شاید باورتان نشود که اسهال یکی از علل مرگ و میر کودکان در کشور های در حال توسعه است. زیرا در طول اسهال آب و الکترولیت های بدن به سرعت از دست می روند و اصطلاحا می گویند بدن دهیدراته شده است. در واقع مرگ ومیر در اسهال بیشتر در بیماران مبتلا به سوءتغذیه شدید رخ می دهد. زیرا سوءتغذیه سبب افزایش بیش از حد تعداد دفعات و طولانی شدن اسهال می شود.

جایگزینی آب و الکترولیت ها و تغذیه مناسب در درمان اسهال خیلی مهم است و در نوزادان مبتلا به اسهال به هیچ وجه نباید شیر مادر قطع شود. اگر به رژیم غذایی فرزندتان در هنگام ابتلا به اسهال توجه نکنید ممکن است عوارض جانبی جبران ناپذیری برایش ایجاد شود. یک رژیم غذایی مناسب برای اسهال از کاهش آب و الکترولیت های بدن جلوگیری کرده و مقاومت بدن را نیز افزایش می دهد. در این مقاله می خواهیم دلایل ایجاد اسهال و نمونه یک رژیم غذایی مناسب در هنگام اسهال کودکان را به شما مامان های اومایی عزیز معرفی کنیم. پس تا پایان مطلب با ما همراه باشید.

مهم ترین دلایل ایجاد اسهال در کودکان

دلایل زیادی می تواند باعث ایجاد اسهال در کودکان شود اما مهم ترین آن ها عبارتند از:

آنتی بیوتیک ها: اثرات جانبی مصرف برخی از آنتی بیوتیک ها برای درمان عفونت ها موجب اسهال می شوند.

سلیاک:  افراد مبتلا به این بیماری تحمل مصرف گلوتن، پروتئین موجود در گندم  و جو را ندارند و در صورت مصرف آن ها به دیواره های داخلی روده آسیب وارد شده و باعث ابتلا به اسهال می شود. 

بیماری کرون: کرون یک بیماری التهابی است که معمولا در آخرین بخش از روده کوچک ( ایلئوم ) شروع می شود و باعث تورم در این ناحیه خواهد شد. البته این بیماری در روده بزرگ هم می تواند ایجاد شود. یکی از علائم این بیماری ایجاد اسهال در کودکان و بزرگسالان است.

دیورتیکولیت: این بیماری یک نوع التهاب کیسه های کوچک به نام دیورتیکول است که باعث ضعیف شدن دیواره روده بزرگ شده و فرد مبتلا را دچار اسهال می کند. 

اسهال خونی: یک نوع اسهال شدید و همراه با خونریزی از روده است که به دلیل نوشیدن آب آشامیدنی حاوی انگل انتامیبا هیستولیتیکا ایجاد می شود و در صورت عدم درمان می تواند خطرناک باشد. 

مسمومیت غذایی: خوردن غذاهایی که فاسد شده و یا آلوده هستند نیز باعث اسهال در کودکان و بزرگسالان می شوند. زیرا آنها هم حاوی میکروارگانیسم های مضر و یا مواد سمی هستند که برای مصرف غذایی نامناسب اند.

ژیاردیا: یک نوع انگل است که از طریق آب شرب و غیر شرب انتقال می یابد.

اسهال ناشی از عفونت باکترایی و یا ویروسی: اسهال باکترایی معمولا توسط  باکتری هایی با نام های کمپیلوباکتر ژژونی، سالمونلا، شیگلا و اشرشیاکلی ایجاد می شود. ویروس های نوروالک و سیتومگالوویروس هم گاها باعث اسهال می شوند.

سندرم روده تحریک پذیر: در این بیماری روده بزرگ تحریک پذیر می شود و ممکن است بر اثر خوردن هر غذای تحریک کننده و نامناسبی که برای افراد سالم مشکلی ایجاد نمی کند این بیماران دچار اسهال شوند. 

عدم تحمل لاکتوز: اگر آنزیم تحمل لاکتوز ( که توسط سلول های پوشاننده جدار داخلی روده کوچک تولید می شود ) در بدن وجود نداشته باشد، لاکتوز که قند اصلی شیر است نمی تواند در بدن شکسته و جذب جریان خون شود. بنابراین بدن آن را تحمل نمی کند و با افزایش حرکات روده ای برای خروج سریع تر لاکتوز سبب اسهال می گردد.

سوءجذب: زمانی که به دلیل عملکرد نادرست سیستم گوارشی فرد، مواد مغذی در روده کوچک جذب خوبی ندارند. در این شرایط ممکن است با خوردن هر نوع غذایی که روده نسبت به آن حساس باشد شما دچار اسهال شوید. 

کولیت اولسروز: التهاب پوشش داخلی روده بزرگ و ایجاد زخم های باز که در غشاء مخاطی روده بزرگ ایجاد می شوند و باعث اسهال خواهند شد. 

گاستروآنتریت ویروسی: این ویروس باعث التهاب دستگاه گوارش ( معده، رودهای کوچک و بزرگ ) می شود. البته این عفونت ویروسی خفیف بوده و به طور خود بخود در عرض چند روز ایجاد شده و خوب می شود که به آن آنفولانزای معده هم می گویند. اما در طول بیماری می تواند باعث ایجاد اسهال شود. 

ورزش بیش از حد: ورزش بیش از حد نیز موجب شل شدن شکم و اسهال می شود.

تغذیه مناسب برای درمان اسهال

در شرایط اسهال باید هر طور که شده از دهیدراتاسیون ( از دست دادن مایع ) بدن و کاهش الکترولیت ها ( املاح و مواد معدنی مورد نیاز بدن ) جلوگیری کرد. بر این اساس یک رژیم غذایی مناسب برای اسهال شامل نوشیدن مقدار زیادی آب است. لذا مصرف سوپ، آب میوه، آب معدنی، میوه های نرم، و یا سبزیجاتی که حاوی پتاسیم هستند در این دوران بسیار مناسب است.

اما باید از خوردن نوشابه، آب میوه های رقیق نشده، فیبر زیاد، غذاهای چرب، غذاهای سرخ شده و غلات اجتناب نمایید. توجه داشته باشید که خوردن آب به اندازه کافی برای برگشت مایعات به وضع نرمال امری ضروری است ولی خوردن آب بیش از حد هم در هر سنی می تواند مضر باشد، زیرا آب دارای هیچ نوع قند یا الکترولیت های اساسی مثل سدیم نیست. به همین دلیل در رژیم غذایی مناسب برای اسهال باید از غذاها، آب تنها و نوشیدنی هایی که الکترولیت دارند مانند ( آب معدنی ) به مقدار مناسب استفاده کنید.

مصرف برنج ساده، موز، سیب و نان تست توصیه می شود. این رژیم درمان بسیار مناسبی برای اسهال است که در عرض دو الی 3 روز اسهال را بهبود می دهد اما حواستان باشد این رژیم غذایی خاص فقط برای درمان اسهال است و نباید به مدت طولانی از آن استفاده کرد زیرا منجر به کمبود مواد غذایی در بدن می شود.

در موارد عدم تحمل لاکتوز از خوردن محصولات لبنی پرهیز کنید و در موارد سوء جذب ماست پروبیوتیک مصرف کنید.

 زمانی که اسهال شروع به بهبود می یابد شما می توانید غذاهای نرم مانند موز، برنج ساده، نان برشتک با سیب زمینی آب پز، کراکر، هویج پخته، مرغ پخته شده بدون پوست و چربی را به رژیم غذایی کودک اضافه کنید و سپس غلات ( برنج، گندم و غلات جو ) و ماست را کم کم در منوی غذایی او قرار دهید. وقتی که اسهال متوقف شد فرد می تواند به رژیم سالم و متعادل قبل برگردد.

24 ساعت پس از درمان اسهال می توانید غذاهایی که هضم آسان دارند را به کودک بدهید.

برای چند روز اول اسهال از خوردن غذاهای دارای فلفل سیاه و سفید، پودر فلفل قرمز، کافئین، شکلات، نوشابه های گاز دار، الکل، غذاهای سرخ شده در روغن و چرب، آب میوه های اسیدی ( پرتقال و گریپ فروت ) سبزیجات گازی ( گلم بروکلی، کلم، ذرت، گل کلم و پیاز ) که باعث ناراحتی، گرفتگی و یا گاز در روده ها می شوند پرهیز کنید.

به منظور کاهش اسیدیته معده در طول روز نیز از وعده های غذایی کوچک و مساوی با تعداد وعده های بیشتر استفاده کنید تا عملکرد کلی دستگاه گوارش بهبود یابد. 

به کودک خود یاد آوری کنید که غذا را خوب جویده و به آرامی بخورد.

تغذیه در کودک مبتلا به اسهال

• همان طور که می دانید به طور کلی کودکان نسبت به بیماری ها حساس تر هستند از این رو باید توجه بیشتری به درمان علائم اسهال در کودک داشته باشید. اسهال یک بیماری منتقله از راه دستگاه گوارش است و انتشار پاتوژن های عفونی از طریق موارد مختلفی مانند غذا، آب، دست، ظروف و پشه آلوده منتقل می شوند.
• هنگامی که فرزند شما مبتلا به اسهال، استفراغ و بی اشتهایی است به سختی و با بی میلی غذا می خورد و از طرفی به علت آسیب روده در اثر مواد سمی باکتری های مفید در روده توانایی جذب مواد مغذی مانند لاکتوز را ندارند. لذا وضعیت تغذیه کودک بدتر می شود و کودک مستعد ابتلا به بیماری های عفونی بیشتر شده و در نهایت در صورت عدم درمان منجر به مرگ کودک می شود.  
• در کودکان علاوه بر الکترولیت ها یک رژیم غذایی مناسب که دارای مقدار انرژی و مواد مغذی کافی باشد در بازیابی سریع وزن او  پس از اسهال موثر است.
• در نوزادان باید  تغذیه با شیر مادر در این شرایط ادامه یابد زیرا شیر مادر منبع غذایی  قابل هضم، تمیز، سالم و سرشار از مواد ضد باکتری ( آنتی بادی ) می باشد و از طرفی لاکتوز که در اثر مواد سمی جذبشان در روده کاهش یافته به کودک می رسد.
• اگر کودک دچار اسهال خفیفی شده است باید همچنان به خوردن یک رژیم غذایی طبیعی از جمله شیر ادامه دهد. اما به شدت باید از خوردن موادی مثل نوشابه های گازدار، آب میوه ها و مایعات با قند بالا و دسرهای ژلاتینی اجتناب کنند.
• اگر شیر یا دیگر غذاها سبب بدتر شدن استفراغ، نفخ، درد شکم  یا بدتر شدن اسهال می شود با متخصص اطفال تماس بگیرید تا در صورت نیاز به طور موقت رژیم کودک را تغییر دهید.

علایم کم آبی در کودکان هنگام اسهال

در مواردی مانند تشنگی شدید و دائمی، خشکی پوست و مو، خشکی دهان و لب، خشک شدن گلو، کاهش ادرار و ادرار تیره  و گریه بدون اشک لازم است حتماً به پزشک مراجعه کنید. تا بیمار بستری  و یا تحت درمان دارویی قرار گیرد. زیرا بدن او به شدت کم آب شده است و می تواند خطرناک باشد. 

نمونه یک رژیم غذایی در اسهال

در این جا نمونه یک رژیم غذایی خوب برای درمان سریع تر اسهال را به شما معرفی می کنیم:

روز اول: مایعات روشن و چای سبک بدون کافئین استفاده کنید.

روز دوم: به آرامی غذاهای شیرین و مطلوب را در مقادیر کوچک در صورت تحمل به کودک بدهید. به عنوان مثال از بلغور جو، غلات خشک ( بدون شیر ) برنج ساده ( حاوی کربوهیدرات کم فیبر ) یا پاستا ( بدون کره، روغن و سس )، بیسکویت یا چوب شور، نان تست ساده بدون کره یا ژله، پوره سیب زمینی ( بدون پوست )، موز رسیده ( حاوی پتاسیم و مورد نیاز برای تعادل مایعات بدن )، سیب و سوپ رشته فرنگی با مرغ می توانید استفاده کنید.

روز سوم: بتدریج انواع بیشتری از مواد غذایی را به منوی کودک اضافه کنید و وعده های غذایی کوچک با تعداد بالاتر را بصورت مساوی در طول روز و با فاصله به او بدهید. بطور مثال از تخم مرغ جوشانده و نرم یا نیمروی تخم مرغ، سیب زمینی پخته شده ساده، ماهی یا مرغ به خوبی پخته شده یا کبابی ( بدون پوست و چربی)، ماست ساده، پنیر، هویج، لوبیاسبز پخته شده و یا شیر ( کم چرب ) می توانید استفاده کنید.

درمان اسهال

درمان اصلی در اسهال جلوگیری از کم آبی بدن و تجدید الکترولیت های از دست رفته (بویژه در نوزادان و کودکان خردسال ) است. در مواردی جدی پزشک از الکترولیت ها و داروهای ضد اسهال استفاده می کند. ولی در افرادی که اسهال های انگلی یا میکروبی دارند، این داروها توصیه نمی شود زیرا اسهال به پاک سازی عامل میکروبی از روده کمک می کند. و باید از داروهای مخصوص آن میکروب و یا انگل خاص استفاده کرد.

سخن آخر

همان طور که گفتیم شما می توانید با مراقبت های لازم و توجه به رژیم غذایی کودک، اسهال کودک را درمان کنید اما در صورتی که فرزندتان دچار کم آبی شدید شده باشد و یا اسهال بعد از چند روز بهبود نیابد و با علائمی مانند استفراغ و تب همراه باشد باید او را نزد پزشک ببرید تا در صورت نیاز بستری شده و علت اصلی اسهال مشخص و درمان شود.