سلیاک در افراد زیادی تشخیص داده نشده است و آن‌ها در معرض خطر عوارض درمانی طولانی‌مدت هستند. هنگامی که افراد مبتلا به بیماری سلیاک گلوتن می‌خورند (پروتئین موجود در گندم، چاودار و جو)، بدن آن‌ها پاسخ ایمنی می‌دهد و به روده کوچک حمله می‌کند. این حملات منجر به آسیب دیدن ویلی‌ها، برآمدگی‌های انگشت مانند که باعث جذب مواد مغذی می‌شود، می‌گردد. با آسیب دیدن ویلی‌ها، مواد مغذی به طور صحیح جذب بدن نمی‌شوند.
بیماری سلیاک ارثی است به این معنی که در خانواده‌ها ادامه دارد و از هر 10 نفری که یک خویشاوند درجه‌یک مبتلا به سلیاک (والدین، فرزند، خواهر و برادر) دارند، 1 نفر در معرض خطر ابتلا به این بیماری است.
بیماری سلیاک می‌تواند در هر سنی بعد از شروع مصرف غذاها یا داروهایی که حاوی گلوتن هستند بروز کند. بیماری سلیاک که بدون درمان رها شده باشد، می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود.
اثرات طولانی‌مدت سلیاک بر سلامتی
مبتلایان به سلیاک 2 برابر بیشتر در معرض ابتلا به بیماری عروق کرونر و 4 برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان روده کوچک هستند.
بار درمانی بیماری سلیاک با مرحله نهایی درمان بیماری کلیوی و مسئولیت شریک زندگی در مراقبت از بیمار مبتلا، با مراقبت از بیمار مبتلا به سرطان قابل مقایسه است.
بیماری سلیاک درمان نشده می‌تواند منجر به ایجاد سایر اختلالات خودایمنی مانند دیابت نوع یک و بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) و بسیاری از بیماری‌های دیگر از جمله درماتیت هرپتی فورم (راش پوستی خارش‌دار)، کم‌خونی، پوکی استخوان، ناباروری و سقط جنین، شرایط عصبی مانند صرع و میگرن، کوتاهی قد، بیماری قلبی و سرطان روده شود.
علائم
علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان بسیار متفاوت است.
علائم گوارشی برای بزرگسالان شامل موارد زیر است:
· اسهال
· خستگی
· کاهش وزن
· نفخ و گاز
· درد شکم
· تهوع و استفراغ
· یبوست
با این حال، بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به سلیاک علائم و نشانه‌هایی غیرمرتبط با سیستم گوارش دارند از جمله:
· کم‌خونی، معمولاً ناشی از کمبود آهن
· از دست دادن تراکم استخوان و نرمی استخوان
· راش پوستی خارش‌دار و تاول (درماتیت هرپتی فرم)
· زخم‌های دهان
· سردرد و خستگی
· آسیب سیستم عصبی از جمله بی‌حسی و سوزن سوزن شدن پا و دست‌ها، مشکلات احتمالی در تعادل و اختلال شناختی
· درد مفاصل
· کاهش عملکرد طحال
کودکان
کودکان مبتلا به بیماری سلیاک با احتمال بیشتری نسبت به بزرگسالان دچار مشکلات گوارشی می‌شوند، از جمله:
· تهوع و استفراغ
· اسهال مزمن
· شکم متورم
· یبوست
· گاز
· مدفوع کمرنگ و بدبو
عدم توانایی در جذب مواد مغذی منجر می‌شود به:
· وزن گیری ناکافی نوزادان
· آسیب به مینای دندان
· کاهش وزن
· کم‌خونی
· تحریک‌پذیری
· کوتاهی قد
· بلوغ تأخیری
· علائم عصبی از جمله اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)، ناتوانی در یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی عضلات و تشنج
عوامل خطر
بیماری سلیاک در افرادی که دارای هر کدام از شرایط زیر هستند، با احتمال بیشتری بروز می‌یابد:
· یک عضو خانواده مبتلا به بیماری سلیاک یا درماتیت هرپتی فرم
· دیابت نوع 1
· سندرم داون یا سندرم ترنر
· بیماری خودایمنی تیروئید
· کولیت میکروسکوپی (کولیت لنفوسیتیکی یا کولیت کلاژنی)
· بیماری آدیسون
بیماری سلیاک غیرپاسخگو
برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک به آنچه که رژیم غذایی فاقد گلوتن می‌نامند، پاسخ نمی‌دهند. بیماری سلیاک غیرپاسخگو اغلب به دلیل آلودگی رژیم غذایی با گلوتن است. مشورت با یک متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند تا یاد بگیرید چگونه از مصرف گلوتن جلوگیری کنید.
افراد مبتلا به بیماری سلیاک غیرپاسخگو ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
· باکتری‌ها در روده کوچک (رشد باکتری‌ها)
· کولیت میکروسکوپی
· عملکرد ضعیف پانکراس (نارسایی لوزالمعده)
· سندرم روده تحریک‌پذیر
· مشکل در هضم قند موجود در محصولات لبنی (لاکتوز)، شکر (ساکارز) یا نوعی قند موجود در عسل و میوه‌ها (فروکتوز)
· بیماری سلیاک مقاوم
بیماری سلیاک مقاوم
در موارد نادر، آسیب روده ناشی از بیماری سلیاک باعث می‌شود بدن فرد به یک رژیم غذایی فاقد گلوتن هم پاسخ ندهد. این بیماری به عنوان سلیاک مقاوم شناخته می‌شود. اگر پس از مصرف رژیم غذایی بدون گلوتن به مدت شش ماه تا یک سال هنوز علائم و نشانه‌های بیماری را دارید، ممکن است نیاز به آزمایش‌های بیشتری باشد تا به دنبال توضیحات دیگری در مورد علائم باشید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت بروز اسهال یا ناراحتی در دستگاه گوارش که بیش از دو هفته ادامه دارد، با پزشک خود مشورت کنید. اگر فرزند شما رنگ‌پریده و تحریک‌پذیر است و یا از رشد کافی برخوردار نیست، یا شکم برآمده و بوی ناخوشایند دارد، با پزشک اطفال او خود مشورت کنید.
قبل از مصرف رژیم غذایی بدون گلوتن حتماً با پزشک خود مشورت کنید. اگر قبل از آزمایش بیماری سلیاک، میزان گلوتن مصرفی خود را کاهش داده یا به صفر برسانید، ممکن است نتایج آزمایش تغییر کند.
بیماری سلیاک معمولاً در خانواده شیوع پیدا می‌کند. اگر فردی در خانواده شما این بیماری را دارد، از پزشک خود بپرسید که آیا شما باید تست تشخیصی را انجام دهید؟ همچنین از پزشک سؤال کنید که آیا اگر شما یا شخصی در خانواده شما یکی از عوامل خطر ابتلا به بیماری سلیاک مانند دیابت نوع یک را دارید باید مورد آزمایش قرار بگیرید یا خیر؟
تشخیص
بسیاری از مبتلایان به سلیاک نمی‌دانند که این بیماری را دارند. دو آزمایش خون می‌تواند به تشخیص آن کمک کند:
· آزمایش سرولوژی که به دنبال آنتی‌بادی در خون شما است. افزایش سطح پروتئین‌های خاص آنتی‌بادی نشان‌دهنده واکنش ایمنی بدن به گلوتن است.
· آزمایش ژنتیکی آنتی‌ژن‌های لکوسیت انسانی (HLA-DQ8 و HLA-DQ2) که می‌تواند برای ردیابی بیماری سلیاک استفاده شود.
اگر نتایج این آزمایشات نشان‌دهنده بیماری سلیاک باشد، پزشک به احتمال زیاد یکی از آزمایش‌های زیر را سفارش خواهد کرد:
· آندوسکوپی: در این آزمایش از یک لوله بلند با یک دوربین بسیار کوچک که در دهان شما قرار گرفته و از گلو عبور داده می‌شود، استفاده می‌گردد (آندوسکوپی فوقانی). این دوربین به پزشک شما امکان می‌دهد روده کوچک را مشاهده کرده و نمونه‌ای کوچک از بافت (بیوپسی) را برای تجزیه و تحلیل آسیب‌های ویلی بردارد.
· کپسول آندوسکوپی: در این آزمایش از یک دوربین بی‌سیم ریز برای گرفتن عکس از روده کوچک استفاده می‌شود. دوربین داخل یک کپسول (که به اندازه کپسول ویتامین است) قرار دارد که شما آن را می‌بلعید. در حالی که کپسول از دستگاه گوارش شما عبور می‌کند، دوربین هزاران عکس گرفته که به ضبط کننده منتقل می‌شود.
اگر پزشک شما به درماتیت هرپتی فرم مشکوک شود، ممکن است یک نمونه کوچک از بافت پوست را برای بررسی در زیر میکروسکوپ (بیوپسی پوست) جدا کند.
تشخیص زودهنگام احتمال بروز یک بیماری دیگر را کاهش می‌دهد
| سن تشخیص |
احتمال ایجاد یک بیماری خودایمنی دیگر |
| 2-4 |
10.5% |
| 4-12 |
16.7% |
| 12-20 |
27% |
| بالای 20 |
34% |
درمان
یک رژیم غذایی دقیق و بدون گلوتن تنها راه برای مدیریت بیماری سلیاک است. علاوه بر گندم، غذاهای حاوی گلوتن شامل موارد زیر هستند:
· جو
· بلغور
· گندم دوروم
· نشاسته
· آرد گراهام
· مالت
· چاودار
· سمولینا
· گندم آلمانی یا اسپلت
· چاودُم یا تریتیکاله
یک متخصص تغذیه که با افراد مبتلا به سلیاک همکاری دارد می‌تواند به شما در برنامه‌ریزی یک رژیم غذایی سالم بدون گلوتن کمک کند. وجود مقادیر کمی گلوتن در رژیم غذایی شما حتی اگر باعث ایجاد علائم نشود، می‌تواند مضر باشد.
گلوتن در غذاها، داروها و محصولات غیرغذایی نیز پنهان شده از جمله:
· نشاسته غذایی اصلاح شده، مواد نگهدارنده و تثبیت‌کننده مواد غذایی
· داروهای با نسخه و بدون نسخه
· مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی
· مکمل‌های گیاهی و غذایی
· محصولات رژلب
· خمیردندان و دهان‌شویه
· ویفرهای متداول
· پاکت و چسب تمبر
· خمیربازی
حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی به‌تدریج باعث کاهش التهاب در روده کوچک شده و باعث می‌شود احساس بهتری داشته باشید و در نهایت بهبود پیدا کنید. کودکان معمولاً سریع‌تر از بزرگسالان بهبود می‌یابند.
مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی
اگر کم‌خونی یا کمبودهای تغذیه‌ای شدید باشد، ممکن است پزشک یا متخصص تغذیه شما توصیه کنند که مکمل‌هایی مصرف کنید، از جمله:
· مس
· فولات
· آهن
· ویتامین B12
· ویتامین D
· ویتامین K
· روی
ویتامین‌ها و مکمل‌ها معمولاً به صورت قرص مصرف می‌شوند. اگر دستگاه گوارش شما در جذب ویتامین‌ها مشکل دارد، ممکن است پزشک از گزینه تزریق استفاده کند.
