مهاباد یا مه آباد نامیست برای پیغمبری کهن که فردوسی زردشت پیغمبر را نیز جزو خانواده‌ی مهابادیان قلمداد کرده است. کیومرث پیغمبری بوده که او را مهاباد خوانده اند و نسل آدمی از او پدید آمده است (سرجان ملکم، تاریخ ایران) و هم چنین در کتاب دبستان المذاهب آمده است بزرگترین پیامبر و شاه و پدر آدمی در این دوره و روزگار مه آباد بوده که به آذر هوشنگ نامور گشته و کتابش کلامیست یزدانی.» شهر پیشین و باستانی نزدیک مهاباد به نام دریاس (دریاز) وجود داشته که امروزه خرابه هایی از آن برجای مانده و تنها روستایی نزدیک این شهر باستانی به همان نام به وجود آمده، شهر مهاباد در گذشته سابلاغ و ساوجبلاغ مکری نامیده میشد. سابلاغ واژه ای است ترکی به معنی چشمه سرد. در سال ۱۳۱۴ به دستور رضاشاه به همان نام باستانی اش مهاباد که یادآور زندگی قوم ماد در این دیار است نامگذاری شد.
مهاباد امروزی در دوره ی صفویه قصبه ای در حد شهری کوچک با چشمه ساران و باغها و بساتین زیبا بود و آن شکوه و اعتبار گذشته های دور را نداشته است. امیر شیره بیگ مکری در سال ۱۰۳۴ هجری قمری مکریان را از چنگ قزلباشان رهانید و شهر ساوجبلاغ (مهاباد‌فعلی) را مرکز حکمرانی خویش قرار داد. « بداغ سلطان از سال ۱۰۶۳ تا ۱۱۱۱ هجری قمری حکمران منطقه ی عمومی مهاباد با وسعت زیادی بوده و از جمله آثار باقیمانده از وی مسجد جامع (مسجد سرخ) یا مدرسه شاه سلیمان صفوی است که شاهکار معماری منطقه است و از دیگر آثار منسوب به دوره وی پل سرخ و پل بداغ سلطان و بندهای لج و داره لک میباشد. کؤخی کورتةک در روستای رةفتة سردشت) نیز از آثار منسوب به وی میباشد. از دیگر اقدامات ارزشمند وی احداث کتابخانه‌ای بزرگ و ارزشمند بوده است که در سال ۱۷۳۰ میلادی آن را تأسیس نموده و وقف دوستداران و شیفتگان علم و دانش کرد.
بداق سلطان» یا «بداغ سلطان» که نام وی در تاریخ اجتماعی منطقه همیشه به نیکی برده شده فرزند شیرخان و از نوادگان صارم بیگ مکری است که به واسطه آثار ارزشمند تاریخی که از خود به جای گذاشته نام وی درخشندگی خاصی نسبت به اسلاف و اخلا ف خویش دارد. بداغ سلطان در زمان شاه سلیمان صفوی می‌زیسته است و بسیار مورد توجه و احترام او بوده و نزد مردم به علت خدماتی که به آنها و خاک مکری انجام داده محبوبیت زیادی داشته است. محدوده حکمرانی ایشان از دامنه کوه (قندیل) مرز ایران و عراق تا مراغه در آذربایجان شرقی و از آنجا تا ارومیه گسترش یافته بود و در دامنه‌ی کوه ییلاقی قندیل مرتع و چراگاه و اغنام و احشام ایلات و چادرنشینان به نام (یورت بداق) هنوز به زبان ترکی بر سر زبانها باقی است. آرامگاه بداق سلطان یکی از بناهای زیبا و ارزشمند تاریخی و معماری دوره صــفویه‌اسـت. این‌بنا در جنوب شهر مهاباد بر روی تپه‌ای واقع شده است. آنجا قبرستانیست کهنه که به واسطه قرار گرفتن آرامگاه بداغ سلطان در آن، قبرستان (بداغ سلطان) نامیده می شود و همچنین به گومبه زان (گنبدان) نیز مشهور است.
در نزدیکی این بنا، ویرانه ی بناهایی به چشم میخورد که از نظر معماری بسیار به آرامگاه بداغ سلطان شبیه میباشد و چنین به نظر میرسد که این بناها با آرامگاه بداغ سلطان در ارتباط بوده باشند. شاید این بناها را برای حفاظت از آرامگاه و خدمت به شیفتگان و دوستداران و زوار بداغ سلطان ساخته باشند. آوازه‌ی نام وی در سراسر کردستان و نواحی دیگر پراکنده است مردم از نواحی دور و نزدیک در روزهای تعطیل و مخصوصاً چهار شنبه ها به زیارتش می‌شتابند و او را صاحب کرامت می‌دانند. هرکس گذرش به مهاباد این شهر مرموز و فراموش شده بیافتد، حتماً به زیارت این بزرگمرد می‌رود و ساعتی چند در کنار آرامگاه جاویدش به راز و نیاز با معبود خویش می‌پردازد و بداغ سلطان را واسطه آمرزش گناهان خویش قرار می‌دهد. در مورد کرامات بداغ سلطان روایات چندانی بر زبانهاست. بنای آرامگاه کنونی قبل از تصدی حکومت نامبرده و احتمالاً در دوره شیرخان بنا شده اما آنچه مسلم است بافت کنونی در زمان حکومت وی با تمام رسیده و هم اکنون گورزیر گنبد و در حقیقت مقبره میانی متعلق به وی میباشد. این بنای تاریخی که دست ویرانگر زمانه بخش زیادی از آن را در معرض انهدام قرار داده بود. با زیربنای ۴۸۵/۱۳۵ متر در ابعاد ۹/۷ در ۵/۱۷ با پی سنگی و گنبد آجری ساخته شده است. اصل بنا به صورت شمالی ـ جنوبی احداث گردیده که طی مرور زمان و عدم مراقبت بر اثر جنگهای مکرر و ناامنیهای منطقه ای بخش اعظم آن فرو ریخته بود بعد از گذشت سیصدوپنجاه سال از عمر آن در اواخر فروردین ۱۳۸۰ شمسی نخستین کلنگ بازسازی دوباره آن به زمین خورد.
گنبد بداغ سلطان با آجر قرمز ساخته شده است و حدود شش متر ارتفاع دارد و به وسیله دری ابتدا به دهانه یا دهلیز گنبد و سپس به خود گنبد می‌توان وارد شد مصالح به کار رفته در این بنا ترکیبی از سنگ، آجر قرمز چهار گوش ملات ـ ماسه و آهک و دقیقاً بر اساس فرم معماری مقابر دوره صفوی است که از سه قسمت شمالی جنوبی و گنبد دوار مرکزی تشکیل شده است. جهت آن شمال ـ جنوب است که ورودی شمالی در سالهای بعد از احداث تخریب شده بود که با حفاری اولیه نمایان گشته است. این بنا مجموعاً دارای هفت پایه‌ی تزئینی در قسمت شرق و غرب با طاقنماهای تزئینی ورود ایوان شمال و جنوبی میباشد.
گنبد اصلی به فاصله ۲۰/۱ متر مازاد در قسمت شمالی و تقریباً در مرکز بنا قرار گرفته است. قبور پیدا شده در کنار و اطراف آن نمایانگر یک دوره ی مشابه میباشد. بداق سلطان در این مکان به خاک سپرده شده و احتمال می‌رود یکی از قبور متعلق به شخص نیکوکار و خیّری باشد که مورد تقدیس اهالی بوده و شاید به همین مناسبت اکنون به صورت زیارتگاهی برای عامه مردم در آمده است. در نزدیکی این بنا قبر کهن دیگری نیز وجود دارد که مردم به زیارت آن آمده و مشخص نیست که این قبر کهنه آرامگاه چه کسی است. آقای پدرام ضمن خاکبرداری و نظارت بر بازسازی بنا تکه ای از لوح شکسته‌ی بداغ سلطان را با ذکر تاریخ سال ۱۱۱۱ هجری قمری یافته است. با استناد بـــه این سند ارزنده می‌توان دریافت که بداغ سلطان این مرد نامی در سال ۱۱۱۱ هجری قمری رخت از جهان بربسته است. امروزه گنبد بداغ سلطان مکری پذیرای مشتاقان و توریستان و جهانگردان است و از سوی سازمان میراث فرهنگی اقداماتی از قبیل دیوارکشی محدوده ی گورستان بداغ سلطان و نصب تابلوی راهنما به دو زبان فارسی و انگلیسی و نیز کفپوشی محدوده بنا انجام گرفته است. این بنا در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است و یکی از چند آثار ارزشمند تاریخی شهر مهاباد میباشد.
