در سفر به فومن از کجا دیدن کنیم؟

در سراسر ایران، فومن را با باغ‌ها، شالیزارها، مجسمه‌ها، درختان چنار و مناظر زیبای طبیعی می‌شناسند. سرزمینی تاریخی که باستان‌شناسان آن را در گروه قدیمی‌ترین مناطق شمالی کشور معرفی کرده و پیشینه‌ای ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال را برای این سرزمین زیبا و سرسبز، تخمین زده‌اند. امروزه این شهرستان با بهره‌مندی از آب‌وهوایی معتدل و مطبوع، خوراکی‌های لذیذ و خوشمزه‌ی بومی، سوغات و صنایع دستی محلی، دیدنی‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی و نیز آثار تاریخی بازمانده از دوران باستان، به یکی از پرطرفدارترین مناطق گردشگری در کشور تبدیل شده است که سالانه، پذیرای جمع زیادی از توریست‌ها و گردشگران از سراسر ایران و جهان است.

در مورد وجه تسمیه این شهر زیبای شمالی به فومن، نظریات مختلفی وجود دارد، اما با توجه به آنکه کشت سیر در این منطقه از دیرباز مرسوم بوده و در وسعت زیادی صورت می‌پذیرفت، می‌توان علت شهرت این شهرستان به فومن را همین امر در نظر گرفت؛ چرا که در فرهنگ فارسی معین، واژه‌ی «فوم» به معنای «سیر» است و پسوند «ن» نیز به معنای «جایگاه کشت» است. هرچند در برخی نظریات، «فومن» به معنای «پناهگاه اندیشمندان» نیز معرفی شده است.و از ریشه واژه ‌ی بهمن گرفته شده است.

موقعیت شهرستان فومن روی نقشه

شهرستان فومن علاوه بر زیبایی‌های طبیعی و دیدنی‌های تاریخی، از گذشته‌های دور تا به امروز، سرزمین ادبا، شاعران، فرهیختگان و عاشقان ایران بوده و بزرگان بسیاری در آن پرورش یافته‌اند. کیومرث صابری فومنی (گل‌‌آقا، بنیانگذار موسسه‌ی گل‌آقا) از طنز نویسان فومن، شیون فومنی از شاعران معروف فومن، آیت‌الله اریب، آیت‌الله فومنی حائری و آیت‌الله محمدتقی بهجت فومنی از علما، مراجع تقلید و عارفان معاصر، از جمله مشاهری و بزرگ‌مردان این سرزمین هستند.

قلعه رودخان فومن

موقعیت قلعه رودخان فومن روی نقشه

در ۲۰ کیلومتری شهرستان فومن، بنایی تاریخی وجود دارد که گروهی از باستان‌شناسان، قدمت آن را در دوران حکومت ساسانیان تخمین زده‌اند. وجه تسمیه این اثر تاریخی، به علت قرارگیری و احداث آن در کنار رود است که در گذشته به «دژ روگان» شهرت داشته و با گذشت زمان به «قلعه رودخان» تغییر نام داده است. این عمارت کهن در بین مردم به نام‌های دیگری مانند «دژ روخان»، «قلعه‌ی حسامی»، «قله رخون»، «قلعه‌ی هزارپله» و «دژ روگان» نیز شناخته می‌شود.

ویژگی منحصربه‌فرد قلعه رودخان، عدم نفوذ، فتح و دسترسی به آن توسط دشمن، در طول تاریخ است

این دژ قدیمی از بخش‌های مختلفی از جمله دو ارگ و قورخانه، تشکیل شده است. ارگ محل سکونت حاکم وقت و خانواده‌ی وی احداث شده و قورخانه نیز برای سکونت و انجام کارهای نظامی سربازان مورد استفاده قرار می‌گرفت. از دیگر قسمت‌های قلعه می‌توان به تعدادی ورودی، زندان، سردخانه، حمام، حوض، آبریزگاه، آب انبار، برج دیده‌بانی، چندین اتاق دیده‌بانی، تعدادی واحد مسکونی، برج و بارو و ... اشاره کرد. از ویژگی‌های منحصربه‌فرد و جالب در مورد قلعه، سیستم دفاعی و امنیت بی‌نظیر آن است؛ چرا که در طول تاریخ و در مدت زمان پویایی آن، هیچ دشمنی موفق به فتح آن نشده است.

پارک فومن

موقعیت پارک فومن روی نقشه

یکی از زیباترین و محبو‌ب‌ترین تفرجگاه‌ها در فومن، «پارک فومن» این شهرستان است که به دیل حضور انواع مجسمه‌ها از جمله مجسمه‌های چهار دختران، در بین گردشگران مشهور و محبوب است. مجسمه‌هایی که نمایانگر سعی، کوشش و زحمت بی‌دریغ زنان و دختران روستاها و دهکده‌های فومن است که به کشاورزی مشغول بوده و سرزندگی و تلاش را به نمایش می‌گذارد.

همچنین حضور مجسمه‌های کودکان با چهره‌هایی شاد و خندان که در محوطه‌ی پارک قرار دارد، نشاط مردم و بازی‌های محلی آن‌ها را به نمایش گذاشته است. دستگاه‌های بازی نیز در کنار این مجسمه‌ها، این مکان را به یکی از تفریح‌گاه‌های محبوب فومن، تبدیل کرده است.

روستای فوشه

یکی از مناطق دیدنی در شهرستان فومن، روستای فوشه در فاصله‌ی ۲۲ کیلومتری جنوب غربی این شهرستان است که در نزدیکی «قلعه‌ی رودخان» قرار دارد. محصور شدن این روستای زیبا از غرب، جنوب و جنوب غربی به مناطق کوهستانی، ارتفاعات و جنگل‌های زیبا با چشم‌اندازهای فوق‌العاده و قرارگیری آن در دامن کوه و جنگل، از ویژگی‌های ناب و دوست‌داشتنی این منطقه از شمال کشور برای بازدید و مسافرت محسوب می‌شود که سالانه میزبان علاقه‌مندان بسیاری به طبیعت و ایرانگردی است. همچنین پوشش گیاهی متنوع و حضور درختانی همچون توسکا، افرا، لرگ، راش، خرمندی و راش طبیعتی زیبا با آرامش و سرسبزی منحصربه‌فردی را برای ساکنین و بازدیدکنندگان از این منطقه، به ارمغان آورده است.

غار خون فوشه

در فاصله‌ی ۱۵ کیلومتری از روستای فوشه و در نزدیکی قلعه‌ی رودخان شهرستان فومن، غاری کهن با قدمتی بالغ بر ۳ هزار سال قرار دارد که می‌توان از آن به عنوان یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های ارزشمند این منطقه از استان گیلان یاد کرد. این غار در منطقه‌ای جنگلی قرار دارد و به دلیل قدمت تاریخی و زیست‌محیطی از ارزش و اهمیت والایی برخوردار است. گردشگران در مسیر دسترسی به غار با جاذبه‌های بکر طبیعی و زیبایی‌های خارق‌العاده‌ای روبه‌رو می‌شوند که سختی راه و پیمودن شیب تند مسیر را به فراموشی خواهند سپرد.

بقعه‌ سبز قبا

از اماکن مذهبی در شهرستان فومن، آستان مقدس امامزاده سبزقبا (ع) است که در روستای شنبه‌بازار این شهرستان قرار گرفته و به یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در این خطه از کشور، تبدیل شده است. از نکات قابل توجه در مورد این بقعه‌ی تاریخی، آرامگاه پیکر مطهر چند تن از شهدای جنگ تحمیلی است که در اطراف آن قرار دارد.

در اطراف بقعه سبز قبا، پیکر چندتن از شهدای جنگ تحمیلی قرار دارد که مهم‌ترین دلیل حضور گردشگران سراسر کشور در این بارگاه است

از جمله شهدای دفن شده در این بارگاه ملکوتی، پیکر پاک شهید سید جواد موسوی است که در فضای بقعه‌ی سبز قبا، آرمیده است. جالب است بدانید که در نزدیکی این امامزاده، درختی کهنسال و تنومند وجود دارد که گذشتگان آن را «درخت مزار» یا «درخت آقادار» می‌نامیدند. امروزه نیز برخی از مردم به تبعیت از باورهای قدیمی، به امید برآورده شدن حاجات خود، پارچه‌ای سبز رنگ را به درخت وصل می‌کنند.

ییلاق زودل سر فومن

در مسیر «قله‌ی تراشوم» در نزدیکی روستای «خانوانه‌ی» شهرستان فومن، ییلاقی زیبا با چشم‌اندازی بی‌نظیر و آب‌وهوایی مطلوب قرار دارد که به «زودل» شهرت یافته است. علت نامگذاری این مکان زیبا به «زودل»، به دلیل حضور روستای «زودل» در مسیر رسیدن به این ییلاق است. درواقع ییلاق بالاتر از روستا قرار گرفته و با بهره‌گیری از اسم روستا و قرارگیری ییلاق بالاتر از روستا (سر به معنای بالاتر است)، به ییلاق «زودل سر» نامگذاری شده است. این مکان طبیعی، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان فومن در استان گیلان است که سالانه جمع زیادی از توریست‌ها و مسافران داخلی برای بازدید از آن، به فومن سفر می‌کنند.

منطقه‌ حفاظت شده گشت رودخان و سیاه مزگی

یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری در استان گیلان و شهرستان فومن، منطقه‌ی حفاظت شده‌ی «گشت رودخان و سیاه‌مزگی» است که با بهره‌مندی از اقلیمی مرطوب و معتدل، پوشش گیاهی بومی و جنگل‌های کم‌نظیر هیرکانی، مراتع ییلاقی، جلگه‌، رودهای متعدد خروشان و باغ‌های زیبای چای به ناحیه‌ای مناسب و مطلوب برای گردشگران و مسافران سراسر کشور تبدیل شده است. این منطقه در سال ۱۳۷۸ عنوان منطقه‌ای حفاظت‌شده را به خود اختصاص داد. در این بخش از استان گیلان، زیستگاه گونه‌های مختلفی از جانوران از جمله قرقاول، آبیا، تشی، گورکن، سیاه‌گوش، روباه، گربه‌ی جنگلی، گراز، خرس قهوه‌ای، مرال شوکا، شغال و پلنگ، است. از ویژگی‌های گردشگری در این منطقه‌، حضور دره‌های عمیق، رودهای بسیار و آبشارهای خروشان است که طبیعتی بکر و فوق‌العاده را بوجود آورده است.

چشمه آب معدنی علی زاخونی و زمزمه

«چشمه‌ی علی‌زاخونی»، یکی از پدیده‌های زیبا و ارزشمند طبیعی است که نوشیدن آب آن به دلیل بهره‌مندی از بیکربنات، برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله مشکلات گوارشی، مفید است. «چشمه‌ی زمزمه» نیز از دیگر موهبت‌های الهی واقع در منطقه‌ی ماسوله از توابع شهرستان فومن است که به رنگ نارنجی است. جالب است بدانید که این چشمه به دلیل نزدیکی با معدن آهن، دارای طعم تلخ و نامطلوبی است، اما ساکنین محلی به دلیل فواید درمانی آب این چشمه، آن را با مقداری شکر مخلوط کرده و برای بهبود بیماری‌های ریوی و گوارشی از آن استفاده می‌کنند.

شهرستان فومن، منطقه‌ای تاریخی و سرشار از زیبایی‌های بکر و منحصر‌به‌فرد طبیعی است که معرفی تمامی آن‌ها در یک مقاله، امکان‌پذیر نیست. از دیگر مکان‌های دیدنی در این شهر زیبا می‌توان به جاده‌ی سراوان-فومن، رودخانه‌ی پلنگ‌ور، مناطق کوهستانی فومن، ییلاق آندره، سراگوراب و کهنه‌گوراب، تالاب خطیب، روستای سرسبز گسکره، امامزاده ولی (ع) روستای مردخ، امامزاده سیدابراهیم (ع) ابرود و آبشار دوقلو اشاره کرد.

دیدنی های فومن؛ از منطقه حفاظت شده گشت رودخان تا ییلاق زودل سر

شهرستان فومن در استان گیلان واقع شده است. این شهرستان دارای طبیعتی بسیار زیبا و جاذبه‌های وصف ناپذیری است که توجه بسیاری از علاقمندان به طبیعت را به خود جلب کرده است. جاذبه‌های طبیعی مانند ییلاق آندره و زودل سر، چشمه‌ علی زاخونی و زمزمه، رودخان پلنگ ور و نیز غار خون فوشه گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند. در این مقاله با برخی از این جاذبه‌های دیدنی این شهرستان آشنا می‌شویم.

ییلاق آندره

ییلاق آندره از ییلاقات زیبای بخش سردار جنگل فومن و در فاصله ۵ کیلومتری ماسوله و در مرز بین گیلان و زنجان و در مسیر جاده ماسوله به خلخال قرار دارد. طبیعت زیبای این ییلاق آرامش را به روح آدمی برمی گرداند.جاذبه‌های طبیعی این دیار به قدری زیاد است که دل کندن از آن کار دشواری است.

ییلاق زودل سر

اسم این ییلاق از روستای کوچکی به نام روستای زودل که در مسیر ییلاق قرار دارد گرفته شده است و پسوند سر نیز به دلیل اینکه این ییلاق بالاتر از روستای زودل و به عبارتی بالاسر روستا قرار دارد به اسم روستا اضافه می‌شود. معمولاً مردم هر روستا ییلاق مخصوص به خود را دارند. ییلاق زودل سر به اهالی روستای خانوانه اختصاص دارد (روستای خانوانه در کیلومتر ۱۰ جاده فومن به ماسوله واقع شده است). این ییلاق در مسیر قله معروف تراشوم قرار دارد و هر جمعه میزبان تعداد زیادی کوهنورد اعم از حرفه‌ای و آماتور است.

مناطق کوهستانی فومن

ناحیه کوهستانی فومن قسمت‌های جنوب شهرستان را در برگرفته و دارای نواحی جنگلی و مراتع و قلل و ارتفاعات بسیار زیبا که برای گردشگری و ورزش کوه‌پیمایی بسیار مناسب است. این ارتفاعات بسیار زیبا و دیدنی از ارتفاعات ماسوله گرفته تا ارتفاعات گسگره، ماکلوان، گشت رودخان، فوشه و قلعه رودخان که هر کدام زیبایی خاص خودشان را دارند. و در واقع بیشترین و بهترین ارتفاعات استان گیلان در شهرستان فومن واقع شده است که سالانه تعداد زیادی گردشگر و کوهنورد به این ارتفاعات صعود می‌کنند و از چشم‌اندازهای زیبای آن بازدید می‌کنند.

غار خون فوشه

این غار از نوع غارهای ریزشی است و در جنوب غربی روستای فوشه قلعه رودخان در شهر فومن واقع شده است. طول غار ۳۰۰ متر و عمق آن ۳۰ متر است. این غار دارای ۴ دهانه است و در ارتفاع ۹۳۰ متری از سطح دریا واقع شده است. در ابتدای ورودی غار، یک شیب ملایم به سمت داخل غار وجود دارد که در این مسیر آثار هوازدگی فیزیکی و شیمیایی شامل خرد شدن سنگ‌ها و رنگ خاک قرمز به خوبی دیده می‌شود و بعد از ۱۰ متر یک سنگ تخریبی در مدخل ورودی قرار گرفته که بایستی تا طول یک متر به صورت سینه‌خیز وارد غار شد. در داخل غار چند دالان بزرگ در جهات مختلف وجود دارد که هرکدام به قسمت‌های دیگر دالان ارتباط دارد و دارای طول و عمق متفاوت هستند. در برخی قسمت‌های غار سفال‌های شکسته و خفاش نیز دیده می‌شود. پیمایش این غار نیاز به تجهیزات کوهنوردی و غارنوردی دارد. این غار به دلیل این که در منطقه جنگلی به نام خون (به زبان تالشی محل جاری شدن چشمه)، قرار گرفته است، در سال ۱۳۷۲ پس از کشف، به این نام خوانده می‌شود.

رودخان پلنگ ور

این رودخانه از رشته‌کوه‌های تالش در ضلع جنوبی دهستان آلیان سرچشمه می‌گیرد و پس از مشروب نمودن مزارع کشاورزی روستای سه سار، از ضلع شمالی روستا خارج می‌شود. روستای سه سار در شهر فومن در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان صومعه سرا واقع شده است.

منطقه حفاظت شده گشت رودخان و سیاه مزگی

این منطقه در سال ۱۳۷۸ حفاظت شده اغلام شد منطقه‌ای است کوهستانی با رودهای فراوان واقع در استان گیلان که دارای اقلیم مرطوب و خیلی مرطوب معتدل است. وجود یک نیمرخ کامل از جنگل‌های کم نظیر هیرکانی از جلگه تا مراتع ییلاقی از ویژگی‌های منطقه به شمار می‌رود. مرال شوکا، پلنگ، خرس قهوه‌ای، گراز، شغال، روباه معمولی، گربه جنگلی، سياه گوش، تشي، گوركن، قرقاول و آبیا گونه‌های جانوری مهم منطقه را تشکیل می‌دهند. وجود تنوع زیستی بالا و اثر باستانی قلعه رود خان زمینه پژوهشی و گردشگری را در منطقه فراهم ساخته است.

حداقل ارتفاع منطقه از سطح دریا ۵۰۰ متر و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا به ۲۵۰۰ متر می‌رسد. منطقه مورد نظر سه قسمت جلگه، کوهپایه و کوهستان را شامل می‌شود. در قسمت جلگه برنج‌کاری و صیفی‌کاری رایج بوده و در قسمت کوهپایه‌ای آن باغات چای به چشم می‌خورد. قسمتی از کوهپایه و منطقه کوهستانی دارای پوشش جنگلی است که به علت وجود آبادی‌های متعدد و رواج دامداری و برداشت بی‌رویه چوب قسمت اعظم آن به‌صورت مخروبه و نیمه مخروبه بوده و فقط حدود یک پنجم از وسعت منطقه دارای پوشش جنگلی بکر و دست نخورده است. البته محدوده مورد نظر دارای چشم‌اندازهای طبیعی زیبا اعم از دره‌های عمیق و آبشار و رودهای متعدد است.

چشمه های آب معدنی علی زاخونی و زمزمه

چشمه علی زاخونی در منطقه ماسوله از توابع شهرستان فومن واقع شده است. آب این چشمه دارای بیکربنات است که در درمان بیماری‌های گوارشی مؤثر است. چشمه زمزمه در منطقه ماسوله از توابع شهرستان فومن قرار گرفته است. رنگ آب این چشمه در تمام طول مسیر تا ماسوله رودخان نارنجی رنگ است و به دلیل مجاورت با معدن آهنی که در گذشته فعال بوده است، طعم تلخی دارد و اهالی منطقه آن را با شکر مخلوط کرده و برای درمان بیماری‌های ریوی و گوارشی استفاده می‌کنند.

پارک جنگلی ماسوله

این پارک زیبا یکی از مهم‌ترین سایت‌های ایرانگردی و جهانگردی در استان و حتی میان کشورهای خاور میانه است. ویژگی‌های سنتی بناهای ماسوله به طرز زیبا و با اصول مهندسی سنتی و معماری خاص به سمت کوهپایه بنا شده و چشم انداز آنها به صورت پلکانی از کوه به دره و وضعیت منحصر به فرد آن سالانه، پذیرای گردشگران مشتاق بی‌شماری است. در پارک جنگلیِ ماسوله انواع درختانِ راش، مَمرز، توسکا، فندق، درخت آزاد و درختچه‌ها و گیاهان علفی و دارویی وجود دارد. شرایط اقلیمی و امکانات رفاهی، زمینه‌ای فراهم آورده تا این منطقه، پذیرای خیل عظیمی از گردشگران باشد.

جاده سراوان - فومن

این بار که از جاده رشت به شمال کشور می‌روید نرسیده به رشت جاده دست چپتان را که به فومن می‌رود انتخاب کنید. جدای از سرسبزی بی‌همتا و بکرش، اگر پاییز یا زمستان و به‌ویژه در ساعات اولیه صبح به این جاده برسید، با دیدن مه صبحگاهی که بر رنگ قهوه‌ای مات درختان در زمینه آبی آسمان نشسته، رؤیایی در بیداری را تجربه می‌کنید. از دیدنی‌های این جاده موزه بزرگ روستایی گیلان است که نمونه‌هایی از انواع خانه‌های روستایی گیلان را در دل جنگل‌های بکر سراوان پنهان کرده است.

ماسوله؛ نگین سبز گیلان

شهر تاريخی و زیبای ماسوله هر سال پذيرای گردشگران زیادی از شهرهای دور و نزديک و از خارج از كشور است كه برای لذت بردن از مناظر و چشم‌اندازهای بی‌نظیر این شهر به ماسوله سفر می‌کنند. اغلب گردشگران، فصل تابستان را برای سفر به ماسوله انتخاب می‌کنند، اما دیدن مناظر پاییزی و زمستانی این شهر نیز خالی از لطف نیست.

جاذبه‌های تاريخی، معماری و طبيعیماسوله به گونه‌ای است كه هر گردشگر با هر نوع سليقه‌ای را جذب زیبایی‌های منحصر‌به‌فرد خود می کند. حتی عده‌ی زیادی نیز زمستان را برای سفر به این شهر انتخاب می‌کنند و از مناظر طبیعی زمستانی و بکر آن لذت می‌برند.

وجود امكانات رفاهی قابل ملاحظه، راه‌های ارتباطی مناسب و اماکن اقامتی محلی و سنتی از ویژگی هایی هستند كه این شهر را به یکی از مقاصد گردشگری محبوب در ایران تبدیل کرده‌اند.

لذت بردن از طبیعت بکر ماسوله، بازدید از معماری متفاوت و تاریخی آن و اقامت در یکی از خانه‌های سنتی و هم‌صحبتی با مردم مهمان‌نواز این شهر، یکی از به‌یادماندنی‌ترین سفرهای زندگی شما را رقم خواهند زد.

این شهر تاریخی به‌عنوان یک اثر ملی در سال ۱۳۵۴ شمسی به شماره‌ی ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. ماسوله در منتهی‌اليه منطقه‌ی مرطوب خزری، واقع در دره‌ی رودخانه‌ای قرار دارد كه سرچشمه‌های آن نزديك دومين قله‌ی بلند كوه‌های طالش (ماسوله داغ با ارتقاع ۳۰۵۰ متر‌) است. ارتفاع آن از سطح دريای آزاد ۱۰۵۰ متر و اختلاف بين پايين‌ترين و بالاترين نقطه‌ی اين شهر كوهستانی بيش از ۱۲۰ متر است.

ماسوله در جنوب غربی استان گیلان در بخش سردار جنگل فومن،۶۰ کیلومتری شهر رشت، ۳۶ کیلومتری شهر فومن و ۲۰ کیلومتری شهر ماکلوان واقع است.

راه قدیمی ماسوله به خلخال که در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان و آذربایجان بوده به منظور حفاظت از محیط زیست، طبیعت بکر و میراث معنوی ماسوله و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و دخل و تصرف با دخالت سازمان حفاظت از محیط زیست و پایگاه میراث فرهنگی ماسوله در چندین دهه‌ی گذشته از سوی استان گیلان حفاظت شده است.

شهر ماسوله، آمیزه‌ای از فرهنگ‌های سه‌گانه‌ی طالشی، ترکی و گیلکی و طبیعت‌های سه‌گانه‌ی جنگلی، مرتعی و کوهستانی است. همین امر، فرهنگ و معماری متفاوت ماسوله را ایجاد کرده است.

اين شهر تاريخی در مساحتی معادل ۶/۱ هكتار و در چهار محله‌ی خانه بر، كشه سر، اسدمحله و مسجدبر شكل گرفته است. ماسوله، بازاری در چهار طبقه دارد که هر چهار محله به طور مستقل به بافت بازار شهر ارتباط دارند. در حال حاضر در ماسوله بيش از ۳۵۰ واحد مسكونی وجود دارد كه در گذشته (حدود صد سال پيش)، اين تعداد به ۶۰۰ واحد می‌رسید. وجود بيش از ۱۲۰ واحد تجاری در محدوده‌ی بازار آن، بيش از ۶ كاروان‌سرا، دو حمام قديمی، بيش از ۳۳ چشمه‌ی عمومی، ده مسجد و پنج امام‌زاده حاكی از رونق و شكوفایی اين شهر در دوره‌های اخیر است. جمعيت ماسوله طی ۶۰ سال گذشته از حدود ۳۵۰۰ نفر به ۹۰۰ نفر كاهش يافته است.

مقاله مرتبط:

• آستارا؛ از اینجا آهسته بگذرید

گردشگری

ماسوله، شامل وسعتی معادل یکصد هکتار منطقه‌ی تحت حفاظت میراث فرهنگی و منابع طبیعی است و یکی از خوش ‌آب ‌و هواترین نقاط ایران به شمار می‌رود که هر ساله پذیرای ده‌ها هزار گردشگر است. معماری دیدنی و منحصربه‌فرد این شهر در جهان شناخته شده است. ماسوله با کوهستان‌های مرتفع، جنگل و ییلاقات سرسبز از مقاصد گردشگری محبوب ایران به ویژه در اواخر بهار و فصل تابستان است. قله‌ی شاه معلم در ماسوله با ارتفاع ۳۰۵۰ متر بلندترین نقطه‌ی استان گیلان و هدفی جذاب برای گروه‌های کوه‌نوردی است.

 دو هتل در فضای معماری سنتی ماسوله و چندین هتل در جاده‌ی زیبای منتهی به آن پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی هستند. همچنین تعداد زیادی مهمانخانه و خانه‌ی اجاره‌ای هم در این شهر وجود دارد.

تاریخ

حدود سده‌ی هشتم هجری (قرن ۱۴ میلادی) مردم کهنه ماسوله که در ۶ کیلومتری شمال‌غرب این شهر واقع است به همراه مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به نقطه‌ای که هم اکنون به‌عنوان شهر ماسوله شناخته می‌شود کوچ کردند.

ماسوله به دنبال احداث جاده‌ی ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی سال ۱۳۲۰ بیشتر جمعیت خود را از دست داد. کاروان‌سراهای شاهراه ارتباطی شمال و آذربایجان و بازار داد و ستد و صنایع فلزی و چرم آن نیز از رونق افتاد. در پی آن اکثر مردم متمول ماسوله به پایتخت و سایر شهرهای بزرگ یا به خارج از کشور مهاجرت کردند. پس از ثبت ماسوله به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، سازمان میراث فرهنگی و حفاظت از محیط زیست اجازه‌ی ساخت و ساز و توسعه شهر را ندادند.

معماری

ماسوله دارای معماری منحصربه‌فردی است. محوطه‌ی جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها هر دو به عنوان پیاده‌رو استفاده می‌شوند. بافت معماری ماسوله در دوران زندیه شکل گرفته است و خیابان‌های کوچک و پله‌های بسیار، به هیچ وسیله‌ی نقلیه موتوری اجازه ورود نمی‌دهد. معماری ماسوله در یک جمله توصیف می‌شود: حیاط ساختمان بالایی پشت بام ساختمان پایینی است. تعداد طبقات ساختمان‌ها معمولا تا دو طبقه می‌رسد.

اقتصاد

قرار داشتن در شاهراه ارتباطی سابق و وجود هشت کاروانسرا گویای این مطلب است که شغل بسیاری از مردمان ماسوله داد و ستد بوده است. صنایع دستی ماسوله شامل صنایع فلزی و چوبی نیز تا حدود دهه‌ی شصت رواج داشته که در حال حاضر به کلی از بین رفته است. اقتصاد ماسوله در حال حاضر مبتنی بر گردشگری است.

ماسوله‌ی کهنه و نو

سکونتگاه اصلی و اولیه‌ی اهالی ماسوله، ماسوله‌ی قدیم یا کهنه ماسوله است که در فاصله‌ی هشت کیلومتری غرب جاده‌ی ماسوله به خلخال قرار گرفته است. اکنون سنگ دیوار بناهای آن در این مکان به چشم می‌خورد.

در نخستین کاوش های باستان‌شناسی شهرستان فومن که در شهریور ماه ۱۳۷۴ توسط هیئت پژوهشکده‌ی باستانشناسی سازمان میراث فرهنگی استان گیلان در این محوطه صورت گرفت مشخص شد که از سده‌ی پنجم تا هشتم هجری، «کهنه ماسوله» یکی از مراکز مهم در زمینه‌ی فلزکاری بوده است.

سفالینه‌های لعابدار با رنگ‌های متنوع نیز در این منطقه کشف شده که مشخصات دوران سلجوقی را داشته است. این منطقه به خاطر اهمیت تاریخی‌اش در شهریورماه سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ثبت شد.

درباره‌ی نقل مکان ماسوله‌ای‌ها به مکان فعلی، نظرات گوناگونی وجود دارد. عده‌ای معتقد هستند که عون بن علی از نوادگان امام علی (ع) به همراه سید جلال‌الدین اشرف از فرزندان امام موسی کاظم (ع) که مزارش در شهر آستانه اشرفیه گیلان است در جنگی در حوالی طارم زنجان زخمی شد و به ماسوله رفت و در مکان فعلی ماسوله جان سپرد و مدفون شد. سپس به تدریج ماسوله‌ای‌ها در اطراف مزار وی خانه ساختند و به این ترتیب، ماسوله‌ی فعلی شکل گرفت.

برخی معتقد هستند که زلزله‌ی بزرگ سال ۸۹۰ هجری قمری علت کوچ ماسوله‌ای‌ها به مکان فعلی است و روایتی دیگر نیز همه‌گیر شدن بیماری طاعون در سال ۹۴۳ هجری قمری در کشور را دلیل این جابه‌جایی ذکر می‌کند.

ولی نسل‌‌های بعدی، در همین مکان جدید هم ماندگار نشدند و شهری که مرکز داد و ستد و شاهراه ارتباطی بین گیلان و زنجان و آذربایجان بود و بازار، کاروانسراهای و صنایع فلزی و غیر فلزی آن رونق فراوان داشت با رکود مواجه شد.

 در دوره‌ای قرار گرفتن ماسوله در نقطه‌ی ثقل گیلان، زنجان و آذربایجان اهمیت ویژه‌ای به آن بخشیده بود، ولی  با ایجاد راه‌های اصلی بین گیلان و آذربایجان و گیلان و زنجان از دیگر مسیرها، ماسوله رونق اقتصادی و به دنبال آن، جمعیت خود را از دست داد.

 اشغال کشور در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در جریان جنگ جهانی دوم و هرج و مرج ناشی از آن نیز بر مهاجرت اهالی ماسوله تأثیرگذار بود. شهرداری ماسوله در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی تأسیس شد، ولی در سال ۱۳۱۸ تعطیل شد و در سال ۱۳۴۱ مجددا شروع به کار کرد.

مردم ماسوله نقش بسزایی در تاریخ جنبش جنگل در برابر تهاجم روسیه و بریتانیا داشته‌اند. اهالی ماسوله به قوای جنگل کمک می‌کردند و عده‌‌ای مانند شهید باباغلامعلی در کنار آنها می‌جنگیدند.

فرهنگ و زبان

زبان اصلی مردم ماسوله مانند زبان مردم غرب گیلان و جنوب جمهوری آذربایجان "زبان تالشی" است.  تالشی نام یکی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است و همچنین به فردی که گویشور آن زبان باشد می‌گویند.

یکی دیگر از نکات قابل توجه در فرهنگ اهالی ماسوله، مهمان‌نوازی آنها است. همچنین مراسم سنتی ماه محرم در فرهنگ این شهر جایگاه ویژه‌ای دارد و گردشگران زیادی را هر سال برای شرکت در این مراسم به ماسوله می‌کشاند.

عوامل تخریب بافت تاریخی ماسوله

عوامل طبیعی

سیل: به دلیل وجود دو رودخانه‌ی رودخـان و خلیل دشت، ماسوله همواره منطقـه‌ای سیـل‌خیز بوده است. متأسفانه در ۲۵ سال اخیر با بی‌توجهی نسبت به حریم رودخانه و ساخت و ساز در حریم آن، این بناها در معرض خطر سیل قرار گرفته‌اند که شدید‌ترین آن‌ها در سال ۱۳۷۵ رخ داد.

زلزله: به دلیل وجـود دو گسـل شرقی‌غربی در شمال و جنـوب‌غربی ماسـوله، این شهر همــواره با زلزله‌های خفیف و شدید مواجه بوده است. حرکت سنگ‌های بزرگ از بالای کوه به سمت شهر به دلیل زلزله بسیار عمومیت داشت. به همین سبب هیچ کس حق قطع درختان بالا‌دست کوه را نداشت.

 عوامل انسانی

طی دهه‌های اخیر، دخل وتصرف در طبیعت و تخلیه‌ی زباله و فاضلاب شهری به رودخانه، همگی منجر به آسیب‌های جدی به جنگل‌ها، مراتع، رودخانه‌ها و سایر عناصر محیط طبیعی این شهر شده است.

هزاران مسافر و بازدیدکننده باعث آلوده شدن محیط و مخدوش شدن عناصر طبیعی آن می‌شوند.

راه‌سازی بدون مطالعه و هماهنگی با شرایط و امکانات طبیعی و ساخت‌وسازهای دولتی و غیردولتی، همگی در حال نابود کردن محیط زیست شهر هستند.

در ده سال گذشته نزدیک به ۲۵۰ واحد ساختمانی جدید با مصالح و شیوه‌های امروزی در داخل بافت و در حاشیه‌ی آن احداث شده است. استفاده از مصالح ساختمانی جدید به جای گل، چوب و سنگ و نیاز مردم به امکانات امــروزی و تأثیـر آن در نقـشـه‌ی بنـاهـا و خصوصـا نـوع پنجـره‌ها همگـی باعـث تخـریب و ناهماهنگی در سیمای عمومی شهر شده است.

مداخلات عمرانی نسنجیده در شهر ماسـوله، بارها سبب آسیب جـدی به شهر شـده است. امید است که اهالی و مسئولان این شهر بتوانند با تلاش و همت مضاعف، این میراث ارزشمند طبیعی و تاریخی را حفظ کنند و در جهت حفظ و نگهداری و بالندگی آن گام بردارند.

مطالب پیشنهادی :

آ مثل آهو

یک دلار بیت کوین رایگان هدیه بگیرید!

چطور روزی 1 میلیون درآمد کسب کنیم