بجنورد مرکز استان خراسان شمالی و در شمال شرق ایران است. «بُژنُرد» کلمه‌ای است که در لهجه شمال خراسان تلفظ می‌شود. این شهر با مساحت ۳۶ کیلومترمربع به‌عنوان چهل و چهارمین شهر کشور محسوب می‌شود و یکی از شهرهای بزرگ خراسان است.
این شهر برای افرادی که از مسیرهای شمالی وارد استان‌های خراسان می‌شوند بیشتر با تفرجگاه بابا امان شناسایی شده است.
نام این شهر، «بیژن‌گُرد» یا بیژن یورد در منابع قدیمی و فرهنگ‌های لغت آورده شده و بیژن‌گرد (بجنورد) به معنی «ساخته بیژن» و «آبادشده به دست بیژن» است.
موقعیت جغرافیایی
بجنورد مرکز استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران در طول جغرافیایی ۵۷ درجه و ۲۰ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه در جنوب رشته‌کوه کپه‌داغ و شرق رشته‌کوه آلاداغ و شمال رشته‌کوه البرز قرار دارد. بجنورد ۱۰۷۰ متر از سطح دریا ارتفاع و تا تهران ۸۲۱ کیلومتر فاصله دارد. این شهر از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه است.
اقلیم
شهرستان بجنورد بیشتر متشکل از مناطق کوهستانی و فلات‌های مرتفع است. در نواحی شهرستان بجنورد در تمام فصل زمستان سرما حاکم است و میانگین روزهای یخبندان سالیانه آن بیشتر از ۱۰۰ روز است. در این منطقه زمستان‌ها سرد و تابستان‌ها نسبتا گرم است که به همین خاطر دامنه تغییرات دما در گستره وسیعی قرار می‌گیرد.
عکاس: مریم داورنیا
تاریخچه
ولی‌خان دوم، یکی از امیران ایل شادلو بجنورد را در حدود سال ۱۱۰۰قمری(۱۶۸۹میلادی) تاسیس کرد. این شهر در جریان شورش حسن‌خان سالار (۱۲۶۳قمری/۱۸۴۷میلادی) شدیدا آسیب دیده و به‌وسیله فرزندان تولی‌خان تعمیر شد.
جرمگان مرکز ناحیه بوده است که قبل از شهر کنونی و ظهور و سقوط بجنورد در جریان هجوم مغول تخریب شد. بقایای ویرانه‌های این شهر تپه باستانی چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد است. جرمگان، شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده که در همسایگی آن بجنورد کنونی ایجاد شده است. امروزه بازه این شهرک در اطراف بجنورد نشان از سابقه قدیمی و توسعه آن در قرن‌های اولیه اسلامی است.
قسمت بزرگی از ناحیه بجنورد با توجه به متون تاریخی در سده‌های پنجم تا هشتم هجری قابل سکونت و آباد بوده است. ناحیه بجنورد با شروع دوران مغول و تیموری آسیب‌های فراوانی را متحمل شد. نتایج بررسی و پهنه‌بندی محوطه‌های باستانی حاکی از آن است که نقاط باستانی شناسایی شده، که به به دوران میان‌سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد تعلق دارد، در تشکیل زیستگاه‌های اولیه در پیرامون رودخانه اترک نقش مهمی را ایفا کرده است.
این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، قسمتی از ساتراپی پارت محسوب می‌شده و در این ناحیه از دوره اشکانی ۸ زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، ۳ مورد در بخش مرکزی و نیز ۵ زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. از آثار تاریخی دوره ساسانی، وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن می‌نماید. همچنین منطقه بجنورد در صدر اسلام، با دیگر نقاط ایران ارتباط فرهنگی-اجتماعی عمیق داشته و متاثر از آن نواحی است.
ناحیه امروزی بجنورد به عنوان قسمتی از سرزمین نسا، توسط مؤلف تاریخ سیستان معرفی شده است. این منطقه قسمتی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان در سال‌های اولیه قرن دوم هجری محسوب می‌شده است.
مردم‌شناسی
با توجه به سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۲۸٬۹۳۱ نفر (در ۶۷٬۳۳۵ خانوار) بوده است.
مردمان بومی بجنورد و خراسان شمالی را فارس‌های بومی (تات‌ها) تشکیل می‌دهد که بیشتر در در بافت میانی شهر بجنورد و محلات جنوب شهر بجنورد (خیابان شهید چمران، ۱۷ شهریور و به‌ویژه بولوار مدرس و برخی کوچه‌های خیابان شهید بهشتی) زندگی می‌کنند.
در خراسان شمالی امروزه گویش تاتی زبان فارسی متاثر از فارسی معیار بوده که رو به فراموشی است گویش های فارسی- ترکی، فارسی -کردی، فارسی -ترکی-کردی و کرمانج در این استان رواج دارد.
با استناد به دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، بیشتر ساکنان بجنورد از اقوام کرد شادلو تشکیل شده است.
سوغات
بجنورد شامل سوغاتی‌های فراوانی است که از میان آن‌ها می‌توان به آب‌نبات، شکرپنیر، قره‌قروت، کشک، انگور کلادار یا رزاقی، خشکبار، کشمش و آجیل، هلو و سیب و لواشک اشاره کرد.
صنایع‌دستی
اقوام گوناگون بافرهنگ‌های گوناگون در بجنورد زندگی می‌کنند که باعث شکل‌گیری فرهنگ غنی و ویژه در این شهر شده است. تلفیق این فرهنگ‌ها با هم خبر از هنری جدید از ترکیب چند هنر می‌دهد.
گلیم‌بافی، قالی و قالیچه ترکمن، پشتی ترکمن، زیورآلات، لباس محلی ترکمن، جاجیم، کلاه کرکی، چوخه، پارچه بافی سنتی، معرق، تذهیب و تشعیر و سازهای سنتی از صنایع‌دستی بجنورد هستند.
دیدنی‌های بجنورد
گردشگاه بابا امان، گردشگاه بش‌قارداش، عمارت مفخم، عمارت آیینه‌خانه مفخم، امامزاده سلطان سید عباس، حسینیه جاجرمی‌ها، کوشک باغ علی آباد، دریاچه سد شیرین دره، طبیعت باغ دره، بند خاکی عبدل‌آباد و خانه بانک ملی از دیدنی‌های بجنورد هستند که در سفر به بجنورد حتما باید از آن‌ها دیدن کرد.
