سقز، دومین شهر پرجمعیت استان کردستان در شمال غربی ایران است که از قدمتی کهن برخوردار است. در سفر به این شهر، همراه کجارو باشید.
سقز، یکی از شهرهای زیبا و البته سردسیر در شمال غربی ایران و استان کردستان است که تاریخی کهن را در فصلنامه خود به ثبت رسانده است. در باب وجه تسمیه این شهر تاریخی، روایات متعددی وجود دارد. برخی معتقدند که نام امروزی این شهر، برگرفته از قومی به نام «سکا» است. گروهی که گفته می‌شود در دوران مادها، بارها مرزهای ایران را مورد حمله و یورش قرار داده‌اند. بنابراین «هووخشتره» یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان ماد، در دهه نخست فرمانروایی خود با امپراطور سکاها متحد شد و ازاین‌رو گروهی از این قوم به غرب ماد مهاجرت کرده و از آن پس این سرزمین به نام سکزی یا ساکز، که امروزه به سقز معروف است، شهرت یافت.
منطقه‌ای که با توجه به گفته‌های «رومن گیرشمن» در زمان اشغال ایران، آن را پایتخت خود انتخاب کرده و امروزه با قدمتی بالغ بر سه هزار سال، یکی از کهن‌ترین شهرهای جهان، محسوب می‌شود. برخی دیگر نیز براین باورند که سقز از نام «سیاکسار»، پادشاه مادی و فردی که در بین یونانیان به «سیاکس»، شهرت داشته است، الگوبرداری شده است.
۱. تپه قلعه باستانی زیویه (کاخ دژ)
یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی کردستان که در فاصله ۵۵ کیلومتری از سقز و در روستای زیویه قرار دارد، اثری است متعلق به قرن سوم و چهارم هجری قمری که به «تپه قلعه زیویه» شهرت یافته است. این اثر ملی روی تپه‌ای طبیعی که بخشی از آن را سنگ تشکیل داده است احداث شده و دارای ۴۰ هکتار وسعت و بلندایی بین ۹۰ تا ۱۱۰ متر از سطح زمین‌های پیرامونش است.
قدمت شهرستان سقز به قرن هفتم پیش از میلاد باز می‌گردد
کاوش‌های بسیاری در این منطقه تاریخی صورت گرفته است و طی آن‌ها آثار بسیاری کشف شد که از قدمت آن در نیمه دوم قرن هفتم پیش از میلاد حکایت دارد و حکومتی بودن این قلعه را مسجل ساخته است. بخش شمالی تپه دارای شیبی تند، بخش جنوبی و بسیاری دیگر از بخش‌ها صخره‌ای و صاف و بخش غربی و شرقی نیز دارای شیبی ملایم است.
۲. مسجد دو مناره
در بافت قدیمی شهرستان سقز، یکی دیگر از آثار تاریخی ایران قرار دارد که در مورد تاریخ ساخت آن، اختلافاتی وجود دارد. این میراث ایران کهن که در محله میان‌قلعه و در دامنه تپه تاریخی نارین قلعه قرار گرفته است، مسجدی است قدیمی که به‌دلیل برخورداری از دو مناره بلند، به «مسجد دو مناره» شهرت یا فته است. برخی از کارشناسان قدمت آن را متعلق به دوران شیخ حسن مولانا آباد از بزرگان و عارفان دوران حکومت افشاریه می‌دانند که با توجه به معماری و کاشی‌کاری‌های انجام شده در مسجد، احتمال احداث آن در اواخر دوران افشاریه و اوایل دوران زندیه، دور از ذهن نیست. این مسجد دارای حوض‌خانه‌ای با یک گنبد بر فراز آن است که نمازگزاران در آن وضو می‌گیرند و به نظر می‌رسد که قدمت آن از عمر مسجد بیشتر و متعلق به دوران صفویه است.
۳. منطقه حفاظت شده عبدالرزاق
منطقه حفاظت شده عبدالرزاق، یکی از جاهای دیدنی سقز است که با وسعتی بالغ بر ۴۳ هزار و ۹۵۰ هکتار، عنوان سومین منطقه حفاظت شده در استان کردستان را به خود اختصاص داده است. منطقه‌ای که زیستگاه ۸۰ گونه از پرندگان، ۱۷ گونه از پستانداران و بیش از ۳۵۰ گونه از گیاهان مختلف مخصوصا گیاهان نادر و کمیاب است. در کنار زیبایی‌های طبیعی این ناحیه از سقز همچون جنگل‌ها و مراتع سرسبز، وجود آثار تاریخی همچون غار باستانی کرفتو و قلعه زیویه، اهمیت و محبوبیت این منطقه را افزون‌تر کرده است. کبک، قوچ، لک‌لک، عقاب طلایی، هما، قرقی، مرغ حق، شغال، میش و میش مرغ، از جمله حیوانات و کما، گون، مرزه، بادام وحشی، زنبق، میخک و زول، شماری از گیاهان یافت شده در این منطقه ارزشمند است.
۴. حمام حاج صالح
«حمام حاج صالح» از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و توریستی در سقز است که در بافت قدیمی این شهرستان قرار دارد. قدمت ساخت این اثر تاریخی متعلق به دوران حکومت صفویان بوده و از بخش‌هایی همچون گرمخانه، خلوتی‌ها، مخزن سوخت، سیستم فاضلاب، خزینه، سربینه و بینه تشکیل شده است. معماری این بنای کهن به سبک معماری اصفهان است که در دوران فرمانروایی صفویان استفاده از آن در ساخت بناها مرسوم بوده است. تزیینات صورت گرفته در حمام بسیار زیبا و تحسین‌برانگیز است که می‌توان به کادربندی و آهک‌بری‌های سقف، دیوارها و حجاری‌های روی ستون‌ها اشاره کرد.
آنچه که در نگاه نخست توجه هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌سازد، ستونهای سنگی و حجاری شده حمام است که متشکل از سه قسمت با مقطعی هشت‌ضلعی است. جالب است بدانید که مردم هنگام استفاده از حمام، از دمپایی‌های چوبی استفاده می‌کردند که در نوع خود جالب و احتمالا نشان‌دهنده امکانات و خدمات بالای ارائه شده به مشتریان در آن زمان بوده است. این اثر تاریخی در دوران پهلوی، به زورخانه تغییر کاربری داد. سپس در دوران انقلاب بعد از مدتی متروکه بودن، به ثبت ملی رسید و پس از مرمت و بازسازی به موزه حمام حاج صالح تغییر یافت.
۵. بازار سقز
در مرکز شهر سقز، مجموعه بازار قدیمی این شهرستان مشاهده می‌شود که علی‌رغم قدمت زیاد آن، هنوز نیز به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تجاری در این شهر در نظر گرفته می‌شود. متاسفانه امروزه نمی‌توان اثری از بازار اصلی و کهن سقز یافت ولی با توجه به آثار باقی‌مانده از کاروانسرای تاجوانشیر، می‌توان به ارزش و اهمیت این بازار در دوران پیشین، پی برد. راسته‌های بازار، تنها میراث برجای‌مانده از این مجموعه تجاری است که در ده سال اخیر، از لحاظ معماری تغییرات کلی را در خود دیده است.
۶. روستای تاریخی ترجان
در فاصله ۶۰ کیلومتری از سقز، روستایی تاریخی، کوهستانی و تپه‌ای، دارای آب و هوایی معتدل و سرد و با چشم‌اندازهایی بسیار زیبا قرار دارد که به «روستای ترجان» شهرت یافته است. گفته می‌شود که نام‌گذاری این روستا به ترجان، به دوران حملات مغول‌ها به ایران بازمی‌گردد. به نظر می‌رسد که در آن زمان، «تیرجان» نام فرمانده سپاه مغول‌ها بوده که به این روستا حمله کرده است. آب و هوا و اقلیم ویژه و منحصر‌به‌فرد روستای ترجان، به‌دلیل قرارگیری آن در دامنه کوه، مناظر و دیدنی‌های شگفت‌انگیز طبیعی خارق‌العاده‌ای را ایجاد کرده است که برای طبیعت‌گردی مکانی مناسب خواهد بود. در کنار زیبایی‌های طبیعی روستا، اثر تاریخی به نام «قلعه تورجان» نیز که به «قلعه کهن» و «قلاکون» نیز شهرت دارد، وجود دارد که احتمالا به همت اهالی روستا آن هم در سال‌هایی بسیار قبل ساخته شده است.
۷. کاروانسرای تاجوانچی (سرای اتحاد)
«کاروانسرای تاجوانچی» یا «سرای اتحاد» یکی دیگر از آثار تاریخی ایران است که در بخش غربی حمام حاج صالح قرار گرفته است. هرچند تنها بخشی از ضلع شمالی این اثر تاریخی باقی‌مانده است اما باز هم به‌خوبی می‌توان طرح آن را که در دو طبقه، متشکل از یک حیاط مستطیل شکل، ستونهای استوانه‌ای ساخته شده از آجر، پایه‌ستون‌های مربعی آجری، آب‌نمایی در مرکز حیاط، حجره‌ها و اتاقک‌هایی را که در پیرامون آن بوده و هم‌اکنون نیز تعدادی از آن‌ها برجای مانده است، مشاهده کرد. احتمال می‌رود که این بنا در دوران حکومت زندیه و در زمان فرمانروایی خسرو خان اول ساخته شده است.
۸. پیست اسکی سقز
یکی از تفرجگاه‌ها و مکان‌های محبوب در بین مردم سقز، «پیست اسکی» این شهرستان است که در گردنه خان، در محور سقز به‌سمت بانه و در بخش شمالی کوه وزنه قرار دارد. این پیست که بیش از ۶ ماه از سال مملو از برف است، دارای طولی برابر با ۱۲۰۰ متر دارای و قله‌ای با ارتفاعی بالغ بر ۲۷۰۰ متر از سطح دریا است که مکان مناسبی برای تفریح جوانان و علاقه‌مندان به ورزش‌های زمستانی است.
۹. غار كرفتو
غار كرفتو بی شك یكی از جذاب‌ترین نقاط دیدنی غرب كشور محسوب می‌شود. این غار مجموعه‌ای از زیبایی‌های طبیعی و تلاش انسان‌ها برای غلبه بر طبیعت و زنـدگی بهتـر و ایمن‌تر است. سابقه سكونت یا مورد استفاده قرار گرفتن آن را از دوره سلوكی به بعد یعنی اشكانی، ساسانی و اسلامی می‌دانند.
بخش‌هایی از غار کرفتو که به دوران هزاره پنجم و چهارم پیش از میلاد مسیح (ع) بازمی‌گردد، با هنر دست ایرانیان، بدون هیچ وسیله کنده‌کاری شکل گرفته است
پس از كاوش‌هایی كه در دو فصل انجام گرفت و با نتیجه‌ای حاصل از مطالعات محوطه‌های اطراف غار مشخص شد پیش از تاریخ، احتمالا از اواخر هزاره پنجم و هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، این غار هم‌زمان با پناگاه‌های و غارهای دیگر از جمله غار كانی میكائیل مورد استفاده قرار می‌گرفته است. طبق کاوش باستان‌شناسان، قسمت‌هایی از غار کرفتو توسط دست‌های هنرمندان ایرانی و بدون در اختیار داشتن وسایل کنده‌کاری شکل گرفته است. این غار از جنس آهک بوده و مربوط به زمان سوم زمین‌شناسی است و در تاریخ ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۱۸ هجری قمری با شماره ۳۳۰ به ثبت ملی رسید.
شهر بازی پاپتوس، دریاچه لگزی، مسجد شیخ مظهر، تکیه بابا شیخ، آرامگاه حاج حکیم نیلوفری، قرآن تاریخی شیخ حسن مولانا، مسجد شیخ حسن مولانا، روستای وزملا، معماری شگفت‌انگیز در دل صخره‌ها، دریاچه سد شهید کاظمی و رودخانه سقز، تعداد دیگری از جاذبه‌های گردشگری در شهرستان سقز است.
