دهد و سبک زندگی برگرفته شده از آن، سبک زندگی ایده آل و مطابق با فطرت بشریت است. در نهایت می توان گفت سبک زندگی اسلامی جامعیت داشته و مولفه های مختلفی را در بر می گیرد که از جمله آن مولفه اجتماعی، عبادی مولفه باورها به مفاهیم هستی شناختی، مولفه اخلاق، مؤلفه مادی، مولفه تفکر و علم  و... است و برای هر کدام تعاریفی بیان شده است. مثلا مؤلفه اجتماعی به وظایفی اشاره دارد که فرد در ارتباط با دیگران، فراتر از خود و خانواده هسته ای خود انجام می دهد.

مدیر مدرسه امام مهدی موعود بیان داشت: مولفه های عبادی به وظایفی اشاره دارد که رابطه بین فرد و خداوند را به عنوان عبد و مولا نشان می دهد و اعم است از عبادات مشخص، مثل نماز، روزه، تلاوت قرآن، ذکرهای مستحبی، حج و... و رفتارهایی که رسما نام عبادت ندارند، اما فرد به نیت اطاعت از خداوند آن را انجام می دهد.

وی افزود: مؤلفه دیگر، باورها به مفاهیم هستی شناختی، انسان شناختی، خداشناختی است؛ این مؤلفه نیز اشاره دارد به این که در فرد درونی شده و در لایه های زیرین عاطفی و شناختی او حضور دارند و به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه، نقش تعیین کننده ای در رفتارها دارند.

وی گفت: مولفه دیگر اخلاق است که به صفات و رفتارهای درونی شده ای از فرد گفته می شود که وظیفه رسمی و قانونی او شمرده نمی شود و با ترک یا انجام آن کسی او را مواخذه یا تشویق نمی کند.

۳۱۳/۴۰

قربان اسلامی نژاد