شهرستان فاروج در شمال شرقی ایران و در ۹۰ کیلومتری شرق خراسان شمالی واقع شده است، شهری که از ابتدا تا انتهای خیابان اصلی آن را فروشگاه‌های آجیل با تنقلات خوشمزه پر کرده است.
این شهرستان از شمال به کشور ترکمنستان و باجگیران، از جنوب به اسفراین، از غرب به شیروان و از شرق به شهر قوچان منتهی می‌شود؛ به‌واسطه داشتن علمای دینی و شخصیت‌های فرهنگی متعدد درالعلما نامیده و دروازه ورودی خراسان شمالی محسوب می‌شود.
این شهر کنار جاده‌ای، در سال‌های اخیر اقتصادش نیز تا حد زیادی به عبور مسافران و زائران حرم علی‌ابن موسی‌الرضا (ع) گره خورده است.
پیشینه تاریخی فاروج
گفته شده فاروج را شخصی به نام فرج‌الله بنا نهاده؛ آن گونه که در بین مردم رواج دارد گویا حدود ۱۲۰۰ سال پیش و در زمان هارون‌الرشید؛ پنجمین خلیفه عباسی و آن زمان که هنوز برمکیان پاک تبار ایرانی برخاسته از خراسان، مورد غضب وی قرار نگرفته بودند؛ خلیفه عباسی فرج‌الله را مأمور آباد کردن منطقه‌ای خوش آب‌وهوا در خراسان می‌کند که بعدها به فرج‌آباد معروف شد و بعد از تحولاتی به فاروج تغییر یافت.
این ناحیه در حدفاصل دو منطقه مهم تاریخی قوچان در شرق و شیروان در غرب قرار دارد؛ روستای استاد در جنوب آن قدمتی طولانی دارد و آن گونه که کتاب «احسن التقاسیم» آورده؛ مرکز پارت‌ها در این منطقه بوده است، در دوران تیموری در فاروج مسجدی همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شد که اکنون هم وجود دارد؛ روستای خسرویه در این شهرستان نیز تاریخی بوده و در آن سنگ قبرهایی با تاریخ ۷۴۷ ه. ق وجود دارد که با خطی زیبا نوشته و بر روی آن نقوش اسلیمی نگاشته شده است.
زبان مردم فاروج فارسی و ترکی است و به زبان کردی نیز سخن می‌گویند، ترک‌های فاروج طایفه‌ای هستند از قوم مهنی که از طرف شجاع الدوله در فاروج مستقر شده‌اند، کردهای فاروج نیز از ایل زعفرانلو هستند.
تاریخچه آجیل فاروج
سال‌ها پیش که هنوز وسایل نقلیه شخصی این اندازه زیاد نشده بود و غالب مسافران با اتوبوس رفت‌وآمد می‌کردند؛ تمامی اتوبوس‌ها و اندک خودروهای شخصی که قصد سفر به مشهد مقدس را داشتند از محور فاروج حرکت می‌کردند چرا که راه سمنان اولاً کویری بود و در ثانی سایر مسیرها آسفالت مرغوبی مانند آسفالت فاروج را نداشتند.
یکی از بهترین عوامل جذب اتوبوس‌ها و مسافران برای تردد از مسیر فاروج؛ وجود مسجد صاحب‌الزمان و چلوکبابی سعدی بود آن‌هم زمانی که از مشهد تا چمن بید (روستایی در منتهی‌الیه غرب خراسان شمالی) هیچ‌گونه چلوکبابی و مسجدی وجود نداشت و تمامی اتوبوس‌ها برای صرف نهار و شام باید در فاروج توقف می‌کردند.
این توفیق اجباری برای مسافران و اهالی فاروج سبب شد تا دو نفر از اهالی به نام‌های شیرعلی قلی پور و حسین علی حاجی‌پور جنب مسجد اقدام به فروش آجیل کنند؛ اولین بار تخمه سیاه آفتاب‌گردان و کدو از سبزوار وارد شد؛ می‌گویند خود فاروجی‌ها ابتدا طریقه تف دادن تخمه را نمی‌دانستند و اولین تخمه پز را حاج علی حاجی‌پور از قوچان آورد. ازآنجایی که آن زمان فقط تخمه شور در بازار موجود بود و از تهران وارد می‌شد؛ فاروجی‌ها تخمه را شور نمی‌کردند بلکه به‌صورت خال نمک عرضه می‌کردند؛ یعنی بعد از تف دادن تخمه، نمک را با جارو سیخی به روی آن می‌پاشیدند که بعداً تخمه خال نمک فاروج نام گرفت و معروف شد.
فاروجی‌ها برای طعم‌دار کردن تخمه از آب‌لیمو گلپر و کمی رنگ خوراکی استفاده می‌کردند؛ با توجه به این‌که چلوکبابی غذای خوب با گوشت بره عرضه می‌کرد و روزانه بیش از صد دستگاه اتوبوس در فاروج توقف می‌کرد؛ اندک‌اندک کسب‌وکار فروشندگان آجیل گرفت و در کنار تخمه‌ژاپنی و آفتاب‌گردان، محصولاتی چون گردو، بادام و کشمش که در منطقه تولید می‌شد هم جا باز کردند.
آجیل‌فروشان فاروج در تف دادن تخمه مهارت یافته و سعی می‌کردند هر تخمه را به اندازه لازم حرارت دهند و در نهایت در امر فروش و تبلیغات و نوع چیدن آجیل که نظر مسافر را جلب کند هم مهارت خاصی کسب کردند؛ حتی افرادی به نام احمد اسکندری و عزیز باقری در چیدن تخمه مهارت خاص داشته و به‌صورت حرفه‌ای این کار را می‌کردند که تمامی این موارد در شهرت تخمه فاروج دخیل بود.
مجموعه عوامل فوق باعث شد کم‌کم افراد به فروش آجیل رو آورند؛ وجود جاده آسیایی و عبور آن از مرکز شهر موجب شد شهر فاروج به‌عنوان پایتخت آجیل نام بگیرد؛ پایتختی که تاکنون دوام داشته و روزبه‌روز نیز بر کیفیت و قدرت آن افزوده می‌شود.
در حال حاضر فاروج، به‌عنوان یکی از شهرهای شاخص گردشگران ایران معروف است. نکته جالب‌توجه این است که در شهر آجیلی همواره در تمام طول شبانه‌روز مغازه‌های آجیل‌فروشی باز هستند و چراغانی آن‌ها از فاصله بسیار دور خودنمایی می‌کند.
آجیلی که در فاروج فروش می‌رسد از محصولات خود فاروج نیست و از شهرهای دیگر برای فروش به اینجا آورده می‌شود که به همین دلیل به شهر آجیلی معروف است.
آثار تاریخی و نقاط گردشگری
بر اساس شواهد موجود شهرستان فاروج دارای قدمتی چند هزار ساله است؛ تپه و محوطه‌های باستانی مانند تپه طویل که قدمت آن را هزاره اول قبل از میلاد دانسته‌اند، تپه خلق آباد که در داخل شهر فاروج واقع شده قدمت آن به هزاره دوم قبل از میلاد می‌رسد و تپه‌ای هم که قدمت آن مربوط به دوره نوسنگی است و در ده کیلومتری فاروج قرار دارد.
شهر باستانی خبوشان و روستای استاد از نقاط تاریخی و قلعه علی‌آباد در روستایی‌ام، روستای استاد و خسرویه با دره‌های پوشیده از درخت و رودخانه‌های دائمی به همراه باغات گردو و گیلاس از جاذبه‌های گردشگری فاروج هستند.
همچنین آبشار اسفجیر، سد چری، غار یخچالی تبریان، دره ریزه و ... از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهرستان محسوب می‌شوند.
ارتفاعات شاه جهان، قله شاه جهان و وجود چندین غارهای یخچالی و بکر در این منطقه باعث جذب توریست و کوهنوردان شده است.
از مقبره‌های معروف فاروج می‌توان به مقابر متبرک باباحسین، بابا و بی‌بی اشاره کرد که در نزد مردم این منطقه از شأن و احترامی خاص برخوردار هستند. کشاورزی و دامپروری از شغل‌های مهم مردمان سنتی این منطقه است گندم، جو، چغندرقند، انگور از محصولات اصلی فاروج است. جوراب‌بافی، کیسه حمام چری، سفره محلی (گلیم) قالی‌بافی، تابلو فرش، پارچه‌بافی (چادرشب) از صنایع‌دستی این منطقه محسوب می‌شود.
سوغات فاروج را انواع خشکبار اعم از گردو، بادام، کشک محلی، کشمش، برگ زردآلو، قره‌قروت، آلبالو خشک، آجیل، گیلاس، روغن زرد، ماست و عسل شاه جهان تشکیل می‌دهند.
