سلامت نیوز:سال جاری را می‌توان سال آتش سوزی در مراتع و جنگل‌ها خواند. چرا که آتش سوزی‌های متعدد در جای جای کشورمان، آسیب‌های کوچک و بزرگ به جنگل‌ها وارد کرده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اطلاعات ،مطابق تعریف، آتش‌سوزی جنگل نوعی آتش‌سوزی کنترل‌ناپذیر است که در منطقه‌ای با گیاهان اشتعال‌پذیر در نواحی روستایی یا در طبیعت روی می‌دهد. آتش‌سوزی جنگل با دیگر انواع آتش‌سوزی‌ها از نظر گستردگی، سرعت گسترش از منشأ، پتانسیل تغییر جهت ناگهانی و توانایی جهیدن از میان فضاهای خالی مانند جاده‌ها، رودخانه‌ها و دیگر نقاط اشتعال‌ناپذیر تفاوت دارد. آتش‌سوزی جنگل از نظر علت آتش‌سوزی، ویژگی‌های فیزیکی آن مانند سرعت پراکندگی، وجود مواد اشتعال‌پذیر و تأثیر آب‌وهوا بر آتش توصیف می‌شوند.
برخی می‌گویند مهمترین دلیلی که برای تعدد آتش سوزی‌های امسال وجود دارد، بارش‌های زیاد در فصل بهار بوده است. بارش در بهار بسیار بیشتر از میانگین سالانه بود و همین عاملی برای رشد فوق العاده گیاهان خودرو شد. رشد گیاهان خودرو تا ابتدای تابستان ادامه داشت و در ماه آخر بهار، به یکبار قطع شد.
قطع بارش‌ها و گرم و خشک شدن هوا، عاملی خشک شدن انبوه گیاهان خودرو و علف‌هایی بود که در بهار به میزان قابل ملاحظه‌ای بیشتر از سال‌های پیش رسته بودند. گیاهان خشکیده در مراتع و جنگل‌ها، همچون باروتی آماده انفجار شدند؛ اما این دلیل آوردن، توجیهی بر بی احتیاطی مسافران نیست؟ ته سیگار و خرده شیشه‌ها زیر آفتاب همچون ذره بین عمل می‌کند و جرقه‌های ابتدایی آتش سوزی را ایجاد می‌کند و آتش دامن می‌کشد و کل جنگل را بر می‌گیرد.
آتش‌سوزی‌های متعدد امسال به جنگل‌ها و مراتع محدود نشد و بوستان‌های شهرها از جمله پایتخت هم بارها دچار آتش‌سوزی شد.
گرچه آتش‌سوزی‌ها حجم و گستردگی آنچنانی نداشت ولی تعدد آنها خسارت بزرگی به محیط زیست کشورمان وارد کرد با این حال، به گفته کارشناسان تنها ۳۰ درصد از آتش‌سوزی‌ها به طور طبیعی صورت می‌گیرد و ۷۰ درصد مابقی آن توسط عامل انسانی افروخته می‌شود، البته گاهی این دخالت به عمد و در بسیاری موارد غیرعمد است.
آتش در بلوط‌ستان
امسال در مناطق مختلفی از زاگرس، جنگل‌های بلوط دچار آتش‌سوزی شدند. همان طور که اشاره شد، بی احتیاطی مردم، رشد بی سابقه علف‌ها و گیاهان هرز خودرو و خشک شدن آنها، به همراه خشکی هوا و مستعد بودن درختان بلوط به آتش سوزی منجر به فاجعه‌های کوچک و بزرگ در استان‌هایی شد که رشته کوه زاگرس را در بر گرفته‌اند.
قبل از هر چیز باید بدانیم جنگل‌های بلوط بسیار شکننده و آسیب پذیرند. این جنگل‌ها که قدیمی و پیر محسوب می‌شوند در بسیاری از مناطق زاگرس به دلیل تغییرات محیطی قابلیت احیا ندارند و احتمال اینکه پس از آتش‌سوزی، بتوان درختانی را جایگزین کرد، بسیار پایین است. این موضوع لزوم حساسیت دوچندان برای حفاظت از بلوطستان‌ها را یادآورد می‌شود. یکی از این مناطق، منطقه حفاظت شده «شیمبار» و کوه «دلا» است که امسال مورد تهاجم آتش قرار گرفت.
کوه «دلا» در منطقه حفاظت‌شده «شیمبار» منطقه‌ای با حیات‌وحشی چون مار، گراز، راسو و حتی پلنگ و پوشش‌های گیاهی چند هزارساله مانند بلوط و بادام است که متأسفانه آتش‌سوزی اخیر با منشأ انسانی و به دنبال آن کوتاهی و بی‌توجهی در سرعت بخشیدن به مهار آتش، خسارات زیادی به بار آورده است.
مدیرکل حفاظت از محیط‌زیست خوزستان در گفتگو با خبرگزاری مهر، در خصوص اقدامات سازمان حفاظت از حفاظت محیط‌زیست برای مهار آتش‌سوزی بیان می‌کند:
گسیل تمام نیروهای شهرستان‌های مسجدسلیمان، شوشتر، اندیمشک، دزفول، پارک ملی دز و کرخه و محیط‌بانان شهرستان ایذه به منطقه اندیکا برای مشارکت در مهار آتش‌سوزی ازجمله این اقدامات بود.
محمدجواد اشرفی ادامه می‌دهد: یکی از علل طولانی شدن آتش‌سوزی در منطقه کوه دلا صعب‌العبور بودن و سخت و دشوار بودن دسترسی به منطقه دچار آتش‌سوزی بود و همچنین اینکه وجود مراتع زیاد به خاطر بارندگی و افزایش پوشش مرتعی، وزش بادهای شدید فصلی باعث شد تا گسترش آتش غیرقابل‌کنترل باشد.
وی به هماهنگی با گروه پروازی هلال احمر و سپاه پاسداران برای اطفای حریق اشاره می‌کند و در ادامه می‌گوید: هلال احمر برای هلی بُرد نیروها به منظور دسترسی سریع‌تر به نقاط مختلف و گروه پروازی بالگرد سپاه نیز برای آبپاشی و مهار آتش و خنک‌سازی منطقه همکاری داشتند.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان با اشاره به انجام بیش از ۵۰ سورتی پرواز بالگرد آبپاش، عنوان می‌کند: عمده‌ترین آسیب وارد شده به پوشش مرتعی است و درختان کمتر آسیب دیده‌اند و همچنین درختانی که دارای بیماری و پوسیدگی بوده و مقاومت کمی در برابر آتش داشتند، مقداری آسیب دیدند.
اشرفی با اشاره به اینکه در این آتش‌سوزی کمترین آسیب را درختان بلوط منطقه دیده‌اند، یادآور می‌شود: رفتار آتش غیرقابل پیش‌بینی بود ولی سرانجام آتش به صورت کامل مهار شد. وی اظهار می‌کند: نیروها تا آخرین لحظه در منطقه حاضر بودند و با توجه به اینکه آتش‌سوزی در نزدیکی دره‌ها و کنار صخره‌های سنگی رخ داد، دسترسی به آن سخت بود ولی با تلاش‌های جمعی، آتش‌سوزی به بن‌بست رسید و از گسترش مجدد آتش نیز جلوگیری شد.
مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان با اشاره به اینکه به صورت تقریبی ۲۰۰ هکتار از مراتع کوه دلا دچار حریق شد، می‌گوید: البته بررسی‌های دقیق‌تر برای میزان اراضی خسارت دیده تا چند روز بعد از مهار آتش‌سوزی ادامه دارد. اشرفی در خصوص علت بروز این آتش‌سوزی بیان می‌کند: علت آتش‌سوزی عوامل انسانی بود که عمدتاً اختلافات بین دامداران و مرتع‌داران منطقه است.
سرهنگ عزیز قلاوند، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی خوزستان نیز در این مورد می‌گوید: نیروهای منابع طبیعی شهرستان اندیکا، باغملک، هفتکل، ایذه و مسجدسلیمان برای همکاری با حفاظت محیط زیست خوزستان در اطفای حریق کوه دلا منطقه حفاظت شده شیمبار اعزام شدند. ادامه می‌دهد: از روز اول این نیروها در عرصه دچار حریق شده حضور داشتند و در صورت دوباره شعله‌ور شدن آتش این نیروها به محل اعزام می‌شوند.
آتش‌سوزی زاگرس فاجعه ملی است
جنگل و مراتع بخشی از منابع ملی هستند. هژیر کیانی، دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان با اشاره به این موضوع می‌افزاید: وقتی آتش‌سوزی در یک بلوط زار یا رویشگاه زاگرس رخ می‌دهد، به دلیل خسارت‌های وارد شده عملاً مجموعه‌ای از دارایی‌های اکولوژیکی و زیستی را در آن منطقه از دست می‌دهیم.
وی با اشاره به منحصر به فرد بودن رویشگاه زاگرس در دنیا، اضافه می‌کند: این رویشگاه با توجه به تنوع زیستی در مورد گیاهان، حیوانات و زیستگاه پرندگان و ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی ارزشمند خیلی خاص است و وقتی با آتش درگیر شوند، عملاً بسیاری از این گونه‌ها، بقایا و بذرها به هیچ وجه قابل احیا نیستند و برای همیشه آنها را از دست می‌دهیم. بنابراین پیامدهای یک آتش‌سوزی در زاگرس یقیناً ملی است.
او با اشاره به از دست دادن گنجینه‌ای از دارایی‌های اکولوژیکی و زیستی در این ناحیه، یادآور می‌شود: کارشناسان ارزش اکولوژیکی یک درخت بلوط بالغ را حدود یک میلیارد تومان ارزش‌گذاری کردند. این درخت در کنار دیگر گونه‌ها یک دارایی بزرگ اکولوژیکی به ایران می‌دهد. بنابراین خسارت‌ها در «کوه دلا» منطقه حفاظت شده شیمبار میلیاردها دلار است.
کیانی تصریح می‌کند: این مناطق سهم عمده‌ای را در تأمین حدود نیمی‌از منابع آبی کشور ایران دارد. بنابراین خسارت‌ها قابل‌توجه است. یک سرزمین خشک در کمربند خشک، منابع تولید آب آنکه جنگل‌ها، مراتع و پوشش گیاهی زاگرس است را از دست می‌دهد و عمق خسارت و پیامدهای آن به معنای فقر اقتصادی ساکنان مناطق است. در حوزه زاگرس معیشت دو میلیون نفر مستقیم به جنگل‌ها و مراتع وابسته است. جوامع دامدار و کوچ گرانی که به خاطر مراتع در این مناطق زندگی و نقش بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای را در تولید لبنیات و گوشت کشور دارند.
کیانی با اشاره به اینکه با کمک جوامع محلی و آموزش و توانمندسازی آنها در قالب طرح ساماندهی تیم‌های اطفای حریق محلی می‌توان این مناطق را بیمه کرد، خبر می‌دهد: در طرح پیشنهادی ۶ روستا را پیشنهاد کردیم تا با تجهیز آنها در قالب تیم‌های ۱۲ نفره با هزینه‌ای کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان، عرصه معادل ۲۰ هزار هکتار را بیمه کرد. وی می‌گوید: طبق نقشه‌ها و مطالعات انجام شده و با توجه به اهمیت زمان در آتش‌سوزی‌ها و موعد کنترل، مردم در کمترین زمان ممکن می‌توانند این آتش‌سوزی‌ها را کنترل کنند.
بالگرد آبپاش، الزامی‌ترین وسیله
مهار آتش در مراتع و جنگل‌ها به طور ویژه دشواری‌های خود را دارد. جاده کشی در مناطق بکر برای حفاظت از این مناطق ممنوع است و اتفاقا نبود زیرساخت‌ها برای رفت و آمد به جنگل‌ها و مناطق حافظت شده، خود عاملی محدود کننده برای تخریب آن است. از رو، در زمان وقوع آتش‌سوزی، بهترین وسیله برای رسیدن به کانون آتش و مهار آن، بالگرد یا هواپیمای آب پاش است، موضوعی که سال‌هاست محل مناقشه میان بخش‌های مختلف حاکمیت است، اما آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد، نشان می‌دهد، بالگرد و هواپیما برای مهار آتش یا نیست، یا اگر هم هست، بسیار اندک و ناکارآمد است.
امید بن عباس، مدیرکل بحران استانداری خوزستان در خصوص شائبه اعزام دیرهنگام بالگرد آبپاش، یادآور می‌شود: بر اساس پروتکل‌های اطفای حریق در کشور وقتی آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و کوهستانی رخ می‌دهد، عرصه در تملک منابع طبیعی یا محیط زیست که باشد همان نهاد موظف است که نسبت به اطفای حریق در ساعات اولیه اقدام و در صورت نیاز به بالگرد آبپاش درخواست خود را به یگان حفاظت سازمان کشوری ارسال کنند و اعزام بالگرد به محل حریق نیز از طریق وزارت دفاع درخواست می‌شود. وی اضافه می‌کند: این درخواست از سوی اداره کل حفاظت از محیط زیست خوزستان انجام و بالگرد آبپاش از روز چهارشنبه در استان حاضر و تا روز شنبه انجام مأموریت داشته که شنبه‌شب نیز حریق کامل مهار شد.
بن عباس با اشاره به کمبودهای موجود، عنوان می‌کند: شاید می‌شد بهتر هم عمل کرد؛ مثلاً این سازمان‌ها اگر یک سری اقدامات مانند احداث آتش بُر در سطح مراتع مناطق مختلف را انجام می‌دادند که نیاز به اعتبار مالی دارد، شاید حریق خیلی زودتر کنترل می‌شد. وی با اشاره به لزوم احداث پایگاه‌های اطفای حریق در نقاطی که سابقه حریق‌های جنگلی داشته‌اند، می‌افزاید: ۶ نقطه در استان برای احداث این پایگاه‌ها شناسایی شد که به خاطر محدودیت منابع اعتباری کار انجام نشد ولی اگر احداث و تجهیز شده بود، عملیات اطفای حریق خیلی سریع‌تر انجام می‌شد.
مدیرکل بحران استانداری خوزستان می‌گوید: رفتار آتش هم به شکلی است که اگر در ساعات اولیه کنترل و اطفا شود، مهار آن خیلی ساده‌تر است و در غیر این صورت به شکل تصاعدی گسترش و کار هر روز سخت‌تر می‌شود. بن‌عباس اظهار می‌کند: یکی دیگر از علل گسترش آتش در اندیکا صعب‌العبور بودن منطقه است، یعنی در نقاطی با شیب ۸۰ درجه کوه امکان اعزام نیروی انسانی به راحتی برای انجام عملیات اطفای حریقمیسر نبود.
مدیرکل بحران استانداری خوزستان با اشاره به اینکه الزاماً وجود هلی‌کوپتر آبپاش به تنهایی کفایت نمی‌کند و مجموعه‌ای از امکانات لازم است، یادآور می‌شود: در این حوادث نقاط قوت و ضعف را باید شناسایی و علاوه بر تقویت نقاط قوت نسبت به رفع نقاط ضعف با برنامه‌ریزی اقدام می‌کنیم تا در آینده دچار مشکل مشابه نشویم.
آتش سوزی‌های امسال فقط گریبان منطقه شیمبار را نگرفت، در ایذه نیز دو منطقه از مراتع تالاب میانگران شعله‌ور شد. همچنین، ۵۰ هکتار از بلوطستان‌های منطقه «طایی» در پلدختر نیز طعمه آتش شد. در جنوب کشور، در میناب نیز درختان جنگلی مرکز تحقیقات کشاورزی به کام آتش فرو رفت. در همین تابستان، استان‌های چهارمحال، لرستان، کردستان و بیش از همه، خوزستان درگیر آتش سوزی مراتع و جنگل‌ها شد. در همین فاصله ۳۰۰ هکتار از باغات و مراتع استان زنجان در حومه شهرستان طارم نیز درآتش سوخت.
آتش سوزی عمدی
سودجویی، منفعت طلبی، بی مسئولیتی وکوته نگری یکی از دلایل آتش سوزی‌های عمدی است. آتش زدن عمدی جنگل‌ها در بسیاری از نقاط جهان برای تبدیل جنگل به مزرعه سالانه خسارت‌های زیادی را به محیط زیست ما تحمیل می‌کند.
حال اگر این تخریب به طور سیستماتیک و با حمایت دولت‌ها اتفاق بیفتد، فاجعه‌ای بزرگ رقم می‌خورد. این اتفاق سال گذشته در برزیل افتاد. فردی که با شعار بازگذاشتن دست کشاورزان در برزیل به قدرت رسید، به وعده خود عمل کرد و همین عاملی شد تا در مناطق بزرگی از جنگل آمازون افراد بومی و محلی دست به تخریب بزرگ جنگل‌ها بزنند. آنها با آتش زدن جنگل برای خود زمین هموار می‌سازند که در آن کشاورزی کنند.
در ایران نیز رقابت میان دامداران به ویژه در بخش‌هایی از زاگراس عامل آتش زدن عمدی درختان جنگلی است. سود سرشار دامپروری به این روند دامن زده است. تعرض برخی دامداران به مراتع بالادستی که ورود دام به آنها ممنوع است، به همراه آتش زدن درختان، منافع کوتاه مدت محلی را تامین می‌کند، سودی که در نهایت به ضرر همه کشور به ویژه افراد همان محل خواهد بود.
آتش زدن عمدی جنگل امسال در دزفول به دستگیری چند تن انجامید. علیرضا فتح الهی، رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری دزفول در این باره می‌گوید: دادستان عمومی و انقلاب دزفول حکم تعقیب عوامل آتش سوزی جنگل در منطقه جلون احمد فداله را صادر کرد. وی افزود: اداره منابع طبیعی و آبخیزداری دزفول از چهار مظنون حادثه عمدی آتش سوزی در احمدفداله شکایت کرد و دادستان دزفول حکم تحقیقات محلی و تعقیب متخلفان را صادر کرد.
در دنیا
امسال در دنیا نیز آتش سوزی جنگل‌ها، اگر نگوییم بی‌سابقه، دست کم بی سابقه بود. این اتفاق به طور ویژه در استرالیا افتاد. استرالیا به دلیل گرمای خشک مستعدترین جنگل‌ها را برای آتش سوزی‌هایگسترده دارد.
آتش‌سوزی فصلی جنگل‌های استرالیا یک آتش‌سوزی حیات وحش در استرالیا است که امسال بخش‌های جنوب شرق استرالیا که شامل ایالت نیو ساوت ولز، استرالیای جنوبی، ویکتوریا، کویینزلند و استرالیای غربی را دربرگرفت و هنوز ادامه دارد. این آتش‌سوزی جان حداقل۲۰ نفر را در ایالت نیو ساوت ولز استرالیا گرفته‌است.
همچنین وسعت این آتش‌سوزی هشت و نیم میلیون هکتار تخمین زده شده‌است که بیش از یک و نیم درصد وسعت این کشور است. این آتش‌سوزی همچنین خشم عمومی‌در استرالیا نسبت به سیاست‌های تغییرات آب و هوایی دولتمردان استرالیا را برانگیخت.
در این آتش‌سوزی ۱۵۵ هزار هکتار از زمین‌های جزیره کانگورو در استرالیا سوخت. این جزیره که میزبان بخش عظیمی‌از حیات وحش در معرض آسیب استرالیا است، یکی از زیستگاه‌های کوآلا در استرالیا است. زیست‌شناسان به علت سرعت کم حرکت کوآلا نگرانی جدی نسبت به در خطر قرار گرفتن جان این جانور دارند. آنها تخمین می‌زنند تاکنون جان ۲۵ هزار کوآلا در این آتش‌سوزی از بینرفته‌است.
همچنین زیست‌شناسان نگرانی‌های زیادی نسبت به انقراض کیسه‌داران در معرض خطر دیگری نظیر ریزموش‌ها و طوطی‌کاکلی سیاه براق دارند. نزدیک دو دهه است که دانشمندان و دوستداران حیات وحش تلاش کرده‌اند که تعداد این طوطی‌ها که یکی از زیرگونه‌های منحصر به فرد در استرالیا است را از ۱۵۰ عدد در دهه ۹۰ میلادی به ۴۰۰ عدد برسانند. تصاویر منتشر شده از سیدنی، بزرگترین شهر استرالیا، در‌هاله‌ای از مه و دود نشان از بزرگی این
آتش می‌داد.
کالیفرنیا در ایالات متحده آمریکا نیز امسال رکورد آتش‌سوزی جنگل را جابجا کرد. در این ایالت امسال بیش از ۲۰ هزار هکتار جنگل در میان آتش سوخت و آتش سوزی بعد از چندین ماه، کماکان ادامه دارد. این آتش سوزی‌ها تاکنون باعث آواره شدن ده‌ها هزار نفر و ترک منازل این افراد شده است.
عجیب‌تر اینکه، کارشناسان علت وقوع آتش سوزی را ترقه بازی در مراسم اعلام جنسیت یک نوزاد اعلام کردند. این موضوع می‌تواند نمونه‌ای باشد برای اینکه بدانیم یک اشتباه ساده ممکن است به فاجعه‌ای «غیرقابل جبران» تبدیل شود.
آتش سوزی کالیفرنیا نیز به حدی است که علیرغم وجود امکانات نسبتا مناسب، طی ماه‌های اخیر اطفا نشده و چشم مردم و دولتمردان آمریکا به فصل پاییز و شروع بارش‌ها است.
سخن آخر
بیشتر آتش سوزی‌های مراتع و جنگل‌ها ریشه انسانی دارند. بی مبالاتی برخی از شهروندان و مسئولیت ناپذیری آنها عامل آتش سوزی‌های کوچک بزرگ می‌شود. حتی در برخی موارد آتشی افروخته نمی‌شود و باقی گذاشتن بطری‌های شفاف و شیشه‌ای در طبیعت باعث آتش سوزی شده است. در برخی موارد دیگر، افروختن آتش برای درست کردن غذا یا چای و رها کردن آن، عامل آتش سوزی است. مراعات اصول ساده و ابتدایی توسط همه شهروندان می‌تواند از فجایع بزرگ و غیرقابل بازگشتی همچون آتش سوزی مراتع و جنگل‌ها جلوگیری کند.
سلامت نیوز: کدام جنگل‌ها در خطرند؟
