همه دایره‌المعارف‌هایی که درباره ایران تالیف شده‌اند، مدخل «آبگوشت» دارند. شاید باور نکنید اما آبگوشت در کنار همه نام‌ها و نامداران فرهنگ ایرانی، در دایره‌المعارف‌های تخصصی بدل به مدخلی مفصل شده اما در منوی هیچ یک از رستوران‌های تهران آبگوشت نیست! برای خوردن آبگوشت باید به خانه، چایخانه، قهوه‌خانه یا دیزی‌سرایی رفت. آن هم فقط سر ظهر، نه قبل و نه بعد از آن. از قدیم دکان‌هایی هستند که به طور تخصصی هر کدام یک خوراک بیشتر نمی‌پزند؛ حلیمی، کبابی، چلویی، جگرکی، کله‌پزی و بریانی. اما باز هیچ یک از این خوراک‌های اصیل و محبوب ایرانی، جز چلوکباب‌ها، در منوی رستوران‌های ایران جایی ندارند! و به همین خاطر است که در کتابچه‌های راهنمای ایرانگردی برای خارجیان هم فقط فرق پلو و چلو و شرح انواع کباب‌ها آمده است. هر جای دیگر جهان که بود، این تنوع خوراکی را جاذبه‌ای سیاحتی می‌کردند و دست‌کم در منوهای وطنی جایی به آن می‌دادند.
آبگوشت به هزار و یک دلیل از خوراک‌های کهن ایرانیان است. یکی از این دلایل، شیوه کوچی و عشایری زندگی نیاکان ایران، برپایه فرهنگ دامپروری است. ایرانیان حتی هنگامی که شهرهای کهنی همچون همدان و شوش و پارسه را ساخته بودند، به معنی واقعی یکجا‌نشین نشده بودند و باز شاهان و درباریان، همانند مردمان در راه این شهرها ییلاق و قشلاق می‌کردند. این جا‌به‌جایی فصلی، حتی تا چند دهه پیش، میان قشلاق تهران و ییلاق شمیران هم، برای بعضی خانواده‌های متمول، متداول بود. پس گمان نکنید که زندگی کوچی با پایتخت ۲۰۰ساله اخیر ایران نسبتی ندارد.
تاریخچه انواع آبگوشت در ایران
برای خوردن آبگوشت باید به خانه ، چایخانه ، قهوه خانه یا دیزی سرایی رفت. آن هم فقط سر ظهر ، نه قبل و نه بعد از آن. از قدیم دکان هایی هستند که به طور تخصصی هر کدام یک خوراک بیشتر نمی پزند؛ حلیمی ، کبابی ، چلویی ، جگرکی ، کله پزی و بریانی. اما باز هیچ یک از این خوراک های اصیل و محبوب ایرانی ، جز چلوکباب ها ، در منوی رستوران های ایران جایی ندارند! و به همین خاطر است که در کتابچه های راهنمای ایرانگردی برای خارجیان هم فقط فرق پلو و چلو و شرح انواع کباب ها آمده است. هر جای دیگر جهان که بود ، این تنوع خوراکی را جاذبه ای سیاحتی می کردند و دست کم در منوهای وطنی جایی به آن می دادند.
نامهای دیگر آبگوشت
آبگوشت ، شوربا ، دیزی یا در زبان آذری پیتی یک خوراک خوشمزه و اصیل ایرانی است که متاسفانه این روزها توجه کمتری به این خوراک قدیمی شده است. برخی تاریخچه آبگوشت را منسوب به شیوه کوچی نشینی و دامپروری قدیم ایرانیان می دانند. اما بسیاری نیز معتقدند آبگوشت بعد از یکجانشینی بشر ، ساخت ظروف سفالی و سنگی و البته ساخت کهن شهرها رواج پیدا کرده است. چنان که همگان آگاه هستند آبگوشت خوراکی اصیل ، لذیذ و البته با خاصیت است که متاسفانه این روزها نه تنها در بین سفره های ما بلکه به عنوان یک غذای اصیل ایرانی جایگاه کوچکی دارد که معمولا اکثر افراد برای معرفی غذاهای ایرانی کباب را انتخاب می کنند. همچنین سامی زبیده به عنوان انسان شناسی که در مقوله خوراک و فرهنگ مطالعاتی دارد آبگوشت را از غذاهای منحصر به فرد ایرانی می داند که ترکیبی بی نظیر از گوشت و حبوبات ، لیمو و چاشنی های دیگر است که با ترید کردن در آن خورده می شود و مابقی مصالح آن را به صورت خمیری کوفته مانند در می آورند.
ما در اینجا بعد از توضیحاتی که درباره تاریخچه آبگوشت دادیم؛ قصد داریم شما را با خواص و طرز تهیه یک آبگوشت خوب و خوشمزه آشنا کنیم:
مواد لازم برای تهیه آبگوشت
گوشت گوسفندی با استخوان : 500 گرم ( بهتر است گوشت شما 250 گرم باشد و استخوان آن هم 250 گرم )
دنبه (چربی گوسفند) : 50 الی 100 گرم
لوبیا سفید : 1/2 پیمانه
نخود : 1/2 پیمانه
پیاز : 1 عدد بزرگ
گوجه فرنگی :3 الی 4 عدد
سیب زمینی متوسط :2 عدد
رب گوجه فرنگی : 2 قاشق غذاخوری
سیر خام : 3 حبه
چوب دارچین به اندازه یک انگشت : در صورت تمایل
نمک، فلفل و زرچوبه: به مقدار لازم
طرز تهیه آبگوشت
نخود و لوبیا را از شب قبل خیس کنید و طی آن چندین بار آب آن را عوض کنید تا هم زودتر بپزد و هم نفخش کاهش یابد.
خیس کردن نخود و لوبیای آبگوشت
سپس گوشت گوسفندی را داخل قابلمه ای مناسب بریزید و مقداری آب سرد داخل قابلمه بریزید در حدی که آب روی گوشت را بگیرد.
حتما از گوشت با استخوان استفاده کنید که آبگوشت شما را لذیذ تر کند.
قابلمه را روی حرارت قرار دهید تا آب داخل آن بجوشد. بعد از اینکه آب به جوش آمد و دو ، سه قول زد ، کل آب آن را دور بریزید تا چون کف های قهوه ای باعث تیره شدن رنگ آبگوشت میشود.
مجددا آب داخل قابلمه بریزید و این بار کمی بیشتر از دفعه قبل و سعی کنید از آب ولرم استفاده کنید.
حرارت را بالا ببرید تا آب به جوش بیاید.گوجه فرنگی ها را پوست بگیرید و به همراه حبوبات آبکش شده ،دنبه ، سیر و پیاز خرد شده داخل قابلمه بریزید.
سیب زمینی ها را هم پوست بگیرید و از وسط به دو نیم کنید و به همراه چوب دارچین ، فلفل و زرد چوبه داخل قابلمه آبگوشت بریزید.
اضافه کردن گوشت
مراحل اضافه کردن گوشت و دیگر مواد برای طرز تهیه آبگوشت
در قابلمه را ببندید و حرارت را کم کنید تا آبگوشت به آرامی حدود 3 تا 4 ساعت بپزد.یک ساعت قبل از جا افتادن آبگوشت ، نمک ، رب گوجه فرنگی و یک عدد چوب دارچین را به بقیه مواد آبگوشت اضافه کنید و منتظر باشید تا آبگوشت کاملا به روغن بیفتد.
بعد از جا افتادن آبگوشت ، دنبه را بیرون بیاورید و با گوشت کوب بکوبید دوباره داخل قابلمه آبگوشت برگردانید تا تکه های سفید و کوچک دنبه کاملا داخل آبگوشت پخش شود.
آبگوشت آماده شد !
کمی قبل از سرو کردن غذا چوب دارچین را از ظرف خارج کنید.این خوراک خوشمزه و لذیذ را میتوانید در کنار چاشنی ، آب لیمو ترش و یا آب نارنج مصرف کنید.
اگر بخواهید میتوانید مواد آبگوشت را بکوبید و آب آن را جدا تیلیت کنید.
نکات طرز تهیه آبگوشت
ادویه مناسب برای آبگوشت همان زرد چوبه است ولی میتوان به آن کمی زعفران و زیره هم اضافه کرد تا طعم بهتری پیدا کند.
بهترین گوشت برای تهیه آبگوشت، گوشت گردن است زیرا هم چرب است و هم بسیار ترد و لطیف و هم چرب . و باعث می شود طعم آبگوشت لذیذتر شود.
خوردن برگ های تازه نعناع و پیاز در کنار آبگوشت باعث می شود هضم این غذا به دلیل پروتئین و چربی بالا راحت تر باشد.
هر چه آبگوشت در مدت زمان طولانی تر و با حرارت کمتر پخته شود بسیار خوشمزه تر خواهد شد.
مناسب ترین قابلمه برای پخت آبگوشت دیگ سنگی و بعد چدن و در نهایت قابلمه مسی است.
آبگوشت غذای مقوی و سنگین است بنابراین بهتر است در وعده ناهار میل شود.
خوردن یک استکان از ترکیب عرقیجات زیره و زنیان برای کسانی که دچار ضعف معده هستند بعد خوردن آبگوشت ضروریست تا باد و نفخ شکم را از بین ببرد.
خواص آبگوشت برای بدن:
«آبگوشت به دلیل داشتن حبوبات که منبع غنی از پروتئین آهن و مس می باشد برای کسانی که دچار کم خونی می باشند بسیار مفید است.ترکیبات گوناگون و متنوع موجود در آبگوشت باعث شده این غذا دارای ویتامین های A، B و مواد معدنی همانند سلنیوم، فسفر، منیزیم،پتاسیم ، گوگرد، نشاسته ،آسپیرین و آنتی بیوتیک باشد و برای افراد لاغر بسیار مناسب است. علاوه بر این آبگوشت برای تقویت نیروی جنسی، افزایش احتمال دختر زایی،افزایش مقاربت در برابر عفونتها ،بهبود زخم های قرنیه چشم و نیز برای رشد کودکان بسیار کار ساز است»
آبگوشت درست کردن حرفه ای
پخت آبگوشت در زود پز:
ابتدا پیاز را خرد کنید و با مقداری روغن در قابلمه زودپز تفت دهید .بعد از اینکه پیاز نرم شد گوشت آبگوشتی را به آن اضافه کنید و کمی تفت دهید.در حین تفت زرد چوبه ، فلفل و ادویه کاری را هم به آنها اضافه کنید و یک دقیقه ای هم بزنید ، تا عطر ادویه ها به مشام برسد.در آخر رب را به آن اضافه کنید و کمی تفت دهید تا رب رنگ باز کند.
بعد حبوبات خیس داده شده را به همراه مقدار مناسبی آب جوش داخل قابلمه می ریزیم. سیب زمینی ها را هم با پوست ( البته شسته شده و برای اینکه سیب زمینی ها وا نرود) داخل قابلمه اضافه میکنیم.پوست گوجه ها را هم بگیرید و آن را 4 قسمت کنید و داخل قابلمه به همراه یک تیکه چوب دارچین و مقدار کافی نمک قرار دهید.
سپس در زودپز را ببندید تا به مدت 50 دقیقه تا یک ساعت همه مواد با هم بپزند. البته این زمان بستگی به زودپز شما دارد که روی چه دمایی تنظیم شود.
اگر دوست داشته باشید میتوانید به جای آب لیمو از لیمو عمانی هم در آبگوشتتان استفاده کنید و برای این کار باید یکی دو عدد لیمو را با چنگال سوراخ کنید و یک ساعتی در آب قرار دهید تا تلخی آن گرفته شود. سپس آن را بعد از پختد گوشت و حبوبات به مدت 15 دقیقه در قابلمه بیندازید و در آخر از قابلمه بیرون بیاورید و دور بیندازید.
پوست سیب زمینی ها را جدا کنید و اگر دوست داشتید همه مواد را بکوبید و به صورت گوشت کوبیده میل کنید و آبش را با نان تیلیت کنید .
آبگوشت خوشمزه تان را در کنار سبزیجات میل کنید.
