الف ) خداوند متعال پس از حقِّ خودش به احسان به والدين تأكيد نموده است
وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً
[ سوره اسراء / 23 ]
پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد .
ب ) پاداش نيكي و احسان به والدين از تمامي عبادات ِمستحبي برتر است
1 . قَََالَ رَسُولُ اللهِ صلى اللّه عليه و آله و سلّم : بَرُّ الْوالِدَيْنِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّلاةِ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ وَ الْجَهادِ فِي سَبِيلِ اللّه .
تفسير اطيب البيان ، ج 2 ، ص 80 به نقل از جامع السعادات
پيامبر اكرم صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند : نيكى به پدر و مادر از نماز و روزه و حج و عمره و جهاد [ مستحبّي ] در راه خداوند برتر است.
ج ) در احسان ، والدين با ديگران متفاوتند
خداوند متعال نسبت به غير والدين ، در مرحله ي اوّل ، انسان ها را دعوت به عدالت نموده است كه به يكديگر ظلم نكنند و حقِّ يكديگر را بدهند و در مرحله دوم ، امرِ به احسان نموده است ( اِِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاِحْسَانِ / نحل 90 ) و امّا نسبت به والدين ، از اوّل سراغ احسان رفته است ( وَ بِالْوَالِدَيْنِ اِحْسَاناً ) .
د ) خداوند متعال قدر شناسي از والدين را در كنار ِ قدرشناسي از خودش و تقواي از خودش را به همراه ِ رسيدگي به والدين قرار داده است
عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عليه السلام قَالَ : إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِثَلَاثَةٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَةٌ أُخْرَى ؛ أَمَرَ بِالصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّكْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَيْنِ فَمَنْ لَمْ يَشْكُرْ وَالِدَيْهِ لَمْ يَشْكُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَةِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ يَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ يَتَّقِ اللَّهَ .
وسائلالشيعة ، ج 9 ، ص 25
حضرت رضا عليه السلام فرمودند : براستي خداوند فرمان داده كه سه چيز را با سه چيز ديگر انجام دهيم يكي اين كه امر به نماز و زكات نموده است پس هركس نماز بخواند ولي زكات ندهد نمازش پذيرفته نيست و ديگر آن كه امر به سپاسگزاري از خودش و والدين كرده است پس هركس از پدر و مادرش سپاسگزاري نكند از خداوندِ متعال هم سپاسگزاري نكرده است و ديگر آنكه به تقوا و صله ي رحم امر كرده است پس هركس صله رحم انجام ندهد تقوا هم ندارد [ و واضح است كه برترين مصداقِ صله ي رحم رسيدگي به پدر و مادراست ] .
ه ) براي نيكي و احسان به والدين حتّي پيمودن دو سال راه سفارش شده است
عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى اللّه عليه و آله و سلّم سِرْ سَنَتَيْنِ بِرَّ وَالِدَيْكَ سِرْ سَنَةً تَوَصَّلْ رَحِمَكَ سِرْ مِيلًا عُدْ مَرِيضاً سِرْ مِيلَيْنَ شَيِّعْ جَنَازَةً سِرْ ثَلَاثَةَ أَمْيَالٍ أَجِبْ دَعْوَةً سِرْ أَرْبَعَةَ أَمْيَالٍ زُرْ أَخاً فِي اللَّهِ تَعَالَى سِرْ خَمْسَةَ أَمْيَالٍ انْصُرْ مَظْلُوماً سِرْ سِتَّةَ أَمْيَالٍ أَغِثْ مَلْهُوفاً
مستدركالوسائل ، ج 8 ، ص 114
حضرت اميرمؤمنان عليه السلام مي فرمايند : پيامبر گرامي اسلام صلى اللّه عليه و آله و سلّم فرمودند : دوسال راه را برو تا بتواني به پدر و مادرت احسان كني و يك سال راه را برو تا بتواني به اقوام و بستگانت رسيدگي كني و يك ميل (هر فرسخ شرعي سه ميل است ) راه را برو تا بتواني مريضي را عيادت نمايي و دو ميل راه را برو تا بتواني يك مؤمن را تشييع نمايي و سه ميل راه را برو تا بتواني دعوتِ مؤمني را اجابت نمايي و چهار ميل راه را برو تا بتواني برادرِ مؤمنت را زيارت كني و پنج ميل راه را برو تا بتواني مظلومي را ياري نمايي و شش ميل را برو تا بتواني گرفتاري را نجات دهي .
و) با هردست بدهي با همان دست پس مي گيري
عَنِ النَّبِيِّ صلّي الله عليه و آله و سلّم قَالَ : الْبِرُّ لَا يَبْلَى وَ الذَّنْبُ لَا يُنْسَى وَ الدَّيَّانُ لَا يَفْنَى فَكُنْ كَمَا شِئْتَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ .
مستدركالوسائل ، ج 11، ص 333
پيامبرگرامي اسلام صلّي الله عليه و آله و سلّم فرمود : نيكي واحسان فرسوده نمي شود و گناه فراموش نمي گردد و خداوندِ حسابگر نابود نمي گردد پس هرگونه مي خواهي باش هرطور با ديگران برخورد كني همان گونه با تو رفتار خواهد شد .
ز ) احسان و نيكي به والدين و پرهيز از عقوقِ آنان از حقوق بين المللِ اسلام است
قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه واله وسلم : ثَلاثَةٌ لَيْسَ لأَحَدٍ فِيهِنَّ رُخْصَةٌ : اَلوَفاءُ لمُِسْلِمٍ كانَ أَوْ كافِرٍ ، وَ بَرُّ الْوالِدَيْنَ مُسْلِمَيْنَ كانا أَوْ كافِرَيْنَ ، وَ أَداءُ الأَمَانَةِ لمِسْلِمٍ كانَ أَوْ كافِرٍ .
مجموعه ورام ، ج 2 ، ص 121
پيامبر اكرم فرمودند : سه چيز است كه [ مسلمان و كافر در آن ها يكسانند و ] هيچكس نبايد در آن ها مخالفت نمايد ؛ وفاي به عهد و پيمان ، مسلمان باشد يا كافر و نيكي و احسان به والدين مسلمان باشند يا كافر و اداي امانت مسلمان باشد يا كافر . [ خلاصه احترام به والدين و ردّ امانت و وفاي به عهد ، تنها از حقوق اسلامي نيست ، بلكه از حقوق انساني است ، لذا هر خردمند و عاقلي بايد آن را مراعات كند ] .
ح) راه تضميني رسيدن به مقام اولياء
حضرات معصومين عليهم السلام راه وصول به پروردگار متعال را راه انبياء (ع ) مي دانند كه بسيار سهل الوصول مي باشد آيت الله مولوي قندهاري قدّس سرّه مي فرمودند :آيت الله العظمي آقا سيّد ابوالحسن اصفهاني قدّس سرّه به بعضي از شاگردان خاص خودشان بيان فرمودند : آيا مي خواهيد شمارا به مقام بعضي از انبياء (ع) دعوت كنم و آن چه را كه عيسي بن مريم (ع) ، يحيي (ع) و انبياء ديگر داشتند داشته باشيد ؟ مشتاقانه عرض كردند : بله ، آن چيست ؟ فرمودند : اين سهل الوصول ترين راهي است كه اگر انسان آن را انجام دهد به راه انبياء مي رسد و من مقام انبياء را براي او ضمانت مي كنم . ايشان فرمودند : خداوند متعال به يحيي (ع) در سوره ي مريم مي فرمايد : « يا يَحْيى خُذِ الْكِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْناهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا (12) وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَكاةً وَ كانَ تَقِيًّا (13) وَ بَرًّا بِوالِدَيْهِ وَ لَمْ يَكُنْ جَبَّاراً عَصِيًّا (14) ؛ اى يحيى! كتاب (خدا) را با قوت بگير، و ما فرمان نبوت (و عقل كافى) در كودكى به او داديم. و به او رحمت و محبت از ناحيه خود بخشيديم، و پاكى (روح و عمل) ، و او پرهيزگار بود. او نسبت به پدر و مادرش نيكوكار بود و جبّار (و متكبّر) و عصيانگر نبود » آيت الله العظمي آقا سيّد ابوالحسن اصفهاني قدّس سرّه فرمودند : همان طور كه حضرت عيسي بن مريم (ع) فرمودند : « وَ بَرًّا بِوالِدَتِي وَ لَمْ يَجْعَلْنِي جَبَّاراً شَقِيًّا ؛ و مرا نسبت به مادرم نيكوكار قرار داده، و جبار و شقى قرار نداده است. [ سوره مريم / 32] و منظور از آن اين است كه آن كسي كه احسان به والدين كند ، شقي نمي شود در اين جا هم خداي متعال مي فرمايد : اورا به نيكي به پدر و مادر سفارش كرديم و او جبّار و عصيانگر نبود . آيت الله العظمي آقا سيّد ابوالحسن اصفهاني قدّس سرّه فرمودند : سرِّ انبياء اين است كه شقي نبودند و براي همين نبي شدند شقاوت و لو به لحظه اي اجازه عروج روحاني به انسان نمي دهد .بعد فرمودند : سرّ اين قضيّه كه شقي نمي شوند چيست ؟ نيكي و احسان به والدين ، اگر شماهم احسان و نيكي به والدين كنيد ، من مقام عيسي بن مريم (ع) را براي شما تضمين مي كنم !
ط ) راه ِ ميان بر
بعضي مي پرسند: آن راهِ ميان بري كه انسان را به پروردگار متعال مي رساند چيست ؟ عزيزان ! ما بايد بدانيم راه ميان بُر به خداوند متعال ، همان نيكي و احسان به والدين است همان چيزي كه در اختيار داريم ولي مع الاسف قدر آن را نمي دانيم . زماني كه خداي ناكرده آن را از دست داديم ، تازه آن وقت مي فهميم كه ديگر كار از كار گذشته است گرچه خداوند كريم لطف و محبّتِ خود را شاملِ افرادي مثل بنده و كساني كه در سنِّ بالا هستيم هم قرار داده است و اولياء دين فرموده اند : در موردِ پدر و مادر ، زنده و مرده نداريم . اگر شخصي نعوذ بالله در زمان حيات والدينِ خود عاقّ والدين بوده مي تواند بعد از حياتشان به آن ها نيكي كند لذا به نظر مي رسد راه جبران هم باز همين پدر و مادر هستند . اين مطالب را عادي نگيريد گاهي اين مطالبي كه به نظر من و شما خيلي آسان ، سهل و پيش پا افتاده است كارهاي عجيبي مي كند و انسان را اوج مي دهد رموزي دارد كه اصلاً قابلِ گفتن نيست آيت الله مولوي قندهاري قدّس سرّه مي فرمودند : اين آقاي بهجت اگر بهجت شد بخاطرِ پدرشان بود وقتي به آيت الله بهجت قدّس سرّه عرض شد كه آيت الله قندهاري قدّس سرّه درباره ي شما اين گونه گفتند ، ايشان خنديدند و فرمودند : جز اين هم نبايد باشد بعد هم فرمودند : گرچه من هيچ هستم امّا هرچه كه هست در بستر نيكي به پدر و مادر است . انسان چنين مطلب عجيبي در اختيار دارد ، آن وقت مي خواهد راه هاي ديگر را طي كند ! اين راه طوري است كه اگر وضعيّتِ كسي به جاي بدي هم كشيده شده ، باز هم همين احسان به والدين او را نجات خواهد داد .
ي) حقِّ پدر و مادر بعداز حقِّ خداوند بالاترين حقّ بر انسان است
عَنِ الْبَاقِرِ عليه السلام قَالَ : سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله و سلم مَنْ أَعْظَمُ حَقّاً عَلَى الرَّجُلِ ؟ قَالَ وَالِدَاهُ .
مستدركالوسائل ج : 2 ص : 113
حضرت باقر عليه السلام مي فرمايد : از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم پرسيدند چه كسي بالاترين حق را بر انسان دارد ؟ فرمودند : پدر و مادر .
