به گزارزش مشرق، حضرت صدیقه طاهره (س) پس از رحلت پیامبر عظیم الشان (ص) شرایط سخت و متفاوتی را تجربه کرد، گویا جامعه در وَهم ناشی از غفلت فرو رفته بود؛ مردمی که روزگاری در غدیر پیمان بیعت با امیرالمومنین علی (ع) بستند و به پیامبر اعظم (ص) قول همیاری و تبعیت از دستورات آن حضرت را دادند، همه چیز را به دست فراموشی سپرده و یا نمی‌خواستند به یاد بیاورند که چه گفتند و چه اتفاقاتی افتاد.
نقاب نفاق و دنیاپرستی حقیقت را از اندیشه مردم زدوده و زنگار بر دل‌هایشان نشسته بود. در چنین فضای غبارآلودی حضرت فاطمه (س) یک تنه به مقابله با جریان نفاق پرداخت و حقیقت وقایع را در قالب خطبه فدکیه یک به یک برای مردم تشریح فرمود و به یادشان آورد که چگونه چشم بر واقعیت بستند و هیچ حمایتی از ولایت بر حق حضرت امیر (ع) نکردند.
مرحوم آیت الله مصباح یزدی در تشریح وضعیت فدک و علت بیان خطبه فدکیه می‌گویند: فدک اسم سرزمینی است در شمال مدینه در نزدیکی قلعه‌های خیبر که حدود یک‌صد کیلومتر با مدینه فاصله دارد. ساکنین این قلعه‌ها و سرزمین‌ها طوایفی از یهود بودند. بعد از اینکه پیغمبر اکرم (ص) به مدینه مهاجرت فرمودند و عملاً دولت اسلامی در مدینه تشکیل شد، پیغمبر اکرم (ص) با طوایف مختلف یهود معاهده‌ای بستند و بنا شد که آنها متعرض مسلمان‌ها نشوند و با دشمنانشان همکاری نکنند؛ ولی هیچکدام از این طوایف به عهد خود وفا نکردند و پنهانی با مشرکین مکه از یک طرف و بعدها با منافقین مدینه از طرف دیگر روابطی برقرار کردند و حتی توطئه کردند که جنگی علیه پیغمبر اسلام راه بیاندازند. خبر فتح خیبر به اهل فدک رسید. آنها برای در امان ماندن از بلایی که بر سر اهل خیبر آمد به پیغمبر پیشنهاد مصالحه کردند و نهایتاً بزرگان فدک پیشنهاد کردند که ما زمین‌ها و اموالمان را به شما می‌دهیم به شرط اینکه جانمان سالم بماند. پیغمبر اکرم (ص) هم قبول کردند و آنها هر کدام به اندازه یک شتر از اموالشان برداشتند و بقیه را تسلیم پیغمبر اکرم (ص) کردند.
مسأله فدک بهانه‌ای بود برای اینکه حضرت زهرا (س) حقایقی را افشا کند که تا قیامت این حقایق چنان آشکار بماند که کسی نتواند آنها را مخفی کند. به جز حضرت زهرا (س) هیچکس نمی‌توانست این حقایق را به این صراحت بیان کند
قرآن در اول سوره حشر به این ماجرا اشاره می‌کند و می‌فرماید: این سرزمینی را که بدون قوای نظامی تصرف کردید و خود مردم آن‌جا آنها را به پیغمبر بخشیدند، این اموال با سایر اموالی که مسلمان‌ها در جنگ‌ها به غنیمت می‌گیرند تفاوت دارد. اموالی که به خود پیامبر (ص) تقدیم می‌شود، همه آن اموال مال پیغمبر است. وقتی این اراضی در اختیار پیامبر (ص) قرار گرفت، آیه ۲۶ سوره اسرا نازل شد: «وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ».اختیار این اموال با پیامبر است؛ اما «ذی‌القربی» در این اموال حق دارند. در روایت آمده است که منظور از ذی‌القربی حضرت زهرا (س) است. پیغمبر اکرم (ص) به امر این آیه شریف فدک را به حضرت زهرا (س) بخشیدند و در زمان خودشان در آن‌جا سرپرستی گذاشتند تا آن‌جا را اداره کند.
بعد از رحلت پیغمبر اکرم (ص) در ظرف چند روز تحولات عظیمی در جامعه اسلامی رخ داد که باور آن بسیار مشکل است. بعد از ده روز از رحلت پیغمبر (ص) خلیفه وقت مباشر حضرت زهرا (س) را از فدک بیرون کرد و فرد دیگری را به جای او تعیین نمود. با این کار درآمد آن‌جا که تا ۱۲۰ هزار دینار هم گفته شده را مصادره کرد. حرفشان این بود که این اموال در زمان پیغمبر (ص) به فقرا داده می‌شد؛ ما هم می‌گیریم و به فقرا می‌دهیم، در حالی که پیش از آن حضرت زهرا از ملک خودشان انفاق می‌کردند و ربطی به حکومت نداشت.
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در همین فرصت چند سخنرانی و گفت‌وگو داشتند که یکی از آنها خطبه معروف فدکیه است که از مفاخر اسلام و از اسنادی است که تا روز قیامت، حقانیت اسلام، تشیع و خاندان پیغمبر علیهم‌السلام را اثبات می‌کند. خوشبختانه این خطبه به همت شیعیان محفوظ ماند و حتی در کتاب‌های غیر شیعه هم ثبت شده است.
مسأله فدک بهانه‌ای بود برای اینکه حضرت زهرا (س) حقایقی را افشا کند که تا قیامت این حقایق چنان آشکار بماند که کسی نتواند آنها را مخفی کند. به جز حضرت زهرا (س) هیچکس نمی‌توانست این حقایق را به این صراحت بیان کند.
اکنون قرن‌ها از ایراد خطبه فدکیه می‌گذرد اما چرخ روزگار در بسیاری از مقاطع وقایع مشابهی را در جوامع رقم زده است به گونه‌ای که هنوز جریان نفاق میان بسیاری از ممالک اسلامی به چشم می‌خورد؛ مسائلی که دین و فرهنگ این کشورها را نشانه رفته و در صدد ایجاد تفرقه میان مردم هستند.
بر آن شدیم به منظور بررسی درس‌های خطبه فدکیه برای جامعه امروز با حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند، استاد دانشگاه دفاع ملی و محقق فرهنگستان علوم اسلامی قم به گفت‌وگو بنشنیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا پیروزمند، با اشاره به دوران زندگی حضرت فاطمه زهرا (س) اظهار کرد: زندگی آن حضرت با وجود مصائب و مرارت‌های فراوانی که بر آن بانوی بزرگوار وارد شد ثمرات متعددی برای آینده تاریخ مسلمین داشت، آن حضرت با مظلومیت خود، راه هدایت را برای مسلمانان در ادوار آتی فراهم کرد.
استاد دانشگاه دفاع ملی ادامه داد: حضرت صدیقه طاهره (س) حجت برای همه شیعیان و بلکه بالاتر از آن بنا بر روایت امام حسن عسکری (ع) حجت بر اهل بیت (ع) است، چنانکه در حدیثی فرمود: «نَحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلی خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْنا» (ما حجت‌های خدا بر شماییم و مادر ما فاطمه علیها السلام حجت خدا بر ما (اهل بیت) است»؛ بنابراین با این مقدمه می‌خواهم بگویم جایگاه حضرت زهرا (س) بسیار رفیع است حتی نزد ائمه اطهار (ع) بالاترین جایگاه را داشته و در واقع حجت بر آنان است چراکه حجت یعنی دلیل، راه، راهنما، یعنی آنچه که خدای متعال به واسطه او احتجاج می‌کند.
مُهر سکوتی که امروز بر دهان برخی مؤمنین در مواجهه با فساد زده می‌شود خلاف سیره فاطمی است. کسانی که اهل طاعت خداوند متعال هستند باید به این موضوع مهم مبادرت ورزند تا مبادا گناه در جامعه عادی شده و حیا و عفت عمومی خدشه دار شود
وی افزود: اگر از زاویه مذکور شخصیت آن حضرت را مورد توجه قرار دهیم نَه تنها بر مردم که بر ائمه (ع) حجت دارد، حال در این مجال بر اساس آنچه که ذکر شد می‌خواهم به فرازهایی از خطبه فدکیه که مورد قبول شیعیان و اهل سنت است اشاره کنم، این خطبه سند مورد قبولی است که دارای مضامین بلند و متنوعی بوده و در شرایط تاریخی خاصی ایراد شده است.
حجت الاسلام و المسلمین پیروزمند تصریح کرد: ورود کلی خطبه طبیعتاً از توحید و خدای متعال آغاز شده، در ادامه به پیامبر اکرم (ص) و برکات بعثت آن حضرت رسیده و به بیان برخی از فروع دین می‌پردازد از جمله می‌فرماید: «و طاعتنا نظاماً للملة و امامتنا اماناً للفُرقة» (و رهبری ما را سبب ایمنی از تفرقه و پراکندگی قرار داد)، نظام در این گفتار حکایت از مجموعه‌ای منسجم و هماهنگ دارد، این توصیف نشان می‌دهد که اطاعت از اهل بیت (ع) نظام بخش و وحدت‌آفرین است؛ همچنین در ادامه به امامت و تأثیر اطاعت از امام اشاره می‌شود که این فراز از جمله فرازهایی در خطبه فدکیه به شمار می‌آید که ما را مخاطب قرار داده است.
عادی سازی گناه در جامعه ترفند شیطان است / بلیه‌ای که جامعه اسلامی را به خطر می‌اندازد
استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: اگر امروز به این نسخه عمل کنیم انسجام امت اسلام بیشتر شده و از تفرقه جلوگیری می‌شود، همچنین حضرت در فضای دیگری از این خطبه می‌فرماید: «وَ الْاَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ مَصْلِحَةً لِلْعامَّةِ» (امر به معروف مصلحت عامه است). این مهم مسأله‌ای است که امروز بیش از هر زمان به آن احتیاج داریم. مُهر سکوتی که امروز بر دهان برخی مؤمنین در مواجهه با فساد زده می‌شود خلاف سیره فاطمی است. کسانی که اهل طاعت خداوند متعال هستند باید به این موضوع مهم مبادرت ورزند تا مبادا گناه در جامعه عادی شده و حیا و عفت عمومی خدشه دار شود. عادی‌سازی گناه از ترفندهای شیطان است که اگر جامعه به این بلیه مبتلا شود با مخاطرات فراوانی مواجه خواهد شد.
حجت الاسلام و المسلمین پیروزمند با بیان اینکه صدیقه طاهره (س) در خطبه فدکیه خطاب به مردم حاضر در آن جمع نکات جالب توجهی را متذکر می‌شود، افزود: برای مثال حضرت زهرا (س) می‌فرماید: شما تهیدست بودید و زیر دست و پاها له می‌شدید اما خداوند به واسطه پیامبر (ص) شما را نجات داد، حضرت در ادامه به برکات حضور و اوصاف حضرت امیر (ع) در دوره حیات پیامبر (ص) و پس از آن می‌پردازد و در شرح و توصیف شرایط آن مقطع می‌فرماید: «آگاه باشید میبینم که به تن آسایی جاودانه دل داده، و کسی را که سزاوار زمامداری بود را دور ساخته‌اید، با راحتطلبی خلوت کرده، و از تنگنای زندگی به فراخنای آن رسیده‌اید، در اثر آن آنچه را حفظ کرده بودید را از دهان بیرون ریختید، و آنچه را فروبرده بودید را بازگرداندند، پس بدانید اگر شما و هرکه در زمین است کافر شوید، خدای بزرگ از همگان بی‌نیاز و ستوده است. آگاه باشید آنچه گفتم با شناخت کاملم بود، به سستی پدید آمده در اخلاق شما، و بی وفایی و نیرنگ ایجاد شده در قلوب شما، و لیکن اینها جوشش دل اندوهگین، و بیرون ریختن خشم و غضب است، و آنچه قابل تحمّلم نیست، و جوشش سینه‌ام و بیان دلیل و برهان، پس خلافت را بگیرید، ولی بدانید که پشت این شتر خلافت زخم است، و پای آن سوراخ و تاولدار، عار و ننگش باقی و نشان از غضب خدا و ننگ ابدی دارد، و به آتش شعلهور خدا که بر قلب‌ها احاطه مییابد متصل است. آنچه میکنید در برابر چشم بینای خداوند قرار داشته، و آنان که ستم کردند به زودی میدانند که به کدام بازگشتگاهی بازخواهند گشت، و من دختر کسی هستم که شما را از عذاب دردناک الهی که در پیش دارید خبر داد، پس هرچه خواهید بکنید و ما هم کار خود را میکنیم، و شما منتظر بمانید و ما هم در انتظار بسر میبریم».
بسیاری از آنچه که در خطبه فدکیه مطرح شده مسائل امروز ماست
محقق فرهنگستان علوم اسلامی قم ادامه داد: حضرت زهرا (س) با توصیف این وقایع در واقع در نقش حجت الهی خطبه‌ای به بلندای تاریخ ایراد فرمودند، اشاره به قرآن کردند و نفاقی که میان مسلمین موج می‌زد و همچنین بی اعتنایی مردم به حضرت امیر (ع) را مورد توجه قرار دادند. امروز نیز حضرت برای ما حجت است، بسیاری از آنچه که در خطبه فدکیه مطرح شده مسائل امروز ماست، اگر بخواهیم آن زمان را دوره فعلی ولو با فاصله‌ای که وجود دارد بررسی و شبیه سازی کنیم باید گفت دوران قبل از انقلاب به گونه‌ای با دوره جاهلیت شباهت دارد و پس از انقلاب اسلامی به دوران شکل‌گیری حکومت اسلامی و حضور پیامبر اکرم (ص) در جامعه شباهت دارد.
انقلاب اسلامی تحول تاریخی بود که در پی اعتراض مردم به نظام حاکم با رهبری امام (ره) شکل گرفت، مردم راضی به اراده الهی بودند و تحول تاریخی این چنین شکل گرفت مردم ما قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، استقلال نداشتند، هویتشان منکوب شده بود و مظاهر شریعت و توحید در جامعه به حداقل رسیده بود، اما به برکت امام خمینی (ره) آنچه که در بطن جامعه اسلامی بود و صدها سال در این جامعه ریشه دوانده بود اما به سبب شرایط به حاشیه رانده شده بود به منصه ظهوری دوباره رسید. انقلاب اسلامی تحول تاریخی بود که در پی اعتراض مردم به نظام حاکم با رهبری امام (ره) شکل گرفت، مردم راضی به اراده الهی بودند و تحول تاریخی این چنین شکل گرفت.
وی گفت: اکنون چهار دهه از انقلاب اسلامی می‌گذرد و وارد گام دوم انقلاب اسلامی شده‌ایم؛ قطعاً بزرگترین درس برای امروز ما سخنان و توجهی است که حضرت فاطمه (س) مطرح کردند، حضرت زهرا (س) آسیب‌شناسی کردند که اگر به امر به معروف، نماز، زکات، حج، ولایت بی‌توجهی کنیم جامعه وارد گرداب می‌شود. نکته دیگر اینکه صدیقه طاهره (س) با جریان نفاق به مقابله پرداخت، امروز ما نیز باید غیرت دینی خود را بیدار نگاه داشته و با این دورویی و نفاق که ثمره بی‌توجهی به موارد فوق و نفوذ دشمن است مبارزه کنیم.
هنر جریان نفاق آن است که نظام ارزشی جامعه را دچار انحراف می‌کند
حجت الاسلام و المسلمین پیروزمند در پایان اظهار کرد: هنر در جریان نفاق این است که نظام ارزشی جامعه را دچار انحراف و ارتجاع می‌کند به گونه‌ای که در آن مقطع تاریخی با وجود تسلط فرهنگ نبوی توانست اکثریت جامعه را نسبت به توصیه‌های پیامبر (ص) در استمرار بعثت مورد تردید و انحراف قرار دهد و جاهلیت نوینی را بر جامعه آن زمان مسلط سازد. این مخاطره برای جمهوری اسلامی نیز وجود دارد از این رو شناخت تحرکات جریان نفاق برای ارتجاع در قالب تولد جاهلیت جدید، تحت تأثیر فرهنگ منحط غربی، بسیار مهم است.
پیام‌های خطبه فدکیه برای همه‌ی زمان‌ها است، همه‌ی اهل بیت (ع) این پیام را گرفته‌اند، همان‌طور که امام حسن عسکری (ع) فرمود: «نحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلی خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْنا» ما حجّت‌های خدا بر مردم هستیم و مادر ما فاطمه حجّت خدا بر ما است. بر همه شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) و دلسوزان جامعه اسلامی لازم است خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) که دارای ابعادی گوناگونی از جمله، دشمن شناسی و حمایت از ولایت و مقام امامت می‌باشد را مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار دهند.
