پاسخ به سؤالاتی درباره علت روزه و احکام آن
فضل بن شاذان، علت برخی احکام را از امام رضا علیه السلام روايت کرده است.
پاسخ به سؤالاتی درباره علت روزه و احکام آن
کتابی به فضل بن شاذان منتسب می کنند به عنوان «کتاب العلل» که ظاهرا وی علت برخی احکام را يكى يكى و در زمان های مختلف از حضرت رضا علیه السلام شنيده و آنها را جمع كرده است. على بن محمّد بن قتيبه نيشابورى از یاران فضل می گوید: به فضل بن شاذان گفتم: اين علّتهایى كه بيان كردى از استنباطات خودت بود يا از كسى شنيده و روايت كرده اى؟ گفت: من كسى نيستم كه به خودى خود آن را علت شناسى كنم، بلكه آنچه گفتم همه را از مولايم على بن موسى الرّضا- عليهما السّلام- شنيدم و همه را جمع كرده و تأليف كردم.[1]
در میان این علت و فلسفه احکام، به علت و فلسفه وجوب روزه و مسائل پیرامون آن نیز پاسخ داده شده است، فضل بن شاذان اینگونه روایت می کند:
چرا روزه واجب شده است؟
- برای اینکه انسان ها درد گرسنگى و تشنگى را بدانند و از اين راه به فقر و بى زاد و كم توشه گى آخرت پى ببرند و براى اينكه روزه دار بر اثر ناراحتى كه از گرسنگى و تشنگى برايش پيش آمده فروتنى كند و نيازمندى نشان دهد تا اجر ببرد و كار خويش را به حساب آورد و بشناسد و بر آن پايدارى و مقاومت كند و از اين جهات مستحقّ اجر و ثواب گردد، با فوائد ديگرى كه در آنست از قبيل جلوگيرى از طغيان شهوات و كنترل هواها و اينكه موجب عبرت و موعظه اى برای انسان در اين دنيا باشد و تمرينى براى آمادهسازى آنان بانجام تكاليف باشد و ايشان را به شدّت امر و مشقّت عالم ديگر راهنمائى باشد و نيز بدانند كه به فقرا از گرسنگى و بينوائى در اين دنيا چه مي گذرد و آنچه را كه خداوند در اموالشان براى مساكين و تهى دستان واجب نموده ادا نمايند.
چرا روزه فقط در ماه رمضان مقرّر شده است نه ماه هاى ديگر؟
- براى اينكه ماه رمضان ماهى است كه خداوند در آن قرآن را نازل فرموده است، و در آن، ميان حق و باطل، كاملا جدایى افتاده، چنان كه خداوند خود فرموده است: «ماه رمضان ماهى است كه در آن قرآن نازل گشته و آن براى هدايت مردم است و در آن علایمى از براى راهنمایى و جدا كننده حق از باطل است»[2] در اين ماه به پيغمبر وحى شد، و در آن شب قدر است، شبى كه از هزار ماه بهتر است، «در آن شب هر كاری، محكم و برقرار مى شود»[3] و رمضان ماهى است كه در آن تقديرات و مسائلى كه در آن سال از نيكى و بدى، خير و شرّ نفع و ضرر، سود و زيان، و زندگى و مرگ و بهره روزى هر فرد تعيين مي گردد (در شب قدر كه در اين ماه مي باشد) و به همين جهت است كه آن شب را «قدر» مي گويند.
چرا مردم فقط به روزه ماه رمضان و بس، نه كمتر و نه زيادتر مأمورند؟
- براى آنكه اين مقدار، حدّى است كه از انجام آن، هم ضعيف بر مىآيد و هم قوى، و جز اين نيست كه خداوند فرائض و واجبات را به اندازهاى كه در توان غالب افراد باشد تعيين فرموده است، آنگاه ناتوانان را آزادى داده، كه اگر خواستند با اينكه سخت است آن را انجام دهند مانعى نباشد و نيز توانايان را ترغيب و تشویق كرده كه اگر خواستند غير ماه رمضان را هم با گرفتن روزه تقرب جويند و اگر چنانچه به كمتر از اين صلاحشان بود خداوند كمتر مي فرمود و اگر محتاج به بيشتر از اين بودند به زيادتر از اين امر مي فرمود.[4]
پرسش و پاسخ های دیگری درباره کفاره و قضای روزه و روزه مستحبی نیز در ادامه این علل ذکر شده است.
#ماه_رمضان #روزه
پی نوشت ها:
[1] عيون أخبار الرضا عليه السلام، شیخ صدوق، نشر جهان، تهران، 1378 ق، ج 2، ص 121.
[2] بقره، 185.
[3] دخان، 4.
[4] عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج 2، ص 116
