الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سبک زندگی محیط زیستی

در عصر حاضر، زندگی انسان‌ها از سبک‌های مختلفی پیروی می‌کند و این سبک‌ها در عرصه‌های مختلف از جمله محیط‌زیست نمایان است. علاوه بر این، سبک زندگی محیط‌زیستی همانند سایر ابعاد زندگی انسان‌ها، تحت تأثیر انگاره مسلط اجتماعی هر جامعه است. با توجه با تسلط الگوی دینی در جامعه ایرانی، بررسی ابعاد مختلف و شناخت نسبت الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و سبک زندگی محیط‌زیستی لازم است. در تک‌نگاشت حاضر، در بخش مقدمه و بیان مسئله، وضعیت ایران در دو دوره پیشامدرن و مدرنیته، از نظر وضعیت محیط‌زیستی و نگرش طبیعت‌محوری و انسان‌محوری مورد بررسی قرار گرفتند. اهداف مورد نظر در این تک‌نگاشت عبارت بودند از: بررسی سبک زندگی در ایران به لحاظ محیط‌زیستی؛ تعریف و مقایسه سبک زندگی محیط‌زیستی اسلامی و غربی؛ تبیین سبک زندگی مسئولانه در ایران و تعریف الگوی پایه اسلامی و ایرانی سبک زندگی محیط‌زیستی. بر این اساس اهداف مذکور تلاش شد تا به این سؤالات پاسخ داده شود: سبک زندگی محیط‌زیستی در ایران چگونه است؟ جایگاه دین در سبک زندگی محیط‌زیستی مسئولانه چیست؟ چه عواملی برداشتن یک سبک زندگی محیط‌زیستی تأثیر می‌گذارند؟ الگوی اسلامی و ایرانی برای سبک زندگی محیط‌زیستی چیست؟ تک‌نگاشت حاضر از این حیث حائز اهمیت است که جامعه ایرانی، مدام در معرض تبلیغات داخلی و خارجی است که سبک زندگی وابسته به عادت و نادیده انگاری و راحت‌طلبی را ترویج می‌کند. رواج مصرف‌گرایی هنگامی که در کنار وضعیت نابسامان و آسیب دیده محیط‌زیست ایران قرار می‌گیرد، نشان دهنده‌ی عدم همخوانی شرایط زمینه‌ای- اجتماعی و طبیعی است. امروزه و در شرایطی که جهان غرب، خسته از فردگرایی، اومانیسم و مادی‌گرایی افراطی است، بارقه‌های امید در نتیجه‌ بازگشت به دین و اصل خویشتن نمایان شده و از جمله، راهکارهای دینی و اخلاقی برای حل بحران‌ها و مشکلات محیط‌زیستی نیز مطرح ‌شده است. به نظر می‌رسد، دین اسلام که کامل‌ترین دین برای بشریت است، نگاهی تعادل‌گرا به بحث انسان و محیط‌زیست دارد. در بخش مبانی تک‌نگاشت و با همین رویکرد، ابتدا تجربیات کشورهای پیشرفته در عمومیت بخشیدن به سبک زندگی مسئولانه نسبت به محیط‌زیست مورد توجه قرار گرفت و سپس با توجه به موضوع این تک‌نگاشت، تجربیات کشورهای مسلمان همچون مالزی و ترکیه در خصوص تقویت حس مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی محیط‌زیستی بیان شد و در نهایت پیش از جمع‌بندی، چند نمونه از تحقیقات داخلی که با موضوع سبک زندگی محیط‌زیستی انجام شد، مطرح شد. در بخش مبانی نظری این تک‌نگاشت، ابتدا مفاهیمی مانند سبک زندگی، سبک زندگی پایدار و سبک زندگی اسلامی تعریف شدند. در ادامه‌ی تک‌نگاشت، با در نظر گرفتن اهداف و سؤالات تحقیق که همان جایگاه دین اسلام در سبک زندگی مسئولانه و دیدگاه‌های متفکران غربی در خصوص مسئولیت‌پذیری در حفاظت از محیط‌زیست بود، آراء متفکران مسلمان در خصوص اسلام و محیط‌زیست از یک طرف و مکاتب محیط‌زیست در غرب، که در حوزه جامعه‌شناسی محیط‌زیست تعامل انسان و محیط‌زیست را مورد توجه قرار داده بودند، تشریح شد. علاوه بر این، دستاوردهای هر دو دیدگاه نیز با هم مقایسه شد. همچنین رویکردهایی که ارتباط نزدیک‌تری با بحث سبک زندگی محیط‌زیستی داشتند مانند جامعه مصرفی و مصرف پایدار و شهروندی محیط‌زیستی نیز مطرح شدند. در ادامه و پیش از شناسایی عوامل مؤثر بر سبک زندگی محیط‌زیستی، روش تحقیق مورد بحث قرار گرفت. پژوهش حاضر نوعی پژوهش نظري بود و جزء مطالعات اسنادی محسوب می‌شود. این تحقیق از نوع تحقیقات کیفی می‌باشد که برای انجام آن از روش پژوهش اسنادی استفاده شد. برای بسط دیدگاه و تعیین دامنه پژوهش، بررسی‌های اکتشافی انجام شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات اولیه و مشورت‌های علمی، هم با ادبیات و واژگان تخصصی موضوع آشنایی حاصل شد (سبک زندگی/ محیط‌زیست/ الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی/ علم). جهت مسیر پژوهش و حوزه مطالعاتی مشخص شد. محل دسترسی به داده‌ها شامل کتابخانه، سازمان‌های پژوهشی مانند سازمان حفاظت از محیط‌زیست، سایت‌های مرتبط با انتشارات آثار پژوهشی مانند جهان دانشگاهی، سایت‌های خارجی مانند گوگل اسکولارشیپ، مرکز الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت و جستجوی آزاد بر اساس مفاهیمی مانند (Life Style/ Environment/ Environmental Behavior/ Islamic Patterns of Development) بود. تحقیق حاضر عمدتاً بر اساس جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از روش کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از کتاب‌ها و مقالات تائید شده داخلی و عمدتاً خارجی صورت گرفت. پس از گردآوری اطلاعات، برای تدوین گزارش پژوهش از روش نگارش استفاده شد. در بخش تبیین سبک زندگی محیط‌زیستی، مجموعه عوامل مؤثر به چند دسته تقسیم شدند و سپس، زیرمجموعه عوامل نیز معرفی و تشریح شدند. این عوامل عبارت بودند از عوامل جمعیت‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی. در بخش پیشنهاد‌ها نیز برای اشاعه و عمومیت سبک زندگی محیط‌زیستی مسئولانه با رویکرد اسلامی، علاوه بر بیان پیشنهادهایی در حوزه شهروندی، نهادهای اجرایی و کارگزاران، سند الگوی پایه اسلامی و ایرانی پیشرفت مورد توجه قرار گرفت و مبانی جامعه‌شناختی در خصوص حفظ محیط‌زیست، مصرف و منابع طبیعی، تبیین شد.
کلمات کلیدی: محیط‌زیست، سبک زندگی، الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، سبک زندگی پایدار اسلامی.