تفاوتهای شرایط وعلایم ظهور
در قسمت نخست این نوشتار و در بحث مفهوم شناسی، توضیح داده شد که برخلاف «نشانه های ظهور» که هیچ نقشی در تحقق ظهور ندارند و تنها از نزدیک تر شدن ظهور گزارش می دهند، «شرایط ظهور» در امر ظهور نقشی اساسی دارند و میان آنها رابطه علّی و معلولی و سببی و مسببی برقرار است. براساس تعریف یاد شده می توان برای این دو، تفاوت های متعددی را برشمرد که پاره ای از آنها بدین قرارند:
1. از آنجا که مجموعه شرایط ظهور، علت تامه ظهورند، اجتماع آنها برای تحقق ظهور ضرورت دارد؛ برخلاف نشانه ها که می توانند در بستر زمان پراکنده باشند.
2. تحقق ظهور بدون زمینه ها و شرایط آن غیرممکن است؛ اما تحقق ظهور بدون نشانه های آن، فاقد هر نوع محذوریت عقلانی است.
3. انسان ها در تحقق نشانه های ظهور، مسئولیتی بر عهده ندارند اما وظیفة فراهم کردن بخش قابل توجهی از شرایط ظهور بر عهده انسان ها است.
از آنچه در خصوص مفهوم و تفاوت زمینه ها و شرایط ظهور گفته شد به خوبی می توان به جایگاه و موقعیت برتر شرایط در مقایسه با نشانه های ظهور پی برد. چراکه این شرایط اند که در ظهور نقش اساسی دارند و جامعة انسانی می تواند با اهتمام به فراهم آوردنشان، هرچه زودتر شاهد ظهور باشد؛ هم چنان که می تواند با غفلت از آنها مسبّب به تأخیر افتادن آن شود.
درسی که از این جایگاه ویژه و ممتاز می توان آموخت، این است که میبایست بیش از آنکه دغدغه تحقق نشانه های ظهور را داشته باشیم، به دنبال کسب معرفت شرایط ظهور و چیستی و چگونگی تحقق آن باشیم. بی گمان دغدغه آشنایی با زمینه های ظهور و تلاش در جهت تحقق آن ها، قدم گذاردن در مسیری است که با گام به گامش می توان عطر فرحبخش ظهور را بیشتر و بیشتر حس کرد و لحظه به لحظه خود را به آن نزدیک تر دید. گرچه نکته یاد شده نمی تواند نفی کننده اهمیت بحث نشانه های ظهور باشد؛ چرا که این نیز کارکردهای مفید و متعددی دارد که در جای خود خواهد آمد.
بی تردید موضوعاتی که ارتباط وثیق و نزدیکی با رفتار منتظران دارند و در تربیت نسل مهدییاور و مهدیزیست، تأثیر بیشتری دارند و به فراهم شدن بستر ظهور می انجامند و از موانع این راه می زدایند، در قیاس با بحث های صرفاً تئوریک ـ همچون مسأله ازدواج امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و قصه خیالی جزیره خضراء ـ که گاه دانستنشان جز ارضاء حسّ کنجکاوی ثمر دیگری ندارد، اهمیت بیشتری دارند و از این رو منتظران هوشمند باید به این سنخ از معارف مهدوی اهتمام بیشتری بورزند.
شرایط ظهور:
پس از بیان مقدمات گذشته، اکنون زمان آن فرا رسیده است که اندکی در خصوص شرایط یاد شده گفتگو کنیم. به عنوان مقدمه؛ تذکر این نکته اساسی ضروری است که درباره این مسأله که آیا ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یا پیروزی های آن حضرت بر دشمنان و تشکیل حکومت عدل جهانی و... پدیده هایی خارق العاده، معجزهسان و خارج از چارچوب سنت های طبیعیِ حاکم بر هستی است یا با رخدادهایی کاملاً طبیعی و محکوم نوامیس حاکم بر جهان هستی می باشد، در این باور دو دیدگاه وجود دارد.
برخی بر این باورند که امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف دنیای سرشار از عدالت و فضیلت و آکنده از طراوت و نشاط آخرالزمان را نه از طریق مدیریت و برنامه ریزی و تلاش ها و پی گیری های مستمر، که به صورت معجزهآسا و با استفاده از نیروهای فوق طبیعی بنا خواهد کرد؛ اما دستة دیگری از دانشمندان، از جریان ظهور و رخدادهای پس از آن تفسیری کاملاً عادی ارائه می کنند و معتقدند جنبش امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف هم چون حرکت عظیم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و بلکه سایر جنبش های عالم، محکوم سنت هایی طبیعی است که به مشیت الهی در عالم هستی و در طول تاریخ در جریان بوده است و قیام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از این جهت، پدیده ای منحصر به فرد نیست.
مستند دیدگاه نخست، احادیثی است که بر وجود پدیده های مافوق طبیعی دلالت دارند. فراوانی چنین پدیده های اعجازآمیز نشان گر آن است که جریان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف و تشکیل حکومت جهانی پدیده ای منحصر به فرد است که با اراده ویژه الهی شکل می گیرد و عوامل طبیعی و عادی در تحقق آن نقش چندانی ندارند به عنوان نمونه میتوان به این احادیث اشاره کرد:
امام باقر علیه السلام رخدادهای آغازین ظهور را این گونه ترسیم فرموده اند: «... جبرئیل عن یمینه و میکائیل عن یساره یسیر الرعب أمامه شهرا و خلفه شهرا، أمده الله بخمسة آلاف من الملائکة »[1] جبرئیل در طرف راست او و میکائیل در طرف چپ او قرار دارد ترس به مسافت یک ماه از پیش رو و پشت سرش در حرکت است. خداوند او را به وسیله پنج هزار فرشته یاری می دهد.»
امام صادق علیه السلام نیز فرمودند: « یؤیده الله بثلاثة أجناد الملائکة و المؤمنین و الرعب »؛[2] «خداوند او را به سه شکل یاری می کند: فرشتگان، مؤمنین و ترس.
از پاره ای روایات چنین برداشت می شود که در عصر امامان معصوم علیهم السلام نیز دیدگاه نخست در میان مردم طرفدارانی داشته است.
یکی از اصحاب امام باقر علیه السلام می گوید: «به آن حضرت عرض کردم.» مردم می گویند چون مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام کند کارها خود به خود درست می شود و به اندازه یک حجامت خون نمی ریزد.» آن حضرت فرمودند: «هرگز چنین نیست. به خدایی که جانم در دست قدرت اوست، سوگند؛ اگر قرار بود کار برای کسی خود به خود درست شود برای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم درست می شد؛ هنگامی که دندانش شکست و صورتش شکافت. هرگز چنین نیست که کارها خود به خود درست شود. به خدای سوگند، کارها درست نخواهد شد تا اینکه ما و شما عرق و خون بریزیم». آن گاه به پیشانی خود دست کشیدند.[3]
در فراز نخست این حدیث، گرچه به اندیشه اعجاز آمیز بودن پیروزی های امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف تصریح نشده است، اما این باور که امور برای آن حضرت، خود به خود و بدون جنگ و خونریزی حل و فصل می شود، تعبیر دیگری از اعتقاد به استفاده امام از نیروهای فوق طبیعی است. این دیدگاه به روشنی نقش اراده جمعی انسان ها را در جریان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نفی می کند و برای ارادة جمعی انسان ها و اقبال و توجه آنها هیچ نقشی قائل نیست. نقد و بررسی این باور را در آینده پی خواهیم گرفت.
.[1] تفسیر عیاشی،ج 2 ، ص 56
[2] .98، باب 11، حدیث 9
[3]. بحارالانوار، ج 52، ص 358.
