اینجا «قلعه دهشاد»؛ آدم ها رفتند، گوسفندان آمدند!
انگار باید این جمله را که «ساکنان هر جایی سرنوشت آن نقطه را مشخص می کنند» برای قلعه دهشاد در جنوبی ترین نقطه شهریار تهران سرمشق کرد. مانند گوسفندانی که حالا ساکن قلعه هستند و هر روز سرنوشت این قلعه بیش از 200 ساله را که به قلعه مفید هم معروف است، به نابودی بیشتر نزدیک می کنند.
هرچند نخست ایرانی های این منطقه از شهریار، با ساخت آن، قلعه را برای سکونت انتخاب کردند، اما حضورشان تا زمان انقلاب بیشتر دوام نیاورد و راهشان را از قلعه جدا کردند و خانه هایشان را در اطراف آن ساختند، تا جا را برای مهاجران افغان که بیشترشان از جنگ فراری بودند باز کنند و همان شد که حدود 30 خانوار مهاجر افغان بعد از ورود به ایران، سرنوشتشان با این قلعه گره خورد و برخی از آنها بیش از 35 سال در قلعه دهشاد زندگی کردند تا جایی که نفس های قلعه هر روز سنگین تر شد و تخریب بیشتر و ویرانی بالاتری گریبان این بنای تاریخی را گرفت، سرپناهی که از ابتدا همزیستی مسالمت آمیزی را با انسانها آغاز کرده است.
حالا بعد از تجربه هایی که این بنای تاریخی در کنار زندگی با آدمهای مختلف کسب کرده، در کنار تنها خانوار هنوز ساکن این قلعه تاریخی، مدتی است در حال تجربه کردن زندگی با دامهاست. از بین آن همه خانواده افغان که 30 سال با قلعه دم خور بودند، حالا نوبت گوسفندان آنهاست که این بنای تاریخی را از تنهایی درآورند!
امروز این قلعه 200 ساله با چهار برج دیده بانی و دیوارهای نیمه کنگره دارش که سالها رسم زندگی مردم قدیم را به چشم دیده بود، سرپناه گوسفندان اغلب همان افغان هایی است که بیش از 30 سال برایشان یک خانه بود.
قلعه دهشاد بر جاده و روبه روی قبرستان روستا مدتهاست مرگ را به جان می خرد، از کانکس نارنجی رنگی که برای نگهبان قلعه درست در کناره ورودی آن قرار گرفته تا آوارهایی که هر روز بر سر یکی از خانه های قلعه فرو می ریزد و دامهایی که نه تنها هر روز چهره قلعه را زشت تر از قبل می کنند بلکه خود عاملی در آسیب رسیدن بیشتر به این بنای تاریخی می شوند. شاید همین روش نگهداری است که قلعه را به زباله دانی تبدیل کرده و در پشت دیوارهای آنجایی که هر چشمی آن را نمی بیند از آوار خانه گرفته تا وسایل اسقاطی روی هم خروار شده اند!
از قلعه بیرون می آیم، دورتادور آن را گز می کنم، از سروصداهایی که از خانه های اطراف قلعه می آید حدس می زنم همه را کارگاه های مبل سازی گرفته اند، کنگره و دیواره اول قلعه حالش خوب است، اما پشت قلعه را جایی که دیوارش را گویی به تازگی مرمت کرده اند، زباله پر کرده، از کود دامها گرفته تا آوارهای ساختمانی. اما ضلع سوم دیواره قلعه وضعیت بهتری از دو دیواره دیگر دارد، نه تنها دیوار و کنگره ها را مرمت کرده اند، بلکه پیاده رو آن هم برای پیاده روی با سنگ چین سنگفرش شده است.
دنبال قدیمی های دهشاد می گردم، کسانی که در قلعه زندگی کرده باشند. همسایه های قلعه می گویند حالا دیگر کمتر کسی را می توانی پیدا کنی که خاطراتش را به خوبی بیاد بیاورد.
خانمی را نشان می دهند که قدمهای سریعش گویا او را به کاری فوری وادار کرده اند، نزدیکتر که می شود سلام می کنم. قدری چادرش را کنار می زند و با لبخند مهربانش جواب می دهد. می پرسم فرصت دارید درباره قلعه چند لحظه حرف بزنیم. برمی گردد با نگاهی به دیوارهای قلعه که انگار خاطراتش را مرور می کند، با لبخندی به لب، بدون اینکه منتظر سوالی باشد، به شیرینی تعریف می کند:
«52 سال قبل به دهشاد آمدیم، ما در قلعه زندگی نکردیم، اما اولین خانواده ای بودیم که در بیرون قلعه و در نزدیکی آن زمین خریدیم و خانه خود را ساختیم، همه ایرانی هایی که امروز بیرون قلعه زندگی می کنند و حالا بالانشین دهشاد شده اند، روزی داخل همین قلعه زندگی می کردند.
ایرانی ها حدود 40 سال قبل از قلعه رفتند. بعد از آن نخست یکی دو خانوار افغانی در قلعه زندگی می کردند، آن زمان همه چیز خیلی خوب بود، اما حالا دیگر قلعه خرابه شد. گاهی اوقات کسانی می آیند تا قلعه را از نزدیک ببینند، اما چیز خاصی دستگیرشان نمی شود، در بیشتر خانه ها بسته شده و بیشتر بخش های آن دیگر مانند گذشته نیست. دیر آمدی، چند سال قبل قلعه خیلی قشنگ تر از امروز بود.»
او حتی به مالکیت قلعه اشاره می کند که «مردم می گویند مالک قلعه دادگاه انقلاب اسلامی است و اداره آثار باستانی روی آن نظارت می کند».
سراغ دیگر قدیمی های دهشاد را از او می گیرم که خاطره هایشان با قلعه گره خورده باشد. حاج عباس را نشان می دهد که زیر سایه درخت و پشت قلعه نشسته است. او حالا حدود 70 سال سن دارد و از 60 سال قبل تا امروز در منطقه دهشاد باغستان زندگی می کند. او یکی از کسانی است که همراه خانواده اش تا بعد از انقلاب در قلعه زندگی می کرد.
او پیرامون قلعه ای 200 ساله که ساکنان فعلیش گوسفندان هستند می گوید: آن قلعه امروز دیگر اصلا مانند گذشته نیست، وقتی حدود 60 سال قبل برای زندگی به این قلعه آمدیم آنقدر زیبا بود که همیشه جای جدیدی برای دیدن داشتیم. آن زمان حتی کدخدای دهشاد هم در قلعه زندگی می کرد.
پیرمرد هنوز نام همسایگانش را به خوبی به یاد می آورد و از کدخدا «اسدی» می گوید و تعریف می کند: از ابتدا قلعه را برای زندگی مردم ساخته بودند، کسانی که در قلعه زندگی می کردند به قول قدیمی ها خوش نشین (اجاره نشین) بودند.
او از زمانیکه حبیب الله مفید، مدیر کارخانه تلویزیون بلر قلعه را برای کارگرانش خریده بود تا در نزدیکی زمین کاریش زندگی کنند، خاطره دارد. می گوید: او تا دوره اصلاحات ارضی اجازه داد رعیت هایش در این قلعه زندگی کنند و با اصلاحات ارضی، به هر نفر قدری زمین داد و گفت خانه هایشان را بسازند تا قلعه خالی شود، اما با آغاز انقلاب، وضعیت قدری پیچیده شد.
حاج عباس از خودش و خانواده اش می گوید که آنها هم تا بعد از انقلاب در قلعه زندگی کرده اند و بعد از آن قدری دورتر از قلعه خانه و کاشانه اش را بنا کرده و قلعه را به افغانهای مهاجر داده اند.
از ورودی قلعه، بنای 200 ساله قلعه دهشاد را که چیزی حدود 16 سال قبل در فهرست آثار ملی کشور ثبت کرده اند، انگار همین چند مخروبه ای که به طویله گوسفندان تبدیل شده و مسجدی که از بیرون قلعه هنوز چشم نواز است، تشکیل داده اند اما اگر بتوانی وارد قلعه شوی، کوچه های بی نام و نشانی را می بینی که تازه بزرگی و زیبایی قلعه تاریخی دهشاد را نشان می دهند، اما چه فایده که کاربری امروزیش بزودی این بنای تاریخی را از پا درمی آورد.
