کلیدهای موفقیت در امر به معروف و نهى از منكر
موفقيت در انجام امر به معروف و نهى از منكر، در گرو رعايت نكات مهم و ظریفی است.
براى موفقيت در امر به معروف و نهى از منكر، بايد نكات فراوانى را رعايت كرد، مانند اینکه:
1- راه و رسم امر به معروف و نهى از منكر را بياموزيم و قبل از هر اقدامى، شيوه صحيح را با توجه به ويژگي هاى فرد گناهكار و عملى كه از او سرزده است، انتخاب كرد. براى مثال، در برخورد با گناهى كه از او سر زده است، ارشاد زبانى لازم است يا اقدام عملى؟ از زبان تشويق استفاده كنم يا از زبان تهديد؟ وقتى كه راه منطقى و ثمر بخش را يافتيم، به اداى تكليف بپردازيم. حضرت رضا علیه السلام فرموده اند: «هر كس كه كار را از راهش بخواهد، نمى لغزد و اگر هم بلغزد چاره اى برايش خواهد بود».[1]
2- بيشتر از درمان به پيشگيرى اهمّيت دهيم و از هنگامى كه آثار و علامت هاى بروز گناه را مى بينيم، در فكر چاره انديشى باشيم. در پزشكى، پيشگيرى و بهداشت بر درمان و معالجه مقدم مى دارند و بدين وسيله در صدد جلوگيرى از بوجود آمدن و سرايت بيمارى هستند، در بيماريهاى روحى و اخلاقى نيز از زمانى كه آثار و علامت هاى وقوع جرم را مشاهده مى كنيم و حتى از موقعى كه به تصميم گناهكار آگاه مى شويم، وظيفه امر به معروف و نهى از منكر به عهده ما خواهد بود.
3- منكرات را ريشه يابى كنيم و ريشه هاى آن را در خصوصيات روحى گناهكار و زمينه هاى اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى آن گناه، پيدا كنيم و در صدد خشكاندن اين ريشه ها باشيم. بررسى عوامل بروز فساد، آن هم در ابعاد گوناگون فرهنگى، اجتماعى، اقتصادى و شناسايى آنها، راه صحيح مبارزه با فساد را به ما مى نماياند و به دنبال آن با ديد وسيع و احاطه كامل مى توانيم در جهت ريشه كن ساختن عوامل فساد اقدام كنيم.
4- استفاده از روش هاى غيرمستقيم
امر به معروف و نهى از منكر، چه با زبان، چه با عمل، به دو صورت انجام مى گيرد:
الف- مستقيم: به عنوان مثال براى امر به معروف به فردى مى گویيم: فلان عمل واجب را انجام دهيد.
ب- غير مستقيم: بطور مثال در لابلاى گفتار خود، به او می فهمانیم كه آن كار را بايد انجام دهد، مثل اينكه بدون آنكه متوجه شود كه او را مورد خطاب قرار داده ايم، از فردى كه آن وظيفه واجب را انجام داده است، تعريف مى كنيم. بدون شك، روش دوّم تأثير بيشترى دارد و در حد امكان از سخنان و اعمالى براى امر به معروف و نهى از منكراستفاده كنيم، كه بطور غير مستقيم افراد را به گناهان متوجه مى سازد. مانند امام حسن و امام حسين عليهماالسلام که بطور غير مستقيم پیرمردی را متوجه به وضوی اشتباهش کردند.
5- از روش هاى مختلف و به صورت هماهنگ بهره ببریم. امر به معروف و نهى از منكر، ابزار گوناگونى دارد كه در هر مورد، بر اساس شرايط، اوضاع و احوال مى توان از آنها بهره گرفت: تنبيه و تشويق، زبان و قلم، آشتى و قهر، ضرب و شتم و .... موفقيت براى دعوت به خوبي ها و جلوگيرى از بدي ها، در گرو آن است كه از شيوه هاى مختلف به صورت هماهنگ استفاده شود.
6- ادب در امر به معروف و نهى از منكر را رعايت كنيم و از به كارگيرى الفاظ تند و سرزنش ديگران بپرهيزيم. نمونه اى از ادب داستان امام صادق علیه السلام در امر به معروف و نهى از منكر، در مقابل شقرانی است و امام با اينكه مى دانست او شرابخوار است، به او محبت كرد و در ضمن محبت، او را متوجه عيبش كرد، شقرانی پيش وجدان خودش شرمسار شد و خود را ملامت كرد.[2]
7- سخت گيرى نكنيم و در دعوت به خوبي ها و جلوگيرى از بدي ها، ظرفيّت افراد و شرايط آنها را در نظر بگيريم. چه بسا پافشارى بر انجام يك مستحب، باعث شود فردى از انجام واجبات نيز صرف نظر كند و چه بسا اصرار بر ترك يك مكروه، فردى را به انجام محرمات سوق دهد. امام صادق علیه السلام بعد از نقل حكايتی درباره مرد عابد سختگير و فردى كه تازه وارد اسلام شده بود؛ می فرمایند: «شما هميشه متوجه اين حقيقت باشيد كه بر مردم سخت نگيريد، اندازه طاقت و توانايى مردم را در نظر داشته باشيد، تا مى توانيد كارى كنيد كه مردم متمايل به دين شوند و از دين فرارى نشوند، آيا نمى دانيد كه بناى سياست اموى بر سختگيرى و شدت است، ولى راه و روش ما، بر نرمى و مدارا، حسن معاشرت و به دست آوردن دلهاست».[3]
مهدی سید مرادی
منبع:
امر به معروف و نهى از منكر در قرآن، سروش، محمد، اداره آموزش عقيدتي سياسي نمايندگي ولي فقيه در سپاه، تهران، 1387ش، ص 81 – 73.
پی نوشت ها:
[1] نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، حلوانى، حسين بن محمد ، مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف، قم، 1408 ق، ص 127.
[2] مناقب آل أبي طالب عليهم السلام، ابن شهر آشوب مازندرانى، علامه، قم، 1379ق، ج 4، ص 236.
[3] الخصال، شیخ صدوق، به تصحیح: على اكبر غفارى، جامعه مدرسين، قم، 1362ش، ج 2، ص 354.
