اگرچه دروازه شيراز ايزدخواست و شهرستان آباده است اما به موازات اين شهرستان، در دو سمت رشته كوه زاگرس، شهرستاني قرار دارد كه از گذشته نام كليد فارس را بر آن گذاشته‌اند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه فارس، شهرستان سردسيري اقليد، يكي از زيباترين و بكرترين مناطق استان فارس بشمار مي‌رود كه غناي زيبايي‌هاي طبيعي، آن را در زمره نقاط ديدني استان فارس قرار داده است.
براي عزيمت به اقليد، زماني كه سر دو راهي تاريخ و تمدن و طبيعت فارس قرار مي‌گيري بايد به سمت راست متمايل شوي تا چشم را پر كني از زيبايي‌هايي كه خداوند در شهرستان اقليد آفريده است.
شهرستاني كه علي‌رغم تمام ناملايمات جوي و خشكسالي‌هاي چندساله اخير، هنوز سرسبز است و درختان گردو، گيلاس و سيب و هلو، در باغ‌هاي آن چشم‌نوازي مي‌كند.
طبيعت اقليد را چشمه‌سارهاي زيبا، آبشاري كم‌نظير و كوهستاني سرسبز تشكيل مي‌دهد، شهرستاني با وسعت 7 هزار و 146 کیلومتر مربع، واقع در مناطق کوهستانی شمال استان فارس و شهر شيراز، كه آب و هوايي سرد و زمستاني دارد، اما مردمانش دلگرم و خونگرم، پذيراي ميهماناني هستند كه ايام مختلف سال را به اين منطقه سفر مي‌كنند.
این شهرستان ، در چهار راه اصلی استان‌های فارس، اصفهان، کهکیلویه و بویر احمد و یزد قرار گرفته و بر اساس آخرين تقسيمات كشوري داراي سه بخش مركزي، سده و حسن آباد و چهار نقطه شهري اقليد، سده، دژكرد و حسن آباد است.
بر اساس آخرین تحقیقات مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مسیر عبور کاروان حضرت امام رضا(ع) و قدمگاه آن حضرت اعلام شده است لذا اين شهرستان علاوه بر جاذبه‌هاي گردشگري، جنبه‌اي معنوي و مذهبي نيز دارد.
این شهرستان از شمال با شهرستان آباده ، از شرق با شهرستان‌هاي خرمبید و پاسارگاد، از جنوب با شهرستان‌های مرودشت، سپیدان و یاسوج و از غرب با استان‌هاي كهگيلويه و بويراحمد و اصفهان همسايه است.
و مركز آن در 220 كيلومتري شمال شرقي شيراز قرار دارد.
جاذبه‌های گردشگري شهرستان اقليد در یک نگاه:
کتیبه و حوضچه دختر گبر، تنگ براق و کتیبه ساسانی، چشمه محمدرسول‌الله(ص)، قدم گاه امام رضا (ع) سِده، چشمه گور بهرام آسپاس، تفرجگاه چغر سیاه، چشمه بالنگان، قله بِل، تپه کوشک زر، قلعه و تپه مهر علی فارسی ( سِده )، قلعه شهر آشوب ( روستای شهرآشوب )، تل دِه وَرون (خنجشت)، گردشگاه فیمَنی، حمام پهلوانی، قلعه کافوری ساسانی(روستای کافتر)، کاروانسرای شاه عباسی، شکارگاه بصیران، غوره دان حسن آباد، چشمه چهل شهیدان دژکرد، چشمه بالنگان ( روستای حاجی‌آباد)، چشمه آب باریک ( 6 کیلومتری روستای آب باریک )، دریاچه آب شیرین کافتر، استودان‌های باستانی، مسجد جامع اقلید، امامزاده سید محمد(ع )، امامزاده عبدالرحمن( ع )، امامزاده زینب خاتون(س)، امامزاده زبیده خاتون (س)، امامزاده اسماعيل(ع)، امامزاده شمس‌الدين محمد (ع) و امامزاده ابراهيم(ع) خنجشت .
علاوه بر بارگاه امامزادگان و قدمگاه حضرت امام رضا(ع) كه از جمله مناطق مورد اقبال مسافران و زائران بشمار مي‌رود، تنگ براق نيز از زيباترين چشم‌اندازهاي طبيعي موجود در اين شهرستان است.
تنگ براق كه مردم محلي آن را بهشت مي‌نامند، نقطه‌اي است كوهستاني كه به واسطه قرار گرفتن آبشار و چشمه‌هاي متعدد، منظري زيبا و چشم‌نواز براي مردم ايجاد كرده است.
درياچه فصلي كافتر نيز در اين منطقه قرار دارد، اگرچه به‌واسطه سال‌هاي خشك گذشته، اين درياچه به زمره درياچه‌هاي خشك شده پيوسته است.
اقليد همواره يكي از مقاصد اصلي ايلات كوچ‌روي عشاير به‌شمار مي‌رفته است، نقطه‌اي كه تابستان‌ها، پذيراي عشاير بوده و هست.
پیشینه منطقه با توجه به نشانه‌هایی که در دسترس است به پایان دوره نوسنگی یعنی یک هزار سال پیش از میلاد می‌رسد. آثار تاریخی مانند حوضچه دختر گبر، کتیبه تنگ براق، کوشک زر، کتیبه کوه بل، باتلاق گور بهرام و چشمه شیرین، تل باکون (بکان) و چند نشانه کوچک و بزرگ دیگر گواه بر قدمت تاریخی این قلمرو است.
بر خلاف امروز که اقلید در حاشیه قرار گرفته، در گذشته جاده اصلی اصفهان ـ شیراز از اقلید می‌گذشته و به همین دلیل نقشی مهمتر و کلیدی تر از سایر شهرستان‌ها در تحرک فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی سرزمین پارس داشته است.
این شهر زمانی گوشه‌ای از شاهنشاهی هخامنشی‌ها به نام آزارگاتا و مرکز تربیت اسب جنگی کوروش به شمار می‌آمده است.
به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان بجای مانده، اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده است.
در کتاب تاریخ فارسنامه ناصری از انتشارات کتابخانه سنایی آمده است که قدمت اقلید مربوط به دوران ساسانیان است و سنگ نوشته موجود در تل قلات مشتمل بر ۲۱ سطر خط پهلوی (مربوط به سال ۱۳۳۴ هـ. خورشیدی) مؤید این موضوع است.
در مورد وجه تسمیه اقلید در فارس نامه ناصری مرحوم حاج میرزا حسین فسائی آمده است: "اقلید در لغت عرب به معنای کلید است که آن را مفتاح گویند یعنی آن بلوک کلید گشودن مملکت فارس است، هر آن که آن را فتح نمود گویا فارس را فتح نموده است. " مردم (دال) کلمه کلید را به (لام) تبدیل کرده و در محاورات خود کلیل می گفته‌اند.
اقلید در آثار جهانگردان و نویسندگان:
آنچه می‌توان درباره قدمت تاریخی شهرستان اقلید بیان كرد به استناد آثاری است که از کتب تاریخی و سفرنامه‌های جهانگردان به جای مانده و بیانگر این است که اقلید در دوران پیش از اسلام نیز شهری آباد و مطرح بوده است.
ابن بطوطه، مورخ مراکشی در سفرنامه خود که در سال ۷۲۵ هجری تألیف شده، می‌نویسد: " وقتی از اصفهان به سوی شیراز حرکت کردیم، نخست به شهر کلیل رسیدیم که شهری است دارای شهرها و باغ‌ها ومیوه‌های فراوان.وشهری بسیار زیباست که از هر نقطه اش چشمه ای جوشان است."
در شاهنامه فردوسی، اقلید (جَز) نام داشته که به معنای جزیره است و این عنوان به این جهت بوده که در قسمت‌های جنوبی اقلید، به دلیل فراوانی آب وبارندگی زیاد، دریاچه‌هایی وجود داشته است.
فرصت‌الدوله شیرازی در کتاب ارزشمند خود (آثار عجم)، از اقلید نام می‌برد و در سفر شیراز به تهران، در چمن آسپاس منزل کرده و چند شب را در آن جا گذرانده است واز زیبایی منحصر به فردش یاد کرده.
ابن بلخی در کتاب فارسنامه خود که بین سالهای ۵۰۰ تا ۵۵۰ هجری قمری نگاشته است، در مورد اقلید می‌گوید: " اقلید، شهرکی کوچک است و حصاری دارد و جامع و منبر دارد و هوای آن سردسیر است و آب آن خوش است و روان و میوه و غله از هر نوع است ".
حمداله مستوفی در کتاب نزهت القلوب می‌نویسد: "اقلید شهری زیبا است و حصاری دارد و هوایش معتدل است و آب روان دارد و در او از همه نوع میوه است و غله. سورمق و ارجمان از توابع اقلید است."
ژان گوتر در کتاب خواجه تاجدار می‌نویسد: " سپاه آقامحمدخان قاجار با تصرف فارس، یک هفته در آسپاس و کوشک زر اتراق کرده و از آنجا به شیراز عزیمت نموده‌اند."
مادام ژان دیولافوا که همراه شوهرش مارسل دیولافوا باستان شناس فرانسوی در سال ۱۸۸۱ میلادی به ایران مسافرت کرده است، در سفرنامه خود می‌نویسد: " به اقلید رفتیم تا مسجدی را که تعریف آن را شنیده بودیم ببینیم. خرابه‌های یک کاخ کوچک صفوی را هم دیدیم. هوای اقلید صاف، آب آن گوارا و چشمه‌های فراوان دارد."
ایران شناس معروف آلمانی پروفسور والتر هیتس، ضمن خواندن آثار باستانی مربوط به حوض دختر گبر در تل قلات اقلید، مقالاتی در این زمینه نوشته است.
مرحوم دهخدا، در واژه نامه خود می‌نویسد: "اقلید شهرکی است واقع در استخر فارس، دارای ولایات و مزارع بیشمار، دارای یک بخش مرکزی و مهم به نام سرحد چهاردانگه که سابقاً دشت روم گفته می شده است."
