نیشابور یا نیو شاهپور، شهری است در استان خراسان رضوی و به‌عنوان دومین شهر بزرگ این استان شناخته‌شده است. جایگاه تاریخی نیشابور در خراسان در فرآیندی گام‌به‌گام با مشهد از دوره صفویان جایگزین شده است. تاریخ نیشابور از دوره ساسانیان آغاز می‌شود و مرکز ساتراپی ابرشهر بوده است که در حدود دهه‌های میانی سده سوم به‌فرمان شاپور یکم بنیان‌گذاری شده است. نیشابور از سال ۸۲۱ تا ۸۷۳ میلادی پایتخت امیرنشین طاهریان بود و سپس پایتخت نخستین سلطنت سلجوقیان به دست طغرل انتخاب شد.
حوزه علمی این شهر در دوره اسلامی از بزرگ‌ترین مراکز و میهن بسیاری از دانشمندان، شاعران و صوفیان به شمار می‌رفته و از بزرگ‌ترین مراکز تمدن و فرهنگ اسلامی به‌ویژه در دوره سلجوقیان می‌دانند.
هنوز هم بقایایی از نیشابور کهن باقی‌مانده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به کهن دژ اشاره کرد، کهن دژ شهری در جنوب شهر کنونی است. نخستین پژوهش‌های باستان‌شناسی در این منطقه از سال‌های ۱۹۳۵ و ۱۹۴۷ به دست موزه متروپولیتین نیویورک آغاز شد و تاکنون ادامه داشته است. بر پایه پژوهش‌های به‌دست‌آمده این منطقه در هزاره سوم پیش از میلاد وابستگی‌های بازرگانی به دره سند و بین‌النهرین داشته است و ازاین‌رو پیشینه شهرنشینی در این منطقه به دوره ساسانی برمی‌گردد.
پس از بررسی تاریخ پرشکوه نیشابور، بهتر است به سراغ سوغاتی‌های این شهر برویم، در این مطلب به بررسی سوغاتی‌های مشهور نیشابور می‌پردازیم، با ما همراه باشید:
فیروزه
نام نیشابور به دلیل وجود معادن غنی با فیروزه قرین بوده و تراشیدن و شکل دادن به این سنگ قیمی یکی از قدیمی‌ترین حرفه‌ها در این منطقه است. در حال حاضر معادن فیروزه در شمال غرب نیشابور و دامنه‌های بینالود قرار دارند. فیروزه انواع گوناگونی دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به فیروزه عربی، شجری، شروام، عجمی (بهترین نوع فیروزه)، توخال و چاغوله اشاره کرد.
فیروزه بیشتر به‌عنوان نگین انگشتر و ترصیع در انگشتر، گردنبند و ظروف نقره استفاده می‌شود. فیروزه درواقع مشهورترین سوغات شهرستان نیشابور است که آوازه‌ای جهانی دارد.فیروزه نیشابور كه بهترین نوع و گران‌ترین است به همین علت، این استان، به خصوص شهر مشهد، مركز تراش و معاملات عمده فیروزه در جهان است؛ به طوری كه مقدار زیادی فیروزه استخراجی از معادن دیگر كشورها را در مشهد تراش می دهند و از آن جا به دیگر بازارهای جهانی وارد كنند. فیروزه‌هایی كه در مشهد تراش داده می شوند به نام فیروزه خراسانی مشهورند.
قلمدان و حدیث سلسله الذهب
به نقل از اقوال شفاهی و برخی مکتوبات مشهور که امام رضا (ع) در هجرت تاریخی خویش از مدینه به مرو در مسیر خود به نیشابور واردشده است و حدیث بلندمرتبه سلسله الذهب که چکیده تاریخ شیعه را در خود جای‌داده در جمع نیشابوریان بر زبان مبارک حضرت جاری گشته است.
اهالی نیشابور برای نگاشتن فرمایشات حضرت از قلم استفاده می‌کردند و این قلم‌ها در قلمدان‌های زیبایی نگه‌داشته می‌شده است. اگرچه امروز هنر قلمدان سازی مثل قبل در نیشابور رواج ندارد ولی این هنر درگذشته به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین هنرهای منطقه بوده است.
ریواس
ریواس در دامنه بینالود رشد می‌کند و به‌عنوان یکی از سوغاتی‌های خوراکی نیشابور شناخته می‌شود. بومیان با چیدن سنگ دور ساقه ریواس، آن را می‌پرورانند و این کار باعث بلند شدن ساقه ریواس می‌شود.
بازارهای سنتی نیشابور
نیشابور یکی از معدود شهرهای خراسان رضوی است که امروزه بازارهای سنتی زیادی دارد. این بازار سرپوشیده در دوره صفویه ساخته‌شده و در خیابان امام خمینی (ره) واقع‌شده است و دارای راسته‌بازار، سراها، چهارسوق، تیمچه و حمام‌های متعددی است. در بازار سرپوش حجره‌های مشاغل سنتی و بومی از قبیل فرش‌فروشی، رویگری، مسگری، رنگرزی، آهنگری، پارچه‌فروشی و بسیاری از حجره‌های دیگر وجود دارد.
از دیگر سوغاتی‌ها و صنایع‌دستی نیشابور می‌توان به قالی‌بافی، سفالگری و لعاب‌کاری اشاره کرد.
