به گزارش ایمنا، بررسی متون جغرافیایی و تاریخی نشان دهنده آن است که شهر گز در طول ادوار تاریخی یکی از سکونت گاه های منطقه برخوار اصفهان بوده و به عنوان مرکز این ناحیه از اهمیت بسیار برخوردار بوده است. گز به عنوان یکی از مهمترین منزلگاه های قافله ها و مسافران قبل از ورود و خروج به اصفهان مطرح بوده و در دوران قبل از اسلام جایگاه آتشکده زروان اردشیر بوده است. در منابع قرون سوم  و چهارم هجری قمری تا دوره صفوی، برخوار یکی از رستاق ها و نواحی اصفهان معرفی شده و در دوره صفوی و قاجار، برخوار جزء محال و بلوک اصفهان بوده است.

اگرچه گز همواره بر کنار شاهراه اصفهان- ری قرار داشت ولی در متون گذشته در ارتباط با مسجد جامع آن مطلبی ذکر نشده است با این وجود در برخی از متون قرن سوم و چهارم هجری قمری مطالبی وجود دارد که حاکی از وجود مساجد بیشمار دارای منبر و خطیب در برخوار بوده که به احتمال قریب به یقین در مورد گز به عنوان یکی از مراکز اصلی این ناحیه نیز مصداق می یافته است؛ به عنوان مثال «ابن حوقل» از جغرافی دانان قرن چهارم، برخوار را یکی از روستاهای پیرامون اسفهان معرفی و اشاره کرده که این روستاها ضیعه های بزرگ پر جمعیت و غلات فراوان دارند و برخی منبر و خطیب و بازارها و گرمابه ها نیز دارند. وی همچنین برخوار را یکی از دو ناحیه بزرگ اصفهان بر شمرده است. این اشاره نکته حائز اهمیتی است زیرا که یکی از ویژگی های مهم شهر در قرون نخستین هجری، داشتن مسجد جامع، منبر و خطیب بود و بر پایه تعریف فقها، سکونت گاهی شهر محسوب می شد که از نظر جمعیت و نهادهای اجتماعی و مذهبی در حدی بود که می توانست مسجد جامع و منبر داشته باشد.

 از طرف دیگر با توجه به بررسی های باستان شناسی، بناهای موجود و مطالب متون، گز یکی از مراکز مهم و به نوعی بزرگ ترین سکونت گاه منطقه برخوار از دوران قبل از اسلام تا دوران قاجار محسوب می شده است، حمدالله مستوفی در ذکر بلاد عراق عجم به اصفهان اشاره کرده و برخوار را به عنوان یکی از نواحی هشتگانه آن معرفی می کند: «... پنجم ناحیت برخوار است سی و دو پاره دیه است و دیه جز «معرب گز» معظم قرای آن و این ناحیت بدیه جز بهمن اسفندیار آتش خانه ساخته بود، ... و این دیه ها را که معظم قرای می خوانیم از آنهاست که در دیگر ولایت شهر خوانند زیرا که در هریک از آن دیه ها کمابیش هزارخانه باشد بازار و مساجد و مدارس و خانقات و حمامات دارد». اهمیت و مرکزیت مذهبی گز در قبل از اسلام و شهر بودن و وجود مساجد متعدد در خلال قرن هشتم هجری قمری در گز، از موارد قابل دریافت از نوشته های مستوفی است.

در منابع دوره صفوی و قاجار به رغم اهمیت راهبردی گز که باعث وقوع پاره ای از وقایع همچون استقبال درباریان شاه اسماعیل صفوی از خواجه صدرالدین از صاحب منصبان هرات، نبرد سپاهیان صفوی با اشرف افغان در شهر گز، محاصره طولانی مدت گز به دست افغان ها، دیدار نادر با شاه طهماسب سوم صفوی در گز و سرانجام استقبال درباریان و اعیان از فتحعلی شاه قاجار در گز را باعث شده، اشاره ای به مسجد جامع گز نشده است، با این وجود مشخص است که بنا در این دوره داخل برج و باروی مستحکم شهر قرار داشته است.

 مسجد جامع  شهر گز بر روی آثار باقیمانده اصفهان و بر باقیمانده های آتشکده ای متعلق به دوران ساسانی به نام آتشکدۀ بهمن ابن اسفندیار ساخته شده است. این مسجد قدیمی ترین بنای آجری شهرستان شاهین شهر و میمه است که قدمت احداث مسجدبه دوران ال بویه و سپس سلجوقیان می رسد اما قدمت آتشکده ای که این مسجد بر روی ان بنا شده به پیش از اسلام و دوران ساسانیان بازمی گردد.

مسجد جامع گز از نمونه مساجدی است که از  ویژگی های خاص تاریخی، معماری و سبک شناختی و جغرافیایی برخوردار است. این مسجد که به لحاظ نوع طرح و پلان جزء مساجد چهارایوانی طبقه بندی می شود و در اکثر منابع به عنوان اثری از دوره سلجوقی معرفی شده، برای اولین بار مورد توجه «آندره گدار» قرار می گیرد، وی بدون ارائه هرگونه توصیف و توضیحاتی تنها به سلجوقی بودن بنا اشاره کرده است. «دونالد ویلبر» از دیگر محققانی است که در کتاب معماری دوره اسلامی ایران در دوره ایلخانان تنها به ایوان غربی مسجد جامع شهر گز توجه داشته و آن را بنایی متعلق به دوره ایلخانی معرفی کرده است و در نهایت نیز «لطف الله هنرفر» در اثر خود با نام گنجینه آثار تاریخی اصفهان، بدون اشاره به خصوصیات تزئینی و معماری مسجد، به خواندن اکثر خطوط و کتیبه های بنا پرداخته و آن را مسجدی سلجوقی با تعمیرات دوره های صفوی و قاجار معرفی کرده است.

مسجد جامع شهر گز در ۱۰ کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد. بنای اولیه این مسجد از نوع مساجد ستون دار بوده و به دوره آل بویه تعلق داشته است. در دوره سلجوقی مناره ای به مسجد افزوده شد و همانند مسجد جامع اصفهان و اردستان در هر ضلع صحن چهارایوان ایجاد شده و به مسجدی چهارایوانی تبدیل می شود که به احتمال زیاد چهارایوان مسجد به طور همزمان ایجاد شده و به دنبال آن در مقایسه با سایر مساجد چهارایوانی سلجوقی، مسجدی با خصوصیات سبکی ویژه و متفاوت را به وجود آورده است.

ایوان‌های شمالی، جنوبی، خاوری و باختری در این مسجد دو به دو قرینه هم هستند و صحن مسجد جامع گز به شکل مربع و طول و عرض آن تقریبا ۱۲ متر است. در دوره صفوی به دستور شاهان صفوی و توسط معماران توانمند این دوره تعمیرات، ساختمان سازی ها و تزئینات الحاقی و اساسی در بنا صورت گرفته است و روند مرمت و ساختمان سازی بنا از دوره قاجار تا به امروز نیز تداوم داشته است.

آثار قابل ملاحظه سلجوقی مسجد جامع گز در ایوان باختری آن مشاهده می شود و دو راهروی کنونی مسجد در طرفین این ایوان قرار دارند. درهر یک از دو ضلع شمالی و جنوبی ایوان باختری دو مدخل قرار دارد. تزئینات طاق‌های هلالی شکل آن‌ها از آجر و گچ، نظیر تزیینات سلجوقی داخل ایوان خاوری مسجد جمعه اصفهان است و در بالا پشت بغل‌هایی از تزیینات آجری دارد.

پشت مدخل دارای دو قسمت برجسته مدور در چپ و راست می باشد، محراب سلجوقی این ایوان در ضلع جنوبی آن قرار گرفته و در قسمت فوقانی آن محل یک کتیبه که در اطراف این ایوان نصب شده بوده است، مشاهده می‌شود ولی از خود کتیبه اثر کمی باقیمانده است.

مناره مسجد در شمال غربی آن قرار گرفته و در گذشته حدود ۳۰ متر بوده است که نیمی از مناره سلجوقی مسجد جامع گز تخریب شده است و باقیمانده این مناره با تزئینات آجر از دیگر زیبائیهای مسجد جامع گز می باشد. مناره مسجد دارای دو راه پله جدا از هم می باشد که می توان هم زمان از آن بالا و پاین رفته بدون اینکه همدیگر را ببینند و یا با هم برخورد داشته باشند.

از دیگر ویژگیهای مسجد جامع گز وجود دو راه پله جدا از هــم در درون آن می‌باشد، در کتیبه های این مسجد قدیمی آثار زیبایی از آیات قرآن مجید به صورت خط بنایی در آن ها به چشم می‌خورد که در یکی از این کتیبه ها و در داخل یک مربع صلوات بر ۱۴ معصوم، به خط بنایی نوشته شده که در بالای آن کلمه الله سمت راست آن کلمه محمد و سمت چپ کلمه علی و پایین این کتیبه کلمه لحکم لله حکاکی شده است

مساجد در تاریخ معماری اسلامی به دلیل بهره مندی از مشخصه های ویژه همچون مطرح بودن به عنوان مهم ترین رکن مذهبی جامعه مسلمان و نقطه کانونی گسترش شهرها و روستاها، همواره تاثیرات شگرفی بر مشخصات سبک شناختی، معماری، شکل گیری و چگونگی و نحوه گسترش مجموعه های شهری و معماری داشته است، از این رو، ویژگی های اساسی معماری و شاخص ترین آثار هر عصر عمدتا در ایبن بناها ظهور و بروز می یافته است. بدیهی است که مطالعه و واکاوی دقیق این آثار در روشن شدن موارد ذکر شده اهمیتی انکار ناپذیر دارد.

مسجد جامع گز در «زبان گزی» به نام مچد بله(مسجد بزرگ) معروف است. این مسجد به شماره ۳۲۴ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.