چالش کرونا و زندگی مؤمنانه

قرآن، ابتلاء را سنت عام، شامل همه انسان ها در هر دین و مذهب و عرصه جغرافیایی می داند. کرونا دین‌شناسی حوزه‌های علمیه و مراکز دانشگاهی را به چالش کشید به ویژه اینکه چه اندازه در برابر این مسائل آماده هستیم؟ لذا باید تئوری‌های دینی به انسان در صحنه درمان و گرفتاری‌ها ارائه شود. ابتلا دو ریشه دارد؛ بَلوَ به معنای دگرگونی و بَلَیَ به معنای آزمایش است. مرحوم مصطفوی معتقد است که معنای دو ریشه واحد یعنی همان ابتلاء است؛ ابتلاء در قرآن یعنی قرار است انسان در مواجهه با شرایطی قرار بگیرد و فراز و فرودهایی برای او رخ دهد تا اثر خاص و نتیجه ای بر او مترتب شود.

امامت؛ نتیجه پاسخ درست به ابتلا

خودشناسی، دیگرشناسی و ساختن و سوختن دو نتیجه مهم ابتلاء از منظر قرآن است؛ پاسخ درست به ابتلاء، انسان را به مقام امامت می رساند همان طور که حضرت ابراهیم(ع) وقتی در امتحانات و ابتلائات موفق شد به مقام امامت رسید؛ از خلقت آدم تا پایان تاریخ اصل ابتلاء و دگرگونی ها برای رسیدن به کمال و یا حضیض وجود دارد؛ کرونا از مصادیق این ابتلاء بود که به ما ظرفیت های بالای ایمانی، کمبودها و خلأها را آموخت که جا دارد در تحقیقاتی میدانی در این زمینه پژوهش شود.

دین ورزی جامعه ما در این بیماری دچار آزمون سخت و چالش هایی شد. حوزه چون مسئولیت دینداری جامعه را بر عهده دارد، جا دارد تحلیل و برای حل آن تلاش کند؛ نخستین چالش حوزه، دین پروری متدینین است؛ در سنن گذشته معمولاً نظام دین پروری بر اساس رویکرد شریعت مآبانه و تعبدی دین ورزی می کرد ولی امروز این بعد کمرنگ است.

در طول دهه های گذشته و با پیدایش فرهنگ مدرن، بعد شریعت گرایانه دین ورزی ما دچار ضعف و خدشه شد، مسئولان و متولیان دینی به این نتیجه رسیدند که جایگزینی برای شریعت گرایی پیدا کنند و آن وارد کردن حوزه شورمندی و بعد عاطفی بود؛ نوحه پردازی و مناسک و... ما شکل عاطفی و شورمندانه به خود گرفت که درست بود، ولی نقطه ضعفی روشن شد و آن ضعف در حوزه معرفت مداران است.

ضعف در بعد معرفتی دینداری

کرونا نشان داد، بعد معرفت مدارانه دین ما ضعف دارد، بسیاری از عموم متدینین دچار تردیدها و ابهاماتی شدند که چنین گمانی وجود نداشت؛ چگونه ممکن است موجی از پرسش ها ایجاد شود که اگر کرونا هست، چرا اماکن متبرکه و مقدس که به حق دارالشفاء هستند، باید بسته شوند؟ این نشان می دهد تربیت دینی معرفتی ما از اهل بیت و فلسفه امامت و نبوت و امامت دقیق نیست و با کمترین تغییر در مناسبات دینی و اجتماعی این پرسش ها ایجاد می شود.

در بُعد رفتاری دین روزی، جامعه دینی ما رفتار نابسامانی داشت؛ هنوز به نقطه واحدی نرسیده ایم که رفتار دینی ما در مواجهه با این پدیده چگونه باید باشد؛ برخی ضریح را لیس می زنند و برخی می گویند باید همه مناسک کلا تعطیل شود. سؤال این است که آیا شریعت در صحنه، پاسخ به این پرسش را چنان مبهم رها کرده که دچار اینقدر جدال در جامعه باشیم؟ فقها و فقه تکلیف را به روشنی بیان کرده اند، ولی نیازمند فقه و شریعت در صحنه و میدان عمل هستیم تا تکلیف چنان روشن باشد که مردم از جدال اجتماعی نجات یابند.

کرونا نشان داد دین ورزی و ایمان دینی ما باید با چاشنی معرفت و آگاهی های عمیق توام شود وگرنه باید منتظر چالش های بعدی باشیم. امروز ویروس های فرهنگی خطرناکی هم در جامعه وجود دارند و باید متدینین را مصون تر و محکم تر کنیم. لذا در عرصه دین پروری حتما باید مسیر گذشته را اصلاح کنیم.

کرونا نشان داد افکار عمومی ما در داوری های دینی خود بسیار شتاب زده است و وسواس در ارزیابی رفتار متدینین دارد؛ نشان دشمنان به خوبی می توانند، افکار عمومی ما را جهت دهند، زیرا افکار عمومی در مقابل محافل عمومی عکس العمل نداشت ولی در برابر مسجد، اربعین و مناسبات و.. . حساس بود و انگشت اتهام را به سمت بزرگان دین برد گویی منشأ کرونا حوزه، قم و مراکز دینی است در حالی که مراکز دیگر و اجتماعات دیگر خطرناکتر هم هستند و آمار هم مؤید این مسئله است

کرونا و دین شناسی حوزه

این نگاه به مناسک دینی خطرناک است. کرونا، دین شناسی حوزه های علمیه و مراکز علمی دینی دانشگاهی را به چالش کشید؛ که ما چه اندازه در برابر این مسائل آماده هستیم؟ باید تئوری های دینی به انسان در صحنه درمان و گرفتار مشکلات عرضه شود؛ همچنین مدیریت دینی ما هم در عرصه مواجهه با کرونا آسیب هایش را نشان داد؛ بنده زحمات و تلاش های خستگی ناپذیر را مطلع هستم و حتما تلاش افراد مأجور است و در نزد خدا ثبت خواهد شد، ولی واقع این است که تا چه اندازه توانستیم صحنه پردغدغه و پرآشوب را در آغاز این حرکت بشناسیم و رصد کنیم و هم روان و رفتار اجتماعی و هم رفتار صاحبان معارف دینی را هدایت کنیم.

برخورد با مراسم و مناسک مذهبی نیازمند سیاست واحد و روشن بود، ولی گاهی افراط و گاهی تفریط و مدیریت های مختلفی اعمال شد؛ بخش مدیریت دین به خصوص در بحث رسانه ای مهم است و باید آن را بشناسیم و برنامه بریزیم؛ رسانه ملی برای هدایت افکار عمومی در حوزه مدیریت دینی، برنامه مسنجمی نداشت و سردرگم بود.

معارف دینی در قرآن، فقه و کلام و احادیث بن مایه های قوی دارد، ولی در صحنه عمل باید شکل دقیق پیدا کند و راهبردهای روشن در مواجهه با این پدیده ها ارائه دهد؛ سهم حوزه دین و فرهنگ در مدیریت چنین بحران هایی باید روشن باشد و با نقشه معین وارد میدان شویم.