مسجد جامع خوزان مسجدی است چهار ایوانی در محلی به همین نام (خوزان) در شهرستان خمینی شهر که در قرن ۸ هجری بر روی آثار دورهٔ سلجوقی در زمان ابلخان مغول بنا گردیده است.
در دورهٔ صفوی(۱۰۶۸ هجری) تعمیرات و الحاقات بسیاری در این بنا انجام گردید. ایجاد مناره و گلدسته بر روی جرزهای ایوان جنوبی و نقاشی‌های تزیینی با نقوش گل و بته و اسلیمی در زیر نیم طاق‌های چهر ایوان اصلی صحن حیاط است در دورهٔ قاجاریه نیز شبستان زمستانی (بیت الشتا) در ضاع غربی گسترش و تعمیر قرار گرفت.
از سایر ویژگی‌های این بنا مقرس کاری و قطار بندی به همراه گچبری و تزیینات معقلی و کاشی کاری و مشبک گچی و آجری با ستون‌های سفالی تراش در قسمت شبستان اشاره کرد. لازم است ذکر شود این بنا سالم بوده و در طول سال هم در آن نماز و مراسم برگزار می‌شود.
مسجد جامع خوزان از بناهای تاریخی و مذهبی شهر است. این مسجد که در محله خوزان و کهندژ که از نواحی قدیمی شهرستان خمینی‌شهر هستند قرار گرفته در قرن هشتم هجری در زمان ایلخانان مغول ساخته شده است. برخی نیز ساخت اصل مسجد جامع خوزان را از آثار معماری دوره سلجوقی دانسته‌اند. این مسجد تاریخی از نوع مساجد چهار ایوانی است که حیاطی مربع‌شکل نیز دارند که در هریک از اضلاع آن یک ایوان ساخته شده است. به گفته اهالی خمینی شهر، بنای تاریخی مسجد جامع خوزان پیشینه‌ای ۷۰۰ساله دارد. این مسجد تاریخی در محله خوزان و کهندژ از نواحی قدیمی شهرستان خمینی‌شهر قرار گرفته و در زمان ایلخانان مغول ساخته شده است.
معماری مسجد
مسجد جامع خوزان در زمره مساجد چهارایوانی محسوب می‌شود و مشتمل بر صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستان های ستون دار است. معماری مسجد مربوط به قرن ۸ و تزیینات آن به عصر صفویه می رسد
مسجد جامع خوزان در زمره مسجدهای چهارایوانی محسوب می‌شود. بنا مشتمل بر صحن، ایوان ، گنبدخانه و شبستان‌های ستون‌دار است که با کاشی و آجر تزئین و نما‌سازی شده‌اند. حیاط مسجد، مربع شکل است و در هر ضلع آن ایوانی قرار گرفته است. شبستان مسجد در عقب ایوان باختری واقع شده است. این شبستان، ۲۰ ستون سنگی با ارتفاع تقریبی ۲متر از سنگ پارسی دارد که به وسیله قطعاتی از سنگ مرمر شفاف از بالا نور را جذب می‌کند. در حال حاضر، کتیبه‌ای در مسجد نیست و تنها یک سنگاب با کتیبه‌ای به تاریخ رمضان ۱۱۰۸ هجری قمری وقف حاجی حیدر، دیده می‌شود. معماری مسجد به شیوه معماری مساجد قرن هشتم است و آثار فعلی و تزیینات آن مربوط به عصر صفویه بوده و در آن دوره به بنا اضافه شده است.
این مسجد تاریخی در دوره صفویه از لحاظ معماری تغییر شکل یافته و قسمت‌هایی به آن اضافه شده است. در دوره صفویه و در سال۱۰۸۶ هجری قمری، تعمیرات و الحاقات بسیاری در بنا صورت گرفته است. از جمله این تعمیرات و الحاقات، ایجاد مناره و گلدسته بر روی جزرهای ایوان جنوبی مسجد و نقاشی‌های تزیینی با نقوش گل و بوته و اسلیمی در زیر نیم‌طاق‌های چهار ایوان اصلی صحن حیاط مسجد است.
تزیینات به کار رفته در داخل مسجد جامع خوزان از جاذبه‌های دیدنی مسجد است که در سایر مساجد جامع ایران، شاید کم نظیر باشند.
در دوره قاجاریه نیز شبستان زمستانی مسجد جامع که به بیت‌الشتا، شهرت دارد در ضلع غربی مسجد گسترش یافته و مورد تعمیر قرار گرفته است. از ویژگی‌های این بنای تاریخی، مقرنس‌کاری و قطاربندی به همراه گچبری، تزیینات معقلی، کاشی‌کاری و مشبک گچی و آجری با ستون‌های سنگی تراش در قسمت شبستان اشاره کرد. این تزیینات زیبا را شاید در کمتر مسجد جامعی با چنین قدمتی بتوان دید. شاید بتوان گفت مهم‌ترین بخش و جذاب‌ترین قسمت مسجد، که توجه گردشگران را بسیار به خود جلب می‌کند، تزیینات کار شده در این مسجد است.
مسجد جامع خوزان نیز مانند دیگر مساجد جامع در ایران بر روی باقی مانده های یک آتشکده ساسانی شده است.
مردم سده معتقدند این مسجد را امام حسن بنا کرده و در آن نماز خوانده است، به همین دلیل مسجد امام حسن نیز خوانده می‌شود. قبل از ساخت مسجد جامع خوزان، در این مکان آتشکده ساسانی وجود داشته که بعد از ورود اسلام به خوزان، به مسجد جامع تبدیل شده است. نگاهی به سابقه وجود مساجد جامع در ایران نشان می‌دهد که اغلب این مساجد، آتشکده‌های ساسانی باستانی در ایران بوده‌اند که با ورود اسلام به ایران از نیایش‌گاه‌های زرتشتی تبدیل به نیایش‌گاه‌های دینی مسلمانان شده است. این بنای با ارزش و نفیس در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی توسط اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان و با همکاری امام جماعت مسجد بعد از تهیه نقشه‌های معماری و تعمیرات اساسی با شماره ۱۷۲۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. در ایام محرم مراسم ویژه‌ای مخصوص خوزانی‌ها، در مکانی به نام گود از توابع مسجد جامع خوزان برگزار می‌شود.
مسجد جامع خوزان در سال‌های اخیر مرمت شد و اکنون مورد استفاده مردم شهر است. این مسجد تاریخی در محله خوزان خمینی شهر قرار گرفته است
در حال حاضر مسجد جامع خوزان از سلامت بنا برخوردار بوده و در طول سال، در آن نماز و مراسمات مذهبی برگزار می‌شود. مسجد جامع خوزان در سال‌های اخیر توسط میراث فرهنگی اصفهان با اعتباری بالغ بر ۹۹میلیون ریال مورد مرمت قرار گرفت. آواربرداری محوطه اطراف مسجد جامع و فضاهای داخلی محوطه، مرمت ترک‌ها، بستن زیر تاق‌ها، استحکام‌بخشی بدنه‌ها، بازسازی بخش‌های تخریب شده، مرمت کاشی‌کاری و تزیینات، اجرای پی‌بندی و بازسازی سازه‌های چوبی، مهم‌ترین مراحل مرمت و استحکام‌بخشی مسجد جامع خوزان بوده است.
اگر از خمینی‌شهر گذر کردید و قصد دیدن این اثر تاریخی-مذهبی را داشتید به محله خوزان، خیابان دکتر شریعتی بروید و این اثر تاریخی و مذهبی را از نزدیک ببینید.
