به گزارش جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی فیلسوف معاصر استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی که در پنجم دی ماه سال ۱۳۱۳ متولد شد، اختصاص دارد که این مطلب به مناسبت ولادتش منتشر می شود.

زندگینامه غلامحسین ابراهیمی دینانی

غلامحسین ابراهیمی دینانی در ۵ دی سال ۱۳۱۳ در روستای دینان از توابع اصفهان که امروزه جزء شهر اصفهان است به دنیا آمد. وی پس از تحصیل ابتدایی در روستای خود، در مدرسه علمیه نیم‌آورد اصفهان به تحصیلات دینی مشغول شد و دوره فقه، اصول و ادبیات را در حوزه گذراند و تا درجه اجتهاد پیش رفت. فلسفه را در اصفهان نزد حکیم ضیاءپور شروع کرد. سال ۱۳۳۳ وارد حوزه علمیه قم شد و با تحصیل خارج فقه و اصول، نزد علامه طباطبایی به فراگیری فلسفه نیز پرداخت که شاهد مباحث فلسفی هانری کربن و علامه طباطبایی نیز بوده‌ است و در عالی ترین سطح آن را گذراند و از شاگردان خاص علامه شد.

وی پس از درگذشت آیت الله بروجردی و در سال 1345 به تهران آمد و در دوره کارشناسی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از اخذ درجه کارشناسی برای گذراندن امورات زندگی به استخدام وزارت آموزش و پرورش در آمد، سال 52 از رساله دکتری تخصصی فلسفه خود دفاع کرد. تا سال ۱۳۶۱ در دانشگاه فردوسی مشهد مشغول به تدریس بود آنگاه به عضویت هیئت علمی دانشگاه تهران درآمد و از سال 62 تدریس در این دانشگاه را آغاز کرد.

دینانی در سمینارها و همایش‌های متعدد داخلی و خارجی شرکت داشته و مقالات و آثار فراوانی در حوزه فلسفه و دین پژوهی به رشته تحریر در آورده که برخی از آنها جایزه کتاب سال را دریافت کرده است. 

در نخستین همایش چهره های ماندگار سال ۱۳۸۰ وی به عنوان چهره ماندگار در رشته فلسفه برگزیده شدند.

حکمت دینانی:  

کتاب های خرد و خردورزی، سرشت و سرنوشت، گفتار حکیم، شعاع شمس و آینه های فیلسوف توسط اساتید فلسفه درباره مقام علمی ایشان به عنوان یک فیلسوف نوشته شده. « در صد و بیست و هفتمین شماره هفته ‎نامه پنجره با آثار و گفتارهایی از احمد احمدی، رضا سلیمان حشمت، غلامرضا اعوانی، کریم فیضی، علی اوجبی، سعید انواری، حسن سیدعرب و اسماعیل منصوری لاریجانی به روش، منش و جایگاه فلسفی دینانی می ‎پردازد.».

دینانی فیلسوفی است که آرایش منحصر به خود اوست و از پس سال‌ ها تحصیل حوزه و دانشگاه و تفکر و تعمق، شناخت ویژه‌ ای از فلسفه شرق و غرب دارد. او نوع چینش فلاسفه غرب و شرق را نه به جغرافیای زمین یا نوع دین می‌ داند، بلکه آنها را در نهایت به دو دسته اشاعره و معتزله تقسیم می‌ کند.

هرچند به عنوان یک فیلسوف اسلامی، آرای او بسیار متاثر از ابوعلی سینا، ملاصدرا و سهروردی است اما نظریات شخصی بسیاری به فلسفه اضافه کرده است. دینانی میزان سنجش و درک هر چیزی را عقل می‌ داند، حتی درک انسان از خدا را.

به اعتقاد علی اوجبی نویسنده خرد و خردورزی، انتشار کتاب‌ هایی چون ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام و دفتر عقل و آیت عشق، مهم‌ ترین آثار این فیلسوف ژرف‌اندیش است که او (دینانی) را از تمامی اندیشمندان معاصر ممتاز می‌ کند. او به فلسفه به مثابه موجود زنده واحد و نه اجزای جدای از هم و به منزله یک جریان سیال و پویا و نه رودهای مستقل و جدای از هم نگاه می‌ کند.

اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی: اعضای خانواده او همگی متصدیان کارهای دولتی یا بازاری بودند و چندان توجهی به علم بویژه فلسفه اسلامی نداشتند. [غلامحسین ابراهیمی دینانی، حکایت عقل و عشق و فلسفه (مصاحبه)، فرهنگ و پژوهش، شماره 93، سه شنبه 19 شهریور 1381،ص 32]

خاطرات و وقایع تحصیل: 

دکتر دینانی از کودکی به درس و کتاب علاقه مند بود. وی هنگامی که در حوزه دروس فقه، ادبیات منطق بلاغت و اصول را می گذراند فلسفه را قویتر از کلام یافت و به مطالعه آن پرداخت. دکتر دینانی درباره فضای حوزه ها در آن روزگار می گوید که این مراکز از فضایی بسته اما پر معنویت برخوردار بوده اند. ...

در دورانی که مرحوم پروفسور هانری کربن برای هم کلامی با حضرت علامه طباطبایی به ایران می آمدند دکتر دینانی به همراه علامه (ره) از قم راهی تهران می شدند و در جلسات بحثی که به طور خصوصی برگزار می شد شرکت داشتند.

فعالیت های ضمن تحصیل:

 دکتر دینانی هنگامی که در حوزه به تحصیل می پرداخت در همان مرکز نیز سطوح پایین تر علومی چون فقه، اصول، منطق، فلسفه و ادبیات را تدریس می کرد. از این گذشته ظاهراً در همان زمان به تمرین و آموختن زبان عربی  می پرداخت. تا آنجا که بعدها توانست چند کتاب عربی را ترجمه کند. [ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام در سه جلد و نیز معاد از نظر حکیم زنوزی و نیایش فیلسوف]

وقایع میانسالی:

 خروج دکتر دینانی از حوزه علمیه و ورود به دانشگاه مشهد (1355 ه.ش) برای تدریس یکی از تحولات و تغییرات مهم در شیوه زندگی وی بود که طرز فکرش را به شیوه های تحقیق دانشگاهی سوق داد. با این وجود به فلسفه و کلام اسلامی وفادار ماند و مضامین این علوم، ذهن او را به خود مشغول می کرد. [غلامحسین ابراهیمی دینانی، دفتر عقل و آیت عشق، سه جلد، چاپ اول، تهران: طرح نو، 1380، صفحات مقدمه، و نیز علی اکبر مدرس یزدی، مجموعه رسائل کلامی و فلسفی و ملل و نحل، با مقدمه غلامحسین ابراهیمی دینانی، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صفحات مقدمه] وی در زمان تدریس در دانشگاه مشهد، مقالاتی را برای روزنامه ها و مجلات دانشکده تحریر می کرد.

 فعالیت های آموزشی دینانی

دکتر دینانی در حین تحصیل در حوزه علمیه، دروسی چون فقه، اصول، ادبیات، منطق و فلسفه را تدریس می کرد. در حدود سال های 56-1355 نیز هنگامی که وی به تازگی رساله دکتری خود را نوشته بود، در دانشگاه مشهد تدریس می کرد.

شاگردان: 

دکتر دینانی چون از جوانی به تدریس می پرداخت، به دلیل فاصله سنی کمی که با شاگردان خود داشت روابط بسیار نزدیکی با آنان برقرار کرد. امروزه نیز همان صمیمیت میان استاد و دانشجویان وی برقرار است و بیشتر فارغ التحصیلان فلسفه دانشگاه تهران از شاگردان او به شمار می روند.

آرا و گرایش های خاص:

 دکتر دینانی، فلسفه را پاسخگوی مهمترین و عمده ترین پرسش های انسان درباره معنی هستی و حیات می داند از نظر وی تفاوت فیلسوف با مردم عادی در این است که از خارج از روزمرگی به زندگی می نگرد و درباره آن می پرسد.

حضور در برنامه تلویزیونی:

 از اواخر سال 1387 به عنوان میهمان برنامه معرفت شبکه چهار سیما درباره بحث های فلسفی و عرفانی شرکت داشتند که تاکنون این برنامه در حال پخش است.

چگونگی عرضه آثار:

 کتاب های دکتر دینانی در انتشارات انجمن فلسفه و حکمت ایران، انتشارات هرمس، انتشارات طرح نو، و سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهیه شده است.

      "هدفی که استاد دینانی در اکثر آثار خود دارند...به کار انداختن فکر و تعقل درباره مسئله ای در خواننده است نه لزوما رسیدن به نتیجه خاصی.."

آثار:

 اختیار در ضرورت هستی، روش تدریس فلسفه، قران، عقل، ژرفای اندیشه، نومینالیسم و انکار کلیات، حکمت خسروانی، فراز و فرود فکر فلسفی، حیات فیلسوف، پرسش از هستی یا هستی پرسش، کیمیای عشق، از محسوس تا معقول، معمای زمان و حدوث جهان، ارج نامه سالک فکرت، هستی و مستی، جلال الدین دوانی فیلسوف ذوق المتأله، راز راز، حافظ معنوی و آثار بسیار دیگر.

اسما و صفات حق:

 در کتاب اسما و صفات حق که انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی آن را به چاپ رسانده دکتر دینانی سخنان حکما و متکلمان و برخی ارباب سلوک را در باب اسما و صفات الهی مورد توجه قرار داده و به بررسی و نقد و تحلیل آن ها پرداخته است.

اسما و صفات حق بعد از ظهور مقام اطلاق ظاهر می شود و همین مقام است که اهل معرفت از آن به مشیت و مقام واحدیت تعبیر کرده اند. در این مقام کثرت آشکار می شود چرا که حق تبارک و تعالی به اسما و صفات خود ظاهر می شود. این صفات و اسمای حق تعالی عین ذات او و ازلی و ابدی است.

مظهر صفات و اسمای حق در عالم وجود انسان است و در میان انسان ها پیامبران (ع) بهترین مظاهر آن صفات و اسماء اند و در میان همه پیامبران پیامبر اکرم (ص) مظهر تام و کامل اسمای حق تعالی است. 

"فلسفه و ساحت سخن"  که به رابطه میان فلسفه و سخن می‌پردازد و می‌کوشد تا نشان دهد نقش سخن در عالم اندیشه تا چه اندازه مهم و بنیادی ا‌ست.

دینانی در مقدمه کتاب تأکید می‌کند که فهم فلسفی یا فکر علمی همیشه و هر جا در زبان اتفاق می‌افتد و به همین اعتبار، زبان ظهور اندیشه است و سخن مظهر فکر و خرد به شمار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه مرزهای جهان انسان همان مرزهای زبان اوست این نکته را نیز مورد توجه قرار می‌دهد که زبان اجتماعی‌ترین پدیدار عالم است و انسان به حکم داشتن زبان بالذات یک موجود اجتماعی به شمار می‌رود. اما باید توجه داشت که آنجا که زبان هست انسان و جهان نیز حضور دارند و به واسطه زبان، انسان در جایگاهی قرار می‌گیرد که که نه تنها به آنچه هست و آنچه بوده است آگاهی پیدا می‌کند بلکه نسبت به آنچه اکنون نیست نیز آگاه می‌ شود.

به باور دینانی پرسش هستی با زبان هستی بیان می‌شود زیرا زبان هستی از هستی جدا نیست و چنانکه یادآور شدیم زبان در هر یک از ساحت های هستی با همان ساحت قرین شناخته می‌ شود. دینانی این ساحت را ساحت سخن هستی می‌ نامد که فیلسوف می‌ کوشد در آن قدم بگذارد و به پرسش هستی گوش فرا دهد.

به گفته دینانی کسی که در ساحت سخن هستی گام بر می‌دارد به پرسش هستی گوش فرا می‌ دهد که رو به رو شدن با آن راه رسیدن به پاسخ را هموار می‌ کند، راهی که بی‌پایان است و بنابراین ساحت سخن بیش از آنچه تصور می‌ شود گسترده خواهد بود.

این استاد فلسفه در کتاب "فلسفه و ساحت سخن" به موضوعاتی چون"منطق و گفتار"، "مقولات دهگانه و کلیات پنجگانه"، "زبان زیرساخت و اصول بنیادین سخن"، "کتاب الحروف فارابی یک دفتر فلسفی است یا یک نوشته نحوی؟"، "نقش عقل و خردگرایی در پیدایش علم نحو"، "نخستین مسئله نحوی و نقش آن در پیدایش فکر فلسفی"، "آیا مصدر اصل کلام است؟"، "نخستین مسئله مورد اختلاف میان دو مکتب مهم نحوی"، "واضعان الفاظ - واضعان شرایع"، "معضل بزرگی به نام موضوع له" و "زبان چیزی فراتر از صرف و نحو و مجموعه واژگان است" پرداخته است.

"زبان و زمان"، "نسبت علم با معلوم خود همانند نسبت وجود با ماهیت است"، "ممکن از آن جهت که ممکن است به حسب سرشت خود مجهول است"، "دو واژه علم و معرفت و تفاوت آنها با یکدیگر" و "‌اگر سخن نبود جهان هرگز آشکار نمی‌ گشت" از دیگر مباحث طرح شده در این کتاب است.

استاد در این کتاب مسائل بنیادی مربوط به حکیم عمر خیام نیشابوری را مورد بازشناسی قرار می دهد و سپس وارد تفسیر رباعیات خیام می شود .در این کتاب تصویری نو و متقاوت از خیام و باورها و آموزه‌ های وی ارائه می‌ شود که با تفاسیری که تاکنون از خیام شده، متفاوت است. خیامی که در جایگاه فیلسوف – ادیب در رباعیات خود نیز فلسفه‌ورزی می‌ کند و با ذوق ادبی که دارد در مورد مشکل‌ترین مسائل فلسفه می‌ اندیشد. خیامی به تصویر کشیده می‌شود که پیش از مرگش خلالی در میان دندان داشت و مرتب از "واحد و کثیر " سخن می‌ گفت؛ خیامی که در طرز تفکر و راه و رسم زندگی خود بیش از هر شخص دیگری به سقراط شباهت پیدا می کند زیرا او نیز همانند سقراط فضیلت را در علم و معرفت عقلانی می‌ داند و به معرفت نفس و خودشناسی بیش از هر چیز دیگری توجه می‌ کند. جمله معروفی که سقراط در معبد دلفی به عنوان یک اصل عمده و اساسی مطرح کرد این بود که گفت:" خودت را بشناس!" این کتاب به کوشش دکتر کریم فیضی نوشته شده است.

منبع: سایت استاد دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی