مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان از
مهم‌ترین و قدیمی ترین ابنیه مذهبی ایران است. کاوشهای باستانشناسی نشان
از آن دارد که احتملا این مسجد پیش از تسلط اعراب بر این شهر، مرکز مذهبی
مهم شهر بوده و بصورت یکی از آتشکده های شهر اصفهان کاربری داشته است. کشف
یک پا ستون، با تزیینات دوره ساسانیان، در منطقه شمالی مسجد، وجود بنایی
قبل از اسلام را تایید می‌کند. درباره تاریخچه تغییر و تحولات مسجد اختلاف
نظر هایی وجود دارد ولی به نظر می‌آید ساخت مسجد جامع به قرون اولیه هجری
و در زمان عباسیان بوده که در قرن سوم هجری محراب آن تخریب و جهت قبله آن
اصلاح شده است.
نکته جالب توجه در معماری این مسجد آنست
که بخش‌های گوناگون آن در طول نزدیک به دوهزار سال شکل گرفته اند و طی این
سالها همواره در حال مرمت و باز سازی بوده است که آخرین آنها بازسازی بخش
تخریب شده بر اثر بمباران هواپیماهای عراقی در طول هشت سال جنگ ایران و
عراق بوده است.
مهم‌ترین طرحهای توسعه در دوران آل بویه و صفویه صورت پذیرفته اند.
خواندنی
پرفسور آرتور آپهام (باستان شناس) می
نویسد: "من آن روز وقتی به تماشای مسجد جامع اصفهان رفتم و در زیر این
گنبد قرار گرفتم، متوجه شدم كه تمام وجودم در تسخیر گنبد و مسجد است؛ چون
در زیر این گنبد به خوبی می توان به شاهكار فنا ناپذیر و خلاقه ی ایرانی
ها پی برد و به عظمت مسجد و گنبد آن اعتقاد پیدا كرد. من از آن به بعد،
بار ها به مسجد جامع اصفهان رفتم و با تماشای گنبد این مسجد، زبان به
تحسین گشودم و عشق و علاقه ی خود را به اصفهان و ایران روز افزون دیدم. به
همین جهت می خواهم بعد از این كه دیده بر هم نهادم جسدم را را در این خاك
مقدس دفن كنند."
