زنجان یا زنگان مرکز استان زنجان در شمال غربی ایران و بیستمین شهر کشور از لحاظ جمعیت است. نام زنجان عربی شده‌ی واژه زنگان است و مردم بومی آن منطقه هنوز هم تلفظ زنگان را برای این شهر به‌کار می‌برند. شهر فعلی زنجان از دوران صفویه توسعه پیدا کرده است و خاستگاه اولیه شهر به لحاظ استفاده از امکانات و استعدادهای بالقوه شهری و زیستی در ساحل راست رودخانه زنجان‌رود قرار گرفته است. 8 مرداد ماه در تقویم ایران با نام زنجان و روز بزرگداشت شیخ شهاب الدین سهرودی (شیخ اشراق) گره خورده است. هر ساله در این روز مراسمی در سهرورد زنجان که روستای زادگاه تولد سهرودی است هم برگزار می‌شود.
زنجان شهر یکی از عظیم‌ترین گنبدهای تاریخی جهان
قدمت شهر زنجان به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد برمی‌گردد. این استان از گذشته‌‌های دور دارای اهمیت زیادی بوده است چون در حاشیه جاده ابریشم قرار گرفته است. گنبد عظیم سلطانیه یکی از معروف‌ترین مکان‌های تاریخی این شهر است و بعد از کلیسای سانتا ماریا فلورانس و ایاصوفیه ترکیه یکی از عظیم‌ترین گنبدهای تاریخی دنیاست.
قدیمی‌ترین عنصر شهر زنجان که به اواسط دوران صفویه تعلق دارد، به نام کاروانسرای سنگی است که در قسمت شرقی ورودی شهر به اسم دروازه همدان، قرار دارد. این کاروانسرا که اکنون قسمت اصلی آن از بین رفته و به اداره اوقاف تبدیل شده است، یادگاری از دوران شاه عباس دوم است. به این ترتیب، قبل از احداث مجموعه بازار زنجان در دوران آقامحمدخان قاجار، میدان‌های آهنگران و راسته دباغ‌ها از عناصر اصلی و اولیه شهر زنجان محسوب می‌شوند.
امروزه زبان مردم زنجان، ترکی آذربایجانی با لهجه زنجانی است و مردم این شهر از لحاظ فرهنگی و زبانی به سایر شهرهای آذربایجانی‌نشین ایران شباهت دارند.
استان زنجان زمستان‌های سخت اما تابستان‌های معتدل و خنکی دارد. در این استان علاوه بر آثار تاریخی، مساجد و بناهای قدیمی، جاذبه‌های طبیعی مانند آبشارها، رودخانه‌ها، غارها، تالاب‌ها و روستاهای بکر علاقه‌مندان به گردشگری را به‌ویژه در فصل تابستان دور هم جمع می‌کنند.
8 مرداد؛ روز زنجان
شهاب الدین یحیی ابن حبش بن امیرک ابوالفتوح سهروردی، ملقب به شهاب‌الدین، شیخ اشراق، شیخ مقتول و شیخ شهید، فیلسوف نامدار ایرانی اهل قیدار از استان زنجان ایران است. روز بزرگداشت شیخ شهاب الدین سهروردی به تایید مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، ۸ مرداد است که در این روز همایش‌ها، بزرگداشت‌ها و یادبودهایی برای ایشان برگزار می‌شود. سهروردی کسی است که مکتب فلسفی فلسفه اشراق را بوجود آورد که بعد از مرگش وسعت یافت. او نظریه خود را در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ارائه کرد. سهروردی را رهبر افلاطونیان جهان اسلام لقب داده‌اند.
او خود فلسفه‌اش را حکمت اشراق نامیده بود که به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب است و اقوام لاتین آن را aurora consurgens نام نهاده‌اند. اما این تفکر فلسفه خاص افلاطونی نیست و در آن آرای افلاطون، ارسطو، نوافلاطونیان، زرتشت، هرمس، اسطوره تحوت و آرای نخستین صوفیان مسلمان در هم آمیخته است.
مکتب سهروردی هم فلسفه هست و هم نیست. فلسفه است از این جهت که به عقل اعتقاد دارد، اما عقل را تنها مرجع شناخت نمی‌داند. عرفان است از این نظر که کشف و شهود و فلسفه اشراق را شریف‌ترین و بلندمرتبه‌ترین مرحله شناخت می‌شناسد. فیلسوفی که پس از قرن‌ها هنوز آوازه تاریخ است و طرفداران زیادی در جای‌جای دنیا دارد.
جاذبه‌های طبیعی، زیارتی و تاریخی استان زنجان
استان زنجان به واسطه شرایط کوهستانی و آب و هوای مطبوع و خنکی که دارد می‌تواند مقصدی خوب برای سفرهای بهاره و تابستانه همه باشد. از شهرهای مهم استان زنجان می‌توان به ابهر، خرمدره، خدابنده، سلطانیه، طارم، ایجرود اشاره کرد. در ادامه، تعدادی از جاذبه‌های مختلفی را که در استان زنجان قرار دارند، بررسی می‌کنیم:
غارهای کتله‌خور
غارهای کتله‌خور از عجیب‌ترین جاذبه‌های طبیعی غرب ایران هستند. بخش بزرگی از این غارها هنوز در مرحله اکتشاف قرار دارد و بخش کوچکی در معرض بازدید گردشگران قرار گرفته است. غارهای کتله‌خور هنوز به اندازه غار علیصدر همدان شناخته شده نیستند اما به همان اندازه ارزش و اهمیت دارند. کتله‌خور در 150 کیلومتری جنوب زنجان و در نزدیکی شهر گرماب قرار دارد.
بازار زنجان
منبع: خبرآنلاین
بازارها علی الخصوص از نوع سرپوشیده و سنتی‌اش یکی از بهترین مکان‌ها برای شهرگردی و آشنایی با مردم آن شهر است. برای رفتن به بازار زنجان از خروجی غربی شهر در مسیر آزاد راه تهران-تبریز وارد زنجان شوید و به سمت شهر برانید. انتهای این خروجی به قلب بازار زنجان می‌رسد. پیدا کردن جای پارک در خیابان‌های مجاور بازار دشوار است. پس در اولین پارکینگ خودرو خود را پارک کنید و کمی پیاده روی کنید. بازار زنجان به دو بخش تقسیم شده است که بخش شرقی آن به هم پیوسته‌تر و بزرگتر است. بر روی سر در اغلب سراها و تیمچه‌ها سال ۱۳۴۵ را خواهید دید. البته آنچنان که در منابع ذکر شده این تاریخ‌ها، زمان ساخت تیمچه‌ها و سراها را نشان می‌دهد و اصل بنای بازار که عنوان طولانی‌ترین بازار ایران را هم دارد به اوایل دوره قاجار بازمی‌گردد.
آبشار شارشار
آبشار شارشار یکی از زیباترین جاذبه‌های طبیعی زنجان است که در شمال شرقی شهر زنجان در منطقه تهم و در میان سنگ‌های صخره‌ای قرار گرفته است. این آبشار از تفرجگاه‌های مهم زنجان و علاقه‌مندان به کوهنوردی است.
گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای آجری دنیا است که در شهری با همین نام در استان زنجان قرار دارد. گنبد سلطانیه به دستور مستقیم پادشاه مغول، یعنی سلطان محمد خدابنده ساخته شده است و اولین گنبد دوجداره در جهان محسوب می‌شود. علاوه‌بر این، گنبد سلطانیه سومین گنبد بزرگ جهان است و پیکر پادشاه مغول، سلطان محمد خدابنده در آنجا مدفون است. دیوارهای این بنا از آجر ساخته شده و دارای گنبدی با کاشی‌های فیروزه است. گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه استان زنجان، بلوار علامه‌حلی، خیابان گنبد قرار دارد.
موزه رختشویخانه
قبل از اختراع ماشین لباس‌شویی و مراکز شستشوی لباس در سطح شهر، مردم عموما لباس‌های خود را در قنات‌های محل، لب چاه‌ها یا رودخانه‌ها می‌شستند. اما زنجان در آن زمان کمی پیشرفته‌تر از سایر شهرها بود. رخشویخانه زنجان بنایی یادگاری از دوران قاجار و به دستور اولین شهردار زنجان ساخته شد. محلی برای شستشوی ظروف و لباس‌های مردم و استفاده از آن برای عموم به طور شبانه‌روزی رایگان بود. این بنا در حال حاضر تعمیر و مرمت شده و به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حمام سنتی حاج داداش
حمام سنتی حاج داداش که اکنون تبدیل به چایخانه سنتی حاج داداش شده، یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های زنجان است که بر روی چهار ستون سنگی قرار گرفته (این سبک معماری در دوران قاجار بسیار کم نظیر بوده است). این حمام که حدود ۱۰۰ سال قدمت دارد، به خوبی ظاهر خود را حفظ کرده و با مرمتی هنرمندانه و زیبا، این روزها کاربری رستوران سنتی را پیدا کرده است. اگر به دنبال یکی از جاهای دیدنی زنجان هستید که در آن استراحت کرده و از معماری سنتی بی‌نظیرش لذت ببرید، حمام سنتی حاج داداش بهترین انتخاب خواهد بود.
منوی غذایی این رستوران کاملا سنتی است و حتی در آن قلیان نیز سرو می‌شود تا حال و هوای دوران قاجار را برایتان ایجاد کند. این مکان در بازار قدیمی زنجان، روبروی مسجد میرزایی قرار دارد.
دریاچه پری (خندقلو)
در نزدیکی ماهنشان، دریاچه‌ای زیبا با مساحت ۵۴۰ متر مربع قرار دارد. این دریاچه که کاملا طبیعی است تنها با بارش باران و برف پر آب می‌شود، در دشتی سرسبز قرار گرفته و تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری زنجان شده است. به ویژه در فصل بهار این دریاچه بسیار پر آب شده و از برکت آن دشت‌های اطراف نیز پوشیده از گلهای بهاری می‌شوند.
بهترین زمان بازدید از این دریاچه را می‌توان فصل بهار و تابستان دانست. دریاچه پری در ۱۵۲ کیلومتری زنجان، ۴۵ کیلومتری ماهنشان، دهستان اوریاد قرار دارد.
پیست اسکی پاپایی
منبع: ایرنا
در ۴۵ کیلومتری جنوب غرب زنجان، پیستی زیبا به نام پیست اسکی پاپایی وجود دارد که تبدیل به یکی از جاهای دیدنی زنجان در زمستان شده است. این پیست دارای شیب خیلی تندی نیست، به همین دلیل افراد عادی هم برای سرگرمی‌های مفرحی مثل تیوب بازی، به این پیست اسکی می‌آیند.
این پیست در شش ماه دوم سال، اغلب شلوغ است و می‌توانید حتی بدون مهارت اسکی بازی، در بخش‌های ویژه، این ورزش را آموزش ببینید. پیست اسکی پاپایی در سه کیلومتری مرکز شهرستان ایجرود و در منطقه‌ای کاملا کوهستانی واقع شده است.
عمارت ذوالفقاری (موزه مردان نمکی)
عمارت ذوالفقاری در مرکز بافت قدیمی شهر زنجان در محله‌ای به نام دالان آلتی در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع واقع شده است. این بنا توسط سردار اسعد ذوالفقاری ساخته شد و محل سکونت فرزند وی؛ محمودخان ذوالفقاری بوده است. این مجموعه شامل ساختمان‌های اندرونی و بیرونی و قسمت‌های اداری است که قبل از احداث خیابان ذوالفقاری (طالقانی کنونی) با یک شبکه ارتباطی در طبقه همکف و زیرزمین به همدیگر مرتبط بوده است.
هم‌اکنون این مجموعه تقسیم شده و قسمت‌هایی از آن از میان رفته است. از جالب‌ترین بناهای باقیمانده این مجموعه بنای تاریخی مرکز مجموعه بیرونی است. این بنا در دو طبقه و یک سردابه ساخته شده است. پلان بنا ایرانی و سبک ساختمان از بناهای گوتیک اروپا تقلید شده است.
موزه باستان‌شناسی زنجان، خانه یکی از مهم‌ترین آثار باقیمانده باستان‌شناسی در ایران و یکی از معروف‌ترین اماکن دیدنی زنجان است.
«مردان نمکی» که در معدن چهرآباد زنجان یافت شده‌اند، نمونه‌های بی‌نظیر و سالمی از انسان پیش از تاریخ هستند که حتی لباس‌ها و موهایشان به دلیل شرایط خشک و نمکی که روی آن‌ها بوده سالم باقی‌مانده‌اند. 3 مرد از 4 مرد نمکی کشف شده، در این موزه نگهداری می‌شوند و یکی از آن‌ها در موزه ایران باستان.
مسجد جامع زنجان
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید، در قلب بافت تاریخی زنجان قرار گرفته است. این مسجد از ضلع شرقی از راه کوچه مسجد سید و از ضلع غربی با بازار قیصریه و از سمت شمال با خیابان شاه و سبزه میدان در ارتباط است. مجموعه مدرسه و مسجد سید توسط عبدالله میرزا دارا، پسر یازدهم فتح‌علی‌شاه قاجار در هنگام حکمرانی در زنجان و به سال 1242 ه.ق احداث شده است.
پل تاریخی میر بهاءالدین
پل میر بهاءالدین که روی زنجان‌رود ساخته شده است تقریبا متعلق به 200 سال قبل است. این پل بسیار بزرگ در ابتدای جاده بیجار از کمربندی جنوبی زنجان در امتداد یک محوطه فضای سبز قرار دارد.
عمارت و موزه دارایی
عمارت دارایی یا دیوان استیفاء در بافت تاریخی شهر زنجان در سبزه میدان واقع شده است. بازمانده‌ای از اواخر دوره قاجار و اوائل حکومت رضاخان بوده و تقریبا همزمان با اواخر جنگ جهانی دوم از سوی دولت حاکم به اماکن و ساختمان‌های دولتی تبدیل می‌شود که عبارت بودند از عمارت دارایی در باغ، بنای دخانیات، اداره غله و انبار قند و شکر. این بنا در سه طبقه و با خصوصیات معماری دوره پهلوی (رضا خان) از قبیل پنجره‌های متعدد، تراس و قرینه‌سازی در طبقات، ساخته شده است. این بنا به شماره ۲۳۳۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
صنایع دستی و سوغات زنجان
زنجان سوغاتی‌های معروف و جذابی دارد، به طوری که هیچ گردشگری دست‌خالی از این شهر برنمی‌گردد. نان اردک، شیرینی شستی و نان برنجی از نان و شیرینی‌های معروف این شهر هستند. در بین صنایع دستی، از چاقو می‌توان به عنوان مشهورترین سوغاتی‌های زنجان نام برد. هنر چاقوسازی نسل‌ها است که به هنرمندان این منطقه منتقل شده است.
از دیگر هنرهای دستی زنجان، چاروق دوزی است؛ چاروق نوعی پاپوش است که از روزگار قدیم در شکل‌های مختلف و زیبایی از چرم طبیعی ساخته می‌شود. مسگری و قالی‌بافی نیز از صنایع ظریف و مشهور زنجان هستند.
غذاهای اصیل زنجان
بوغدا آشی یا آش گندم
یکی از اصیل‌ترین و البته خاص‌ترین غذاهای زنجان بوغدا آشی است. این آش که با اسفناج، گندم و حبوبات طبخ می‌شود به نام آش گندم هم شناخته می‌شود. بوغذا به ترکی همان معنای گندم می‌دهد.
جغور بغور
جغور بغور که برخی به آن جغول بغول هم می‌گویند یکی از غذاهای اصیل زنجان است. این غذا که سریع آماده می‌شود در زنجان به عنوان صبحانه سرو می‌شده است و هنوز هم برخی از رستوران‌ها این غذا را در منوی صبحانه خود دارند. این غذا از ترکیب جگر سیاه و سفید خرد شده با پیاز سرخ شده فراوان و سیب زمینی سرخ شده تهیه می‌شود.
پیازو یا اشکنه پیاز
اشکنه یکی از غذاهایی است که در اکثر شهرهای ایران پخته می‌شود. در زنجان می‌توانید اشکنه پیاز یا پیازو را که یکی از رایج‌ترین و اصیل‌ترین غذاهای آنجاست میل کنید. این غذا که معمولا در زمستان بیشتر طبخ می‌شود ترکیبی از پیاز، عدس، آلوچه و برگه زردآلود، سیب زمینی و رب یا گوجه فرنگی است.
خوراک شش انداز
یکی از غذاهای سنتی زنجان، خوراکی است به نام خوراک شش انداز که در چهارشنبه سوری پخته می‌شود. این خوراک با داشتن خرما، گردو، تخم مرغ و شیره انگور خوراکی مقوی و کامل است.
آش ترش زنجانی
آش یکی از غذاهایی است که در شهرهای سردسیری همچون زنجان طرفدار بسیاری دارد. آش ترش زنجان یکی از خوشمزه‌ترین آش‌های زنجان است که با ترکیبی از حبوبات، آلوچه، برگه زرد آلو و آلبالو همراه با سرکه انگور و شیره تهیه می‌شود.
سخن آخر
روز زنجان، فرصتی است تا بیشتر با این شهر دیدنی و جاذبه‌های آن آشنا شوید. این شهر با وجود این همه جاذبه طبیعی و تاریخی بی‌نظیر و غذاهای لذیذ، هرگز شما را ناامید نمی‌کند. این بار که خواستید برای سفر داخلی در ایران زیبا برنامه‌ریزی کنید، حتما زنجان را در نظر بگیرید، البته پس از برطرف شدن بحران کووید - 19!
