خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ اشتغال هر جامعه ای بستگی به خرید مردم از کالاها و صنایع تولیدی آن جامعه دارد، به طوری که اگر کالاهای وارداتی و لوکس جای کالای تولید داخل را بگیرد دیگر خبری از اشتغال نخواهد بود و روز به روز باید شاهد بدترشدن وضعیت اقتصادی مردم باشیم؛ همان چیزی که این روزها تقریبا در ایران اسلامی رخ داده است و کالای خارجی جای کالای داخلی را گرفته و بیشتر جوانان را خانه نشین کرده است.
خراسان جنوبی یکی از استانهایی است که از گذشته های دور بسیاری مشاغل خانگی و سنتی در آن فعال بود که این روزها دیگر فعالیتی ندارند یعنی فروش ندارند که فعالیت داشته باشند.
از ميان قریب به 300 رشته و زیر رشته شناسايي شده و كددار صنايع دستي درکشور، بيش از 80 رشته صنایع دستی در استان خراسان جنوبي شناسایی شده که در گذشته نه چندان دور فعاليت داشته يا دارند در اين مجموعه به بخشي از مهمترین صنایع دستی بومی استان اشاره شده است.
جاجیم بافی
جاجیم واژه ای که در اصطلاح محلی به آن جاجُم گفته می شود، یکی از مشاغل پر رونق و قدیمی استان است که معمولا در گذشته در هر منزلی یک دستگاه جاجیم وجود داشته است و بیشتر زنان استان آن را یاد داشتند.
جاجیم به صورت سنتی بر روی دار زمینی ساده به صورت نواری به عرض 18 الی 35 سانتی متر و طول 8 تا 12 متر و گاهاً 20 متر بسته به اندازه و ابعاد محیط کارگاه بافته می شود و دستگاه جاجیم بافی دارای ساختمان ساده بوده و مشتمل بر گُله، میخ های فلزی ، سه پایه چوبی ، نَوَرد پِی دَمه ، شَمشیرَک ، خَرَک بَند، ماکو و ماسوره می باشد.
بیشتر جاجیم های منطقه خراسان جنوبی در شکل های متنوع و با رنگ و نقوش ساده هندسی و متنوع بافته می شده است که از آن به عنوان زیر انداز، روپشتی، سجاده، انواع کیف، روکرسی و غیره استفاده می شده است.
این هنر بیشتر در شهرستان های بیرجند، سربیشه، نهبندان، سرایان رواج داشته است؛ البته هنوز هم در بعضی خانه های روستایی برخی از زنان برای منزل خود و یا فرزندان خود این ها را می بافند اما برای فروش بدلیل نداشتن بازار مصرف خیلی رواج ندارد.
سبدبافی
از دیگر مشاغلی پر رونق استان که امروزه خبری از رونق در آن نیست، سبدبافی است، شغلی پردرآمد که روزی در هر مغازه سبد بافی حداقل 5 نفر با هم کار می کردند و از این طریق امرار معاش می کردند.
این سبدها از چوب گز ساخته شده و از آن استفاده های گوناگون برای خشک کردن خیلی از خوردنی ها و همچنین آبکش کردن برنج می شده است اما اکنون دیگر این شغل هم جای خود را به سبدهای پلاستیکی و فلزی وارداتی داده است.
آهنگری؛ هنری که هنوز زنده است
آهنگری از دیگر مشاغلی بود که هنوز هم برخی از کارگاههای آن در استان فعال است، اما در مجموع بدلیل خشکسالی و کاهش آب و در نتیجه مهاجرت روستائیان به شهرها این شغل هم در حال منسوخ شدن است.
آهنگران معمولا وسائلی مانند تیشه، کلنگ، بیل، داس، اره، نعل، تیغ گاوآهن، زنجیر، قفل فلزی، تبر، چاقو و این نوع وسائل را می ساختند و برای وسائل مثل اره، چاقو، بیل، کلنگ، تبر و تیشه را نیز تیز هم می کردند که در مجموع جزو درآمد پردامد به حساب می آمد.
هنوز هم اگر از خیابان های کارگران، عدل، میدان امام راحل، بازار قدیم بیرجند و برخی دیگر از خیابان های قدیمی شهر عبور کنید، صدای آهنگری را می شنوید که نشان می دهند هنوز این هنر زنده است.
سفالگری
سفالگری یا داشگَری شغلی که بدلیل وجود خاک مرغوب در این منطقه از قدیم در دو شهر بیرجند و خوسف به صورت حرفه ای وجود داشته است و چندین نفر در این حرفه مشغول بکار و کسب درآمد بودند.
ساختن ظروف سفال متعلق به زمانی است که انسان در دشت زندگی می‌کرد و روستای اولیه شکل گرفته‌است و یکجا نشینی بوده‌است. این ظروف معمولاً برای نگهداری مواد غذایی ساخته شده‌است. ظروف سفالی خاصیت فاسد نشدنی دارد؛ اما از سویی به دست آوردن این ظروف، امکان تعبیر و تفسیر بخشهای مهمی از زندگی انسانهای اولیه را فراهم آورده‌است.
سفالگری امروزه هم وجود دارد اما دیگر تعدادکارگاهها بسیار کم و شاید بتواند گفت به تعداد یک و یا دو کارگاه در استان بیشتر نمی رسد و این رشته هم کم کم در حال منسوخ شدن است و تنها دلیل آن هم واردات است.
توبافی؛ هنری احیا شده و پردرآمد
پارچه بافی یا توبافی از هنرهای اصیل و احیا شده‌ای است که پس از بافت فرش پر درآمدترین صنایع دستی خراسان جنوبی است، این هنر زیبا و قدیمی که روزگاری بسیار پر رونق بوده است، مدتی به فراموشی سپرده شد اما این روزها در برخی روستاها دوباره رونق گرفته و بدلیل بازار فروش و حمایت مردم درآمد خوبی هم دارد.
این رشته هنری قدمتی بیش از 200 ساله در خراسان جنوبی دارد و هر زن روستایی به طور معمول ماهانه می تواند از طریق رشته هنری حدود 700 هزار تومان درآمد داشته باشند؛ البته این رشته اکنون در حال فراگیر شدن در استان است و در حال حاضر در بیش از 20 روستای استان در حال تولید پارچه یا توبافی هستند.
پارچه های بافته شده توسط زنان این دیار بازار فروش خیلی خوبی را برای خود در داخل و خارج کشور کسب کرده و به نظر می رسد که می تواند زمینه اشتغال و پایداری مردم بسیاری از روستاها را در پی داشته باشد اما آنچه مهم است اموزش و فراگیری ان به همه مناطق استان است که این وظیفه اداره کل میراث فرهنگی است.
قالی بافی؛ شغلی پر هزینه
قالی بافی یکی دیگر از مشاغلی است که روزگاری خانواده های پولدار و پردرآمد استان آن را داشتند و افراد بی بضاعت تر هم در کارگاههای قالی بافی افراد دیگر کار می کردند و درآمدی داشتند اما این حرفه زیبا، بدلیل عدم حمایت دولت و هزینه بر بودن جایگاه خود را از دست داد و امروزه تنها بخشی از زنان روستایی این حرفه را از روی ناچاری ادامه می دهند.
بالابودن قیمت مواد اولیه، نبود بیمه، عدم خرید با قیمت مناسب و زمان بر بودن از جمله عواملی هست که باعث شده تا قالی بافی دیگر ادامه پیدا نکند.
کفش بیرجندی!
در خراسان جنوبی انواع کفش‌ها به نام ساغری، ساده، طبلک، استخوانی، طبلک چوبی، گیوه، گرجی و ارسی و چوپانی تولید می شده است و گیوه بافی و گیوه دوزی با استفاده از نخ‌های پنبه‌ای و ساخت کفش‌های چرمی از اصلی‌ترین پاپوش‌های مردم استان از گذشته‌های دور بوده است.
کفش محلی بیرجند اکنون تنها در چند کارگاه قدیمی نمونه‌هایی از آن تولید می شود و در دیگر مناطق استان تنها افراد مسن و کهنسال به تولید آن می پردازند.
صاحبان مشاغل کفش دوزی معتقدند که واردات کفش بی کیفیت چینی باعث ضربه زدن به این هنر زیبای دستان مردمان این مرز و بوم شده است، کفش بیرجندی در نمونه های مختلف روزگاری کفش اول مردم منطقه بود و رونق بسیار بالایی داشت اما حالا دیگر خبری از ان نیست.
به نظر می رسد که آمیخته کردن هنر و طرح های جدید با استفاده از همان مواد اولیه ای که در گذشته در ساخت کفش بیرجندی از آن استفاده می کردند می تواند قدمی موثر در احیای کفش بیرجندی و رونق دوباره آن باشد.
بسیاری از مشاغل دیگر هم هستند که در گذشته برای خود نام و اوازه ای در بازار بیرجند داشته اند؛ اما این روزها دیگر خبری از آنها نیست و در تاریخ مشاغل منسوخ شده جای خود را به کالاهای خارجی داده اند.
