مجموعه تاریخی بسطام
بسطام شهر کوچکی است که تنها ۶ کیلومتر با شاهرود در استان سمنان فاصله دارد و قدمتی دیرینه دارد. شهر پر است از آثار تاریخی متنوع که در دوران مختلف تاریخی ساخته شده اند. علاوه بر مجموعه تاریخی بسطام طبیعت ناحیه نیز بسیار زیباست. جمعیت این شهر تاریخی در حال حاضر نزیدک به هشت هزار نفر است. خیابان های آن با درختان سر به فلک کشیده چنار پوشیده شده و جنگل های زیبا در نزدیکی شهر روییده اند. اگر تصمیم به سفر به این شهر تاریخی و دیدنی کشورمان را دارید با الی گشت همراه شوید تا از جاذبه ها شهر بسطام بیشتر بدانید.
شهر بسطام بیش از ۹۰۰۰ سال قدمت دارد و نشانه های آن در تپه سنگ چخماخ یافت شده است. برخی می گویند بسطام حاکم خراسان در زمان پادشاهی خسرو پرویز این شهر را تاسیس کرد. پس از حمله قوم مغول کم کم شهر رو به افول رفت. یکی از اصلی ترین منابع تامین آب شهر قنات هایی است که در آن جاری هستند و قدمت برخی از آن ها به ۵۰۰ سال پیش می رسد نکته جالب این جا است که آب این قنات ها در طول تابستان بسیار خنک و گوارا و در روزهای سرد زمستان گرم است.
ارتفاع شهر ۱۴۲۰ متر بالاتر از سطح دریا است و مساحتی در حدود ۱۳۰ هکتار دارد. می شود شهر بسطام را منطقه ای کوهپایه ای در نظر گرفت که در همسایگی کویر قرار گرفته است. همین شرایط آن را تبدیل به یکی از خوش آب و هواترین شهرهای منطقه کرده است. در غرب شهر رشته کوه های شاهوار و شهر مجن است در شرق آن نیز میامی و مناطق کویری واقع شده اند. از سمت شمال نیز همسایه استان گلستان است.
مزار بایزید
یزید بسطامی ابویزید طیفور پسر عیسی پسر سُروشان بسطامی ملقب به سلطان العارفین، در نیمه اول قرن دوم هجری در شهر بسطام از ایالت کومِش (قومِس) در محله مؤبدان (زرتشتیان) در خانواده ای متدین متولد شد. او سال ۲۶۱ هجری قمری دار فانی را واع گفت. او را همان جایی دفن کردند که سال ها ریاضت و سختی کشیده بود.
مزار او امروزه جزو مجموعه تاریخی بسطام به شمار می آید. هنگام ورود به این مجموعه گویی وارد دنیایی قدیم شده اید. برای دقایقی از دنیای امروز فارغ شده و در گذشته های دور و دراز سیر خواهید کرد. اغلب آثاری که در این مجموعه یافت می شود در دوران سلجوقیان و ایلخانی ساخته شده است.
نکته قابل توجه این است که قبر او خارج از فضای اصلی است و در کنار آن صحن قرار گرفته است. سال های اخیر اتاقکی فلزی بر روی سنگ مزار او نصب شده است. در جوار این مزار می توان صومعه ای را یافت که بایزید بسطامی در آن به عبادت می پرداخت. این مکان نشان دهنه نحوه زندگی او و شیوه زندگی ساده و دور از تجمل وی بوده است.
در کنار مزار او یک مزار دیگر قرار دارد که گفته می شود فرزند امام جعفر صادق (ع) در آن به خاک سپرده شده است. او برای هدایت مردم همراه با بایزید به این منطقه آمده بود اما خیلی زود درگذشت. از دو قسمت جداگانه مردانه و زنانه با دو شبستان عمود بر هم تشکیل شده است. بنای قسمت مردانه روی آثار مسجدی از دوره سلجوقی قرار گرفته است و دارای محرابی با گچ بری های نفیس و نقوش هندسی، گیاهی، اسلیمی و گل‌های چهار پر است. قسمت بالایی محراب نیز با کتیبه هایی به خط ثلث و نستعلیق از دوره ایلخانی و قاجاری مزین شده است. قسمت زنانه هم به صورت یک سالن دراز و باریک است و در سقف آن گچبری های زیبا دیده می شود.
مناره بسطام
در سمت شرق مسجد مناره بسطام قرار گرفته که تاریخ ساخت آن به سال ۵۱۴ هجری قمری بر می گردد. پله های مارپیچ که در سراسر آن کشیده می شوند راه رسیدن به بالای مناره هستند. در تمام طول این راه پله روزنه هایی قرار دارد که نور از میان آن ها به داخل تابیده شده و روشنایی لازم تامین می شود. ارتفاع این مناره ۱۴٫۵ متر بالاتر از سطح زمین است. در ساخت آن از آجر استفاده شده و به مسجد بایزید متصل است. این بنا جزو یکی از زیباترین سازه های مجموعه تاریخی بسطام به حساب می آید. قسمت فوقانی منار حرکت و جنبش محسوسی دارد. در زیرنویس یکی از عکس های قدیمی نوشته شده است، آدم که بالای منار می رود و به قوت تکان می دهد منار حرکت می کند.
صومعه بایزید
همان طور که گفته شد این بنا از مجموعه تاریخی بسطام متعلق به دورانی است که او در قید حیات بود و در آن به عبادت می پرداخت. دیواره های این عبادت گاه با گچبری های هنرمندانه ای پوشیده شده است که توسط معماران خاندان دامغانی در حدود سال ۷۰۲ هجری قمری به زیبایی انجام شده است.
حرم امام زاده محمد (ع)
این حرم متعلق به امام زاده محمد فرزند امام جعفر صادق است. او همراه با بایزید بسطامی برای هدایت مردم به این منطقه آمده بود. بنایی حرم او کاملا شبیه به آرامگاه گنبد غازان خان است و به فرم قرینه با آن ساخته شده است. ساختمان اولیه آن را غازان خان تاسیس کرد و در دوران سلطنت حمد خدابنده اولجایتو مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. اتاق مربعی با اطلاع ۴٫۵ متری است و چهار گوشواره اضلاع مربع را به هشت ضلعی و سپس به دایره تبدیل می کند که این دایره پایه گنبد را تشکیل می دهد.
گنبد غازان خان
غازان خان در سال های ۶۷۰ تال ۷۰۳ هجری قمری زندگی می کرد و طبق گفته های مختلف او این آرامگاه را برای امام زاده محمد و آرام گاه بایزید ساخت اما شبی در خواب دیدکه بایزید از انتقال دادن بدنش به این مکان ناراضی است بنابر این خودش را در آن بنا دفن کردند. گنبد غازان خان مربع و به ضلع ۷٫۵ متر است، بر بالای بنا گنبدی مخروطی شکل قرار گرفته که دارای پوششی از کاشی های فیروزه ای است.
