همدان، پایتختی باستانی
همدان که در روزگار حکومت مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان جزو شهرهای مهم ایران بوده و در برخی کتاب‌های تاریخی به عنوان پایتخت این سلسله‌های باستانی یاد شده است. در هر صورت همدان یکی از شهرهای باستانی ایران می‌باشد که قدمت آثار باقی مانده در آن از حکومت مادها تا پهلویان می‌رسد.
اغلب آثار باستانی همدان در محوطه باستانی هگمتانه و در نزدیکی کتیبه‌های گنج‌نامه است و در داخل شهر امروزی همدان، آثار باقی مانده از سلسله‌های بعد از اسلام می‌باشد.
کاروانسرای زغالی‌های همدان یکی از آثار تاریخی برجای مانده از دوران قاجار است که در میانه شهر همدان قرار دارد.
کاروانسراهای مرکز ایران
کاروانسراها اغلب محلی برای استراحت کاروان‌های در راه بوده‌اند. طرح کلی کاروانسراها مربع یا مستطیل بوده است (استثناهایی نیز وجود دارد که پلان کلی کاروانسرا دایره‌ای می‌باشد). در گذشته ساخت کاروانسراها براساس موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی منطقه و سبک و سنت رایج آن زمان و همچنین مصالح موجود در منطقه بوده است.
بعد از اسلام کاروانسراهایی نیز در داخل شهر به منظور تجارت بنا گردید که این کاروانسراها نیز طبق اصول معماری همان شهر و براساس موقعیت جغرافیایی و مصالح منطقه بنا می‌شد. کاروانسرای زغالی‌ها جزو کاروانسراهای درون شهری همدان می‌باشد که پیش‌تر در کنار دروازه شمال شرقی شهر بود که امروزه با گسترش شهر، کاروانسرا در بافت شهری قرار گرفته است.
کاروانسرای زغالی‌ها
کاروانسرای زغالی‌ها که در حاشیه میدان پروانه‌ها و در ضلع شمال غربی تپه مصلا (تپه ارک قدیم) قرار دارد، یکی از آثار برجای مانده از دوره قاجار می‌باشد. نمای بیرونی کاروانسرا با کاشی‌کاری و آجرکاری تزیین شده است. این کاروانسرا در سال 1382 در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شد.
کاروانسرای زغالی‌ها جزو کاروانسرهای حیاط‌‌دار ایران بوده و در گذشته دور تا دور حیاط اتاق‌های استراحت کاروانیان و محل تجارت تجار شهر و دیگر شهرها بوده است. مصالح اصلی این کاروانسرا سنگ و آجر می‌باشد. با توجه به تخریب کاروانسرای زغالی‌ها امروزه از اتاق‌ها و بنای کلی آن چیزی باقی نمانده و دوستداران میراث تاریخی ایران در تلاش هستند که این کاروانسرا به زودی مرمت و بازسازی گردد. از کاروانسرای زغالی‌ها تنها سردر و هشتی ورودی آن باقی مانده است و در صورت عدم محافظت مناسب این بخش نیز به زودی تخریب خواهد شد و تنها نامی از این کاروانسرا در کتاب‌های تاریخ باقی خواهد ماند.
وضعیت کنونی کاروانسرای زغالی‌ها
کاروانسرای زغالی‌ها در سال‌های پیش به عنوان انبار چوب استفاده می‌شد، اما این روزها به مالکیت دانشگاه بوعلی سینای همدان رسیده است. دانشگاه تصمیم داشت که کاروانسرا را به استادیوم علمی تبدیل کند. در این طرح بخشی از کاروانسرا به صورت موزه باقی می‌ماند و به نظر موزه علم، موزه تاریخ طبیعی و پزشکی مواردی بوده که پیشنهاد گردیده است.
البته این طرح تنها به صورت تئوری بیان شده و هیچ مسیری برای اجرای آن طی نشده است. برخی از دوستداران تاریخ و میراث فرهنگی اعتقاد دارند که کاروانسرا باید به مالکیت میراث فرهنگی برسد و میراث فرهنگی و صنایع دستی همدان نیز برای مرمت این بنا باید بکوشند.
در میان بحث‌ها و طرح‌های پیشنهادی برای کاروانسرای زغالی‌ها، زمزمه فروش این بنا نیز به گوش می‌رسد که این نگرانی را به وجود می‌آورد که به علت حساسیت‌های میراث فرهنگی باید کسی خریدار این مجموعه باشد که هم اثر را حفظ کند و هم مرمت و کاربری آن با ضوابط میراث فرهنگی سازگار باشد.
سخن پایانی
کاروانسرای زغالی‌های همدان که این روزها تنها یک سردر و هشتی از آن باقی مانده به عنوان یک سرمایه استانی و ملی است. در بخش باقی مانده کاشی‌کاری و آجرکاری‌های زیبایی دیده می‌شود که از آثار معماران دوران قاجار می‌باشد. مالک این روزهای کاروانسرای زغالی‌ها اما تصمیم دارد که این مکان را به یک استادیوم علمی بزرگ تبدیل کند. نظر شما در این مورد چیست؟
توجه: از کاروانسرای زغالی‌ها عکس‌های بسیار کمی در اینترنت موجود می‌باشد و تصاویر این خبر نیز از ویکی‌مدیا برداشته شده است. در صورتی که شما در همدان زندگی می‌کنید یا از این کاروانسرا بازدید داشته‌اید، می‌توانید تصاویر و نقد و بررسی‌تان را در بخش جاذبه‌های همدان وارد نمایید.
