به گزارش مشرق، یکی از موضوعات مهم در زمینه ازدواج و زناشویی، موضوع مهریه است. موضوعی که اسلام توجه جدی نسبت به آن دارد، در حالی که در عرف جامعه گاهی این اصطلاح رایج می‌شود که «مهریه را کی داده و کی گرفته؟!» عبارتی که جای شبهه برای برخی افراد ایجاد می‌کند و نقطه مقابل حکم اسلامی قرار دارد. چراکه آموزه‌های اسلامی برگرفته از آیات قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام بر این موضوع تأکید دارند که پرداخت مهریه بر مردان واجب است و اگر کسی در این امر اهمال و کوتاهی کند و همسرش از او راضی نباشد، در آخرت مورد سؤال و سرزنش قرار خواهد گرفت.
تسنیم در گفت‌وگویی که با دکتر حمیدرضا فلاح، کارشناس سبک زندگی اسلامی، انجام داده به بررسی زمینه‌ها و اهمیت پرداخت مهریه خانم‌ها از سوی مردان پرداخته است. آن طور که این کارشناس مسائل خانواده شرح می‌دهد، کلمه مهر در قرآن با دو لفظ «صدقات» و «جوار» به کار رفته است. خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن‌ها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می‌دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه‌ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است. ائمه اطهار علیهم السلام درباره مردی که به خواستگاری خانمی برود و برای ازدواج او مهریه‌ای را شرط گذاشته و قبول کند، اما بعدها از آن طفره رفته و از پرداخت مهریه شانه خالی کند، رویکردی همانند دزدان دارند. به خصوص اینکه مرد از همان ابتدا قصد نداشته باشد که مهریه خانم را پرداخت کند. چون فقط دزدان هستند که چیزی را می‌برند، بدون اینکه بهای آن را بپردازند. در این مورد حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده، با این مضمون که آن حضرت فرموده‌اند: «مردی که مهریه‌ای برای زنش قرار دهد و قصدش این باشد که آن را به او ندهد، همانند دزد است.»
هدیه‌ای به زنان
یکی از قوانینی که در ابتدای هر ازدواجی مورد توجه زوجین و خانواده آن‌ها قرار دارد، موضوع مهریه است. برای آشنایی با مهریه، خوب است در وهله اول مفهوم این لغت را بدانیم. اصولاً چرا به مبلغ یا کالایی که از سوی زن بر عهده مرد قرار می‌گیرد، مهریه گفته می‌شود؟
همان طور که از اسم مهریه مشخص است، از ریشه «مهر» به محبت و دوستی می‌آید چون نشان‌دهنده مهر و علاقه مرد نسبت به همسرش است. به مهریه، کابین هم گفته می‌شود و همان مال یا مبلغی است که هر خانمی در نتیجه ازدواج با هر مردی، صاحب آن می‌شود.
اینکه مهریه نشانی از مهر و علاقه مرد به زن است، این شبهه را ایجاد می‌کند که مرد هر قدر همسر خود را بیشتر دوست داشته باشد، باید مهریه بیشتری برای او تقبل کند!
این طور نیست. درست است که تعیین مهریه به منزله ابراز علاقه مرد به همسرش به حساب می‌آید، اما این کابین و مهریه تنها در قالب هدیه است. هدیه هم ممکن است هر چیزی باشد و این طور نیست که وقتی کسی کالایی گران‌بها تهیه کند حتماً طرف مقابل را بیشتر از کسی دوست دارد که وسع مالی کمتری دارد و برای همسرش هدیه ارزان‌تری تهیه کرده است.
درواقع مهریه در قالب هدیه داده می‌شود تا دوستی و محبت را بین زن و شوهر افزایش بدهد، نه اینکه خودش وسیله و واسطه‌ای برای ایجاد تنش و مشاجره میان آن‌ها باشد. پس همان طور که از مبلغ هدیه نمی‌توان محبت را اندازه‌گیری کرد، از مبلغ و میزان مهریه هم نمی‌توان به میزان دوستی و محبت شوهر نسبت به همسرش پی برد.
در این مورد خوب است به روایات و احادیث هم مراجعه کنیم و مفهوم مهریه را از بیان ناب ائمه اطهار علیهم السلام جست‌وجو کنیم. در کتاب فروع کافی نوشته شده که شخصی از امام محمدباقر علیه السلام درباره معنی مهریه سؤال کرد و آن حضرت در پاسخ فرمودند: «مهریه همان چیزی است که طرفین بر آن توافق می‌کنند، حال کم باشد یا زیاد.»
با این وجود طبق آیین اسلام، مهریه در هر صورت و در هر شرایطی بر عهده مرد قرار دارد. درست است؟
بله. مهریه حقی است که بر عهده مرد قرار دارد و او مسئول است که این حق را ادا کند، چه زنش را طلاق بدهد و چه با او زندگی کند. حتی اگر مرد فوت کند هم مهریه زن از ارث آن مرد برداشته شده و به زن داده می‌شود. پس در این شرایط برای هیچ کسی حتی پدر زن حلال نیست که مهریه او را از مرد بگیرد و برای خودش بردارد، جز در مواقعی که زن برای این کار رضایت داشته باشد.
مهریه در قرآن
آیا در میان آیا قرآن کریم هم به موضوع مهریه و اهمیت آن اشاره‌ای شده است؟
کلمه مهر در قرآن با دو لفظ «صدقات» و «جوار» به کار رفته است. خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و به عنوان هدیه به آن‌ها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می‌دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه‌ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است.
در عین حال گفته شده که قبل از نزول قرآن، عده‌ای از مردم عرب مهریه زن را به خانواده یا سرپرست او در زمان قبل از ازدواجش می‌دادند و این آیه تصریح می‌کند که مهریه را به زن خود بدهید چون این هدیه‌ای برای اوست، نه سرپرستانش. یادآوری این نکته لازم است که لفظ «جوار» که در قرآن آمده هم به معنی مهریه است اما بیشتر درباره کنیزان استفاده می‌شود.
عدم پرداخت مهریه، ظلم نابخشودنی است
گاهی پیش می‌آید که مردان از پرداختن مهریه به همسر خود ابا می‌کنند. نظر قرآن در این باره چیست؟
طبق آیات قرآن اگر مردی مهریه زن را که ملک و دارایی مخصوص به خود اوست نپردازد، در حقیقت به طور آشکارا به او ظلم کرده است. چون پرداختن مهریه هم‌ردیف پرداختن همه دارایی‌های زن است. یعنی اگر خانه یا زمینی متعلق به زن است، مرد باید آن ملک را همراه مهریه او بدهد و از پرداخت آن طفره نرود.
خدای متعال به طور صریح در آیه چهارم سوره نساء تأکید فرموده مهریه مالی است که خدا به زن عطا فرموده و آن را بر عهده شوهر او قرار داده تا به ازای زندگی زناشویی به او بدهد، مگر اینکه زن از روی میل قلبی و با رغبت چیزی از مهریه‌اش را ببخشد. در عین حال از شیوه بیان قرآن درباره پرداختن مهریه می‌توان این طور نتیجه گرفت که مرد در ازای پرداختن مهریه هیچ منتی بر زن ندارد چون حق او را داده است.
عدم پرداخت مهریه، به منزله دزدی است
رویکرد اهل بیت علیهم السلام نسبت به کسی که مهریه را پرداخت نمی‌کند، چیست؟
ائمه اطهار علیهم السلام درباره مردی که به خواستگاری خانمی برود و برای ازدواج او مهریه‌ای را شرط گذاشته و قبول کند، اما بعدها از آن طفره رفته و از پرداخت مهریه شانه خالی کند، رویکردی همانند دزدان دارند. به خصوص اینکه مرد از همان ابتدا قصد نداشته باشد که مهریه خانم را پرداخت کند. چون فقط دزدان هستند که چیزی را می‌برند، بدون اینکه بهای آن را بپردازند.
در این مورد حدیثی هم از امام صادق علیه السلام نقل شده، با این مضمون که آن حضرت فرموده‌اند: «مردی که مهریه‌ای برای زنش قرار دهد و قصدش این باشد که آن را به او ندهد، همانند دزد است.»
وقتی مهریه دخترها زیاد است، چه باید کرد؟
هر دو طرف باید قبول کنند که اساس خوشبختی بر مهریه قرار ندارد. با این رویکرد، حتماً زندگی آرام‌تری خواهند داشت . اما به هر حال انگیزه پرداخت نکردن مهریه عمدتاً در شرایطی روی می‌دهد که مقدار مهریه زیاد باشد و مرد از همان روز خواستگاری نتواند آن را بپردازد. به همین دلیل است که قصدش این می‌شود که مهریه را نپردازد. هرچند که طبق این حدیث شریف، چنین نیت و عملی گناهی است که اساس زندگی زناشویی را زیر سؤال می‌برد.
البته ندادن مهریه زن در بعضی از روایات از گناه دزدی کردن هم فراتر رفته و حکم کثیف‌ترین گناه را به خود گرفته است. چراکه امام صادق علیه السلام در کتاب مکارم الاخلاق درباره بدترین گناهان فرموده‌اند: «کثیف‌ترین گناهان عبارت‌اند از: کشتن حیوان بی‌زبان، ندادن مهریه زن و نپرداختن مزد کارگر.»
نحوه محاسبه مهریه در قیامت
حال اگر مردی هیچ وقت مهریه همسر خود را پرداخت نکند و همسرش هم از این بابت از او راضی نباشد، از منظر اسلام چه حکمی دارد؟
اگر خانمی مهریه خود را مطالبه کند، مرد وظیفه دارد هر طور شده مهریه او را فراهم کرده و به او پرداخت کند. چون مهریه به منزله بدهی برای مرد محسوب می‌شود و مسئول برای پرداخت آن است. حتی این پرداخت باید با خوش‌رویی و احترام باشد، نه تندی و بداخلاقی. اگر هم این مهریه را پرداخت نکند، گناه بزرگی مرتکب شده که در قیامت بابت این کار خود مورد سؤال قرار می‌گیرد.
همان طور که هیچ نوع بدهی افراد در این دنیا بی‌حساب نیست و اگر کسی بدهی داشته باشد، باید آن را پرداخت کند که در غیر این صورت در آخرت بر عهده او خواهد بود، مهریه هم همین طور است. عدم پرداخت مهریه برای افراد عواقب معنوی و آخرتی هم به همراه دارد و چنانچه مهریه در طول زندگی پرداخت نشود، مثل حق‌ها و دِین‌های دیگر یا حتی بدتر از آن دِین‌ها در آخرت بازخواست خواهد داشت.
اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «کسی که مهریه زن را ظالمانه نپردازد، نزد خدا زناکار محسوب می‌شود.» و در جایی دیگر فرموده‌اند: «روز قیامت حضرت حق به او خطاب می‌کند بنده‌ام را بر اساس پیمانی که با تو بستم یعنی عقد و ازدواج به تو تزویج نمودم، اما تو به پیمان من وفا نکردی و بر او ستم روا داشتی. سپس به اندازه حق زن از حسنات مرد برداشته، در پرونده همسرش می‌گذارند و چون حسنه‌ای به اندازه پر کردن حق زن باقی نماند، به گناه پیمان‌شکنی به آتشش می‌برند.»
همه این‌ها به این علت است که عهد و پیمان مسئولیت دارد. ازدواج هم به عنوان یک عهد و پیمان برای دو طرف مسئولیت‌هایی به همراه دارد که باید بر آن پایبند باشند.
بر طبق این حدیث نبوی می‌توان این طور نتیجه گرفت که اگر زنی مهریه‌اش را از همسرش مطالبه کند اما مرد از روی ظلم آن را پرداخت نکند، حساب و کتاب این عمل ظالمانه‌اش به روز قیامت منتقل می‌شود. اما از آنجا که در قیامت دیگر امور مادی مثل سکه و پول و زمین و خانه و ماشین مفهوم و ارزشی ندارند، پس طبق قانون قیامت مهریه زن هرچه که باشد بر اساس حق سنجیده می‌شود. سپس به اندازه مهریه از اعمال خوب مرد برداشته شده و به حساب همسرش اضافه می‌شود. اگر دیگر عمل خیری در کارنامه مرد باقی نباشد و زن همچنان مطالبه‌ای از او داشته باشد، مرد به دلیل گناه عهدشکنی درباره مهریه به آتش و عذاب گرفتار می‌شود.
استقلال مالی زنان
سؤال دیگر این است که وقتی خانمی مهریه‌اش را دریافت کرد، آیا می‌تواند آن را به هر نحوی مصرف کند؟ و یا اینکه برای مصرف مهریه باید با نظر همسرش عمل کند؟
طبق قانون اسلام، تمام دارایی‌های زن در اختیار خود اوست و هیچ کسی حتی همسر او نمی‌تواند در اموال و دارایی او دستی ببرد و دخالتی داشته باشد، مگر اینکه زن از همسر خود مشورت بخواهد. با این توضیح، اگر خانمی معامله یا کاری را انجام بدهد که بر اساس آن پول و ملکی به دست بیاورد، این پول و ملک برای خود اوست و مرد نمی‌تواند به او دستور بدهد که با آن چیزی را بخرد یا حتی مبلغی از آن را بردارد.
قانون مهریه هم از این قاعده مستثنا نیست. چون اسلام، مهریه را دارایی زن می‌داند. بنابراین از نظر اسلام، زن در معاملات خود استقلال و آزادی کامل دارد و تحت قیمومیت شوهرش نیست. به همین دلیل وقتی مهریه‌اش را از همسرش گرفت، به هر نحوی که بخواهد می‌تواند از آن استفاده کند.
مصداق این نکته حدیث شریفی از امام رضا علیه السلام است که در کتاب کافی نوشته شده است. مردی که دختر خودش را به ازدواج شخصی درآورده بود، خدمت امام رضا علیه السلام رفت و درباره مهریه دخترش از آن حضرت این طور سؤال کرد که: «آیا همسر دخترم می‌تواند در مهریه او تصرف کند؟» امام فرمودند: «این کار روا نیست.» در کتاب وسائل الشیعه هم نوشته شده که امام صادق علیه السلام از پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله روایت کردند: «خدا هر گناهی را در روز قیامت می‌بخشد مگر سه گناه: 1.کسی که مهریه زن را نداده باشد. 2.کسی که مزد کارگر را نپرداخته باشد. 3.کسی که بنده آزادی را فروخته باشد.»
پرداخت مهریه در ادیان دیگر
سؤال دیگری که ممکن است برای برخی افراد ایجاد شود، آن است که آیا پرداخت مهریه فقط در دین اسلام توصیه شده است و یا در ادیان دیگر هم چنین آیین و آدابی وجود دارد؟
این طور نیست که پرداختن مهریه فقط مختص اسلام باشد. بلکه در ادیان دیگر هم این قانون وجود دارد. به عنوان مثال ظاهراً قدیمی‌ترین قانون شناخته درباره پرداختن مهریه به حدود 1700 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد که به قانون حمورابی مشهور بوده. تقریباً 3700 سال پیش رسم بوده که مرد به زنش مهریه بدهد. قانون مهریه در آن زمان 282 بند داشت. ازجمله اینکه اگر زنی نازا باشد و مرد او را طلاق بدهد، باید به اندازه سه کیلو نقره به او بدهد. اما اگر زنی خانواده‌اش را ترک کرد و عمل این‌چنینی انجام داد، به میزان اشتباهی که مرتکب شده مرد می‌تواند از مهریه‌اش کم کند.
از طرف دیگر در ایران باستان هم رسم بود که پدر دختر مبلغی پول یا مال غیر نقدی با عنوان هدیه از مردی می‌گرفت و دخترش را به ازدواج او درمی‌آورد. در عین حال همه حقوق خودش درباره دخترش را به آن مرد واگذار می‌کرد. اما اگر مرد متوجه می‌شد دختر عیبی دارد، می‌توانست همه مهریه‌ای را که به پدرش داده پس بگیرد و دختر را طلاق بدهد.
در قوانین زرتشتیان هم چنین موضوعی وجود دارد. نوشته‌های زرتشتی‌ها این نکته را درباره مهریه مشخص می‌کند که مرد در زمان ازدواج علاوه بر اینکه باید مالی را به دختر پرداخت کند، مال دیگری را هم باید به پدر او بدهد. البته اگر بعد از ازدواج متوجه شود که دختر عیبی مثل نازایی دارد، می‌تواند مهریه‌ای را که به دختر داده پس بگیرد.
حتی یهودیان هم مهریه را یکی از ارکان اصلی ازدواج می‌دانند و باور دارند که ازدواج بدون تعیین مهریه باطل است. البته به اعتقاد آن‌ها این طور نیست که هر وقت زن مهریه‌اش را خواست مرد ملزم به پرداخت آن باشد، بلکه آن‌ها مهریه زنانشان را فقط وقتی پرداخت می‌کنند که بخواهند او را طلاق بدهند. البته مواردی را هم در نظر گرفته‌اند که اگر زن رعایت نکند، دیگر موقع طلاق مهرش را نمی‌دهند. مثل اینکه از اجرای قوانین یهود سرپیچی کند یا از روی سبک‌سری با مردان دیگر حرف بزند.
در دین مسیحیت چطور؟
مسیحیان اعتقادی به مهریه ندارند. چون اصلاً ازدواج در نظر آن‌ها مقدس نیست. آن‌ها می‌گویند چون حضرت عیسی علیه السلام مجرد بوده، پس باید بر تجرد تأکید شود. بنابراین تعیین مهریه مفهومی ندارد! به طور کلی در دین مسیحیت، پیروان کاتولیک مهریه تعیین نمی‌کنند و پیروان پروتستان هم هیچ الزامی برای این کار ندارند. اما اگر زوجین و خانواده آن‌ها توافق کنند، می‌توان مهریه‌ای تعیین کرد و در عقدنامه هم آن را نوشت.
https://www.mashreghnews.ir
