طبق تقویم نجومی، خورشید گرفتگی تیر ماه مهم‌ترین رویداد نجومی سال ۹۹ محسوب می‌شود که در برخی از شهرهای ایران نیز قابل‌مشاهده است.
بر اساس اطلاعات مندرج در تقویم رویدادهای نجومی قابل رؤیت ایران در سال ۱۳۹۹ که توسط شورای مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران استخراج شده است، در تاریخ یکشنبه اول تیرماه، خورشیدگرفتگی رخ خواهد داد که مهم‌ترین پدیده نجومی سال ۹۹ محسوب می‌شود. اهمیت این کسوف از آن جهت است که در ۲۰ سال گذشته، هیچ کسوف کلی در ایران رخ نداده است و شاید تا چند سال آتی نیز شاهد چنین پدیده‌ای نباشیم. از این‌رو،
جزئیات خورشید گرفتگی اول تیرماه:
- کسوف یا خورشید گرفتگی چیست؟
- کسوف در چه ساعتی اتفاق می‌افتد؟
- آیا کسوف با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است؟
- با چه ابزاری کسوف را تماشا کنیم؟
- چطور از کسوف عکاسی کنیم؟
- گردشگری نجومی چیست؟
کسوف چیست؟
کسوف یا خورشید گرفتگی (Solar eclipse) پدیده‌ای نجومی است و زمانی رخ می‌دهد که ماه بین زمین و خورشید قرار گیرد؛ در این صورت سایه ماه روی زمین می‌افتد و ناحیه‌ای از زمین که در سایه کامل ماه قرار می‌گیرد، کاملاً تاریک می‌شود. به عبارت دیگر، حدود ۳۰ روز طول می‌کشد تا ماه یک بار زمین را دور بزند. ماه دو یا سه بار در هر سال، در مسیر خود، مستقیما از فاصله بین زمین و خورشید می‌گذرد. در این هنگام، گرفت خورشید رخ می‌دهد و قرص تاریک ماه برای مدت کوتاهی همه خورشید یا بخشی از آن را می‌پوشاند.
چرا هرگاه ماه از میان زمین و خورشید می‌گذرد، این پدیده اتفاق نمی‌افتد؟
دلیل این امر، این است که مدار ماه و زمین باهم زاویه دارد و در بسیاری از حالت‌ها ماه از بالا یا پایین قرص خورشید می‌گذرد. مدار زمین و ماه در دو نقطه به هم بر خورد می‌کنند که به این دو نقطه، گره‌های مداری می‌گویند و ماه هرگاه در این گره با زمین و خورشید در یک خط قرار بگیرد، خورشید گرفتگی صورت می‌گیرد.
انواع کسوف
کسوف در سه نوع کامل، حلقوی و جزئی اتفاق می‌افتد:
- کسوف کامل: در این حالت ماه در نزدیک‌ترین فاصله خود به زمین و در یک راستا با آن قرار دارد. در این حالت کل قرص خورشید در پشت ماه پنهان می‌شود.
- کسوف جزئی: ساعتی پیش از آغاز گرفتگی کامل ، ماه شروع به پوشاندن بخشی از خورشید می‌کند. در این مرحله گرفتگی صرفا حالت جزئی دارد.
- کسوف حلقه‌ای: فاصله خورشید تا زمین و نیز فاصله تا ماه ثابت نیست، این فاصله‌ها اندکی تغییر می‌کنند. هنگامی که زمین از حالت عادی خورشید نزدیکتر و از ماه دورتر است، اندازه ظاهری ماه کوچک‌تر از اندازه ظاهری خورشید می‌شود. اگر در این مواقع گرفتگی رخ دهد، ماه نمی‌تواند قرص خورشید را به‌طور کامل بپوشاند. در نتیجه، حلقه درخشانی از نور خورشید دورتادور ماه را فرا می‌گیرد. این حالت را گرفت حلقه‌ای می‌نامند. در گرفت حلقه‌ای، آسمان همچنان روشن است و تاج خورشیدی نیز دیده نمی‌شود.
خورشیدگرفتگی چه ساعتی در ایران آغاز می‌شود؟
زمان آغاز کسوف در نقاط مختلف ایران از حوالی ۸:۴۵ تا ۹:۱۵ صبح متغیر است. اوج گرفت نیز حوالی ساعت ۱۰ تا ۱۰:۳۰ صبح برای نواحی مختلف ایران روی می‌دهد. همچنین حوالی ساعت ۱۱:۱۵ تا ۱۲ ظهر این کسوف در نقاط مختلف کشور به پایان می‌رسد.
در کدام شهرهای ایران کسوف را ببینیم؟
این خورشید گرفتگی از نوع حلقوی است که در ایران و بسیاری از نقاط جهان به‌صورت جزيی دیده می‌شود. در تهران، خورشیدگرفتگی در ساعت ۹ و ۵ دقیقه شروع می‌شود. در ساعت ۱۰ و ۱۶ دقیقه، گرفتگی به بیشترین مقدار خود می‌رسد و ماه ۴۸ درصد از قرص خورشید را می‌پوشاند و گرفتگی در ساعت ۱۱ و ۳۸ دقیقه به پایان می‌رسد.
زمان و حداکثر مقدار پوشیدگی در سایر نقاط ایران با تهران متفاوت است. این مقدار از حداکثر ۹۹ درصد در جنوب شرق تا حداقل ۲۹ درصد در شمال غرب کشور متغیر است. این گرفتگی در آفریقا به‌جز بخشی از غرب آن، جنوب شرق اروپا و آسیا به‌صورت جزیی و در بخشی از جمهوری کنگو، سودان جنوبی، اتیوپی، یمن، عربستان سعودی، عمان، پاکستان، شمال هند، جنوب چین، تایوان به‌صورت حلقوی قابل‌مشاهده است.
منبع: ماهنامه نجوم
آیا کسوف با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است؟
تماشای کسوف با چشم غیر مسلح، خسارت‌های جبران‌ناپذیری به چشم وارد می‌کند. ازاین‌رو، به‌طور مستقیم و بدون فیلتر ایمن به آفتاب نگاه نکنید و این کار را صرفا با استفاده از عینک‌های ویژه، تلسکوپ و شیشه‌های مخصوص جوشکاری انجام دهید.
هرگز در جریان خورشید گرفتگی برای محافظت از چشمان خود از عینک آفتابی، فیلترهای پولاروئید، شیشه دودی، فیلم رنگی، فیلم اشعه ایکس یا فیلترهای چگالی خنثی عکاسی استفاده نکنید.
البته مشاهده آنلاین نیز راه‌حل ایمنی برای مشاهده خورشیدگرفتگی است. این گزینه برای آن دسته از افرادی که امکان حضور فیزیکی در محل رویداد را ندارند، گزینه مناسبی است.
با چه ابزاری کسوف را تماشا کنیم؟
برای دیدن این خورشید گرفتگی، با تلسکوپ یا چشمان غیرمسلح، حتما باید از فیلترهای مخصوص استفاده کنید تا به چشمانتان آسیبی نرسد. این فیلترها با قیمتی ارزان از فروشگاه‌های معتبر قابل تهیه هستند. درصورتی‌که به فیلتر استاندارد دسترسی نداشتید، از روی هم قرار دادن دو فیلتر جوشکاری شماره ۹ بهره ببرید.
چطور از کسوف عکاسی کنیم؟
شکار تصاویر زیبا از خورشید گرفتگی موردی است که عکاسان حرفه‌ای سال‌ها برای آن وقت صرف کرده و به بهترین مکان‌ها برای ثبت بهترین تصاویر سفر می‌کنند. این افراد برای ثبت تصاویر گرفتگی از دوربین‌های قدرتمند که به تلسکوپ‌ها متصل می‌شوند برای گرفتن عکس‌ها استفاده می‌کنند. همچنین، در زمان تهیه عکس از فیلترهای خورشیدی استفاده می‌کنند تا دوربین و چشم‌هایشان هنگام تهیه عکس آسیب نبیند.
ولی اگر چنین تجهیزاتی در اختیار ندارید، جای نگرانی وجود ندارد؛ زیرا می‌توانید این کار با تلفن همراه هوشمندتان نیز از کسوف عکاسی کنید، فقط کافی است تا نکته‌های زیر را رعایت کنید:
- از دوربین گوشی هوشمند خود برای گرفتن تصاویر استفاده کنید.
- بهترین مکان را برای تصویربرداری انتخاب کنید.
- گوشی خود را آماده کرده و تنظیمات مورد نظر خود را اعمال کنید.
- میزان نوردهی یا Exposure را کاهش دهید.
- به دوربین خود یک فیلتر نصب کنید.
- از لنز دوربین به‌جای بزرگ‌نمایی تصویر در گوشی استفاده کنید.
- از یک سه پایه برای دوربین خود استفاده کنید.
- از یک برنامه عکاسی هوشمند استفاده کنید.
- عینک مخصوص فراموش نشود!
گردشگری نجومی چیست؟
گردشگری نجومی یا Astrotourism یکی از زیرشاخه‌های اکوتوریسم است که مجموعه‌ای از فعالیت‌های گردشگری برای رصد آسمان شب و پدیده‌های نجومی را شامل می‌شود. خوشبختانه طی دهه اخیر، در ایران امکانات رصدی قابل ملاحظه‌ای فراهم شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به تاسیس رصدگاه‌ها مانند رصدگاه سه قلعه در نزدیکی بیرجند اشاره کرد. مناطقی مانند کویر مرنجاب، کمپ کویری شهداد و دره ستارگان در جزیره قشم نیز از جمله مناطق ایران برای رصد آسمان شب محسوب می‌شوند. در این راستا، تعدادی از آژانس‌ها نیز تورهایی در این زمینه برگزار می‌کنند.
