آرامگاه تورانشاه سرایان

شهر سرایان یکی از شهرهای استان خراسان جنوبی است. این شهر جزو شهرهای قدیمی و کهن ایران به حساب می‌آید که دارای جاذبه‌های تاریخی بسیاری است. از جمله شاخص‌ترین جاذبه تاریخی سرایان، مقبره تورانشاه را می‌توان نام برد. امروز  به سراغ این بنای برجای مانده از دوران تیموریان رفته‌ایم. با ما همراه باشید.

سرایان، شهری کهن در شرق ایران

شهرستان سرایان در شمال غربی استان خراسان جنوبی قرار گرفته است. این شهرستان در دشتی هموار و حاشیه کویر و در دامنه جنوب غربی رشته کوه زابری (معروف به شتران) قرار دارد. سد تاریخی (زو) برجای مانده از دوران اشکانیان و ساسانیان نشان می‌دهد که سابقه تاریخی شهر سرایان به قبل از اسلام بازمی‌گردد. در این دوران، سرایان بخشی از ایالت قهستان  بوده که با حمله اعراب به تصرف سپاه اسلام درآمد.

نام سرایان روایت‌های متعدد دارد. در روایت اول گفته می‌شود که سرا به معنی خانه به کار رفته که در واقع به عمارت‌ها و بناهای بسیار زیاد این منطقه اشاره داشته است. اما در روایت دوم، سرایان را برگرفته از سرآبان می‌دانند. در کتاب گنج دانش محمدتقی‌خان لسان الملک به این موضوع اشاره دارد که نام سرایان در گذشته سرآبان یا سرابو بوده است. مردم محلی نیز معتقدند که سرایان در اصل سرآبان بوده و به جاری بودن دو نهر آب (تیربری و زابری) منطقه اشاره داشته است.

به طور کلی در سرایان، ۲۵۴ اثر تاریخی  شناسایی شده که ۴۶ اثر آن ثبت ملی شده‌اند. یکی از اماکن تاریخی برجسته شهرستان سرایان که به ثبت ملی رسیده، آرامگاه تورانشاه است.

مقبره یا آرامگاه تورانشاه

آرامگاه تورانشاه یکی از جاذبه‌های تاریخی شهر سرایان است. این بنا در حاشیه جنوبی شهر سرایان قرار دارد. آرامگاه تورانشاه که در فضای هموار ساخته شده، آرامگاه عارف بزرگی به نام تورانشاه بوده است. سال ساخت این بنای تاریخی را قرن ۸ و ۹ هجری قمری تخمین می‌زنند.

معماری مقبره یا آرامگاه تورانشاه

در ساخت آرامگاه تورانشاه از مصالح آجر و سنگ استفاده شده است. زیباترین قسمت بنا، گنبدخانه آرامگاه محسوب می‌شود که معمار به زیبای فضای هشت‌ ضلعی فضا را به گنبد تبدیل کرده است.

بنا از دو قسمت خارجی و داخلی تشکیل شده است. نمای خارجی آرامگاه به همراه یک حوض، فضای سبز و چند قبر تاریخی در قسمت خارجی بنا قرار دارند. به گفته کارشناسان این قبرها متعلق به دوران تیموریان بوده و همین امر هم می‌تواند اشاره کند که مقبره تورانشاه نیز در دوره تیموریان ساخته شده است. همچنین نمای خارجی آرامگاه شامل طاق‌های تزیینی می‌شود که تماما با آجر کار شده است.

فضای داخلی بنا شامل سردر و گنبدخانه می‌شود. ورودی بنا در قسمت شمال شرقی آرامگاه قرار دارد. قسمت ورودی دارای طاق با قوس جناغی است که در ورودی بدون هیچ شاخصه خاصی دیده می‌شود. بعد از در ورودی، بلافاصله گنبدخانه یا آرامگاه قرار دارد. ابعاد این فضا  ۷.۶ در ۷.۶ متر و شکل کلی گنبدخانه هشت ضلعی است. تمام اضلاع این قسمت دارای طاق‌های با قوس‌های جناغی و البته در انتها سه عدد از آنها دارای طاق‌نما هستند.

گنبد بنا به شیوه عرقچین ساخته شده است. معمار با کمک فیلپوش‌های کوچک فضای هشت سقف گنبدخانه را به دایره نزدیک کرده است.

سخن نهایی

آرامگاه تورانشاه که مدفن عارف برزگ قرن هشتم و نهم هجری بوده، در شهر سرایان قرار دارد. این بنا تاریخی در قسمت خارجی دارای طاق‌های تزیینی است که با آجر کار شده است. فضای داخلی آرامگاه به صورت هشت ضلعی ساخته و گنبد آرامگاه به شیوه عرقچین بنا شده است. قدمت آرامگاه تورانشاه براساس مدارک موجود به دوره تیموریان بازمی‌گردد.