حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی در مطلبی با عنوان مهدویت، انقلاب اسلامی ایران و آینده جهان که به مناسبت ۱۵ شعبان المعظم، سالروز میلاد نورانی منجی جهان بشریت حضرت بقیة الله الأعظم(عج) در اختیار ما قرار داده آورده است:
اشاره:
نیمه ماه شعبان المعظم هر سال هجری قمری، مصادف است با طلوع خورشید درخشان جهان بشریت و مروارید فروزان اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، احیاگر معالم دین و نابود کننده ظلم و ستم و شوکت تجاوزکاران و برقرارکننده حکومت عدل در سرتاسر جهان و بزرگ منادی توحید و عدالت و وارث راستین پیـامبر اعـظم(ص) و ائمـه معصـومین(ع) حضرت حجت بن الحسن العسکری، مهدی موعود(عجّل الله تعالی فرجه الشریف).
ضمن عرض تبریک این میلاد نورانی و پر خیر و برکت، به پیشگاه عموم منتظران واقعی و حقیقی، مقاله کوتاه زیر را تقدیم علاقه مندان و منتظران حضرتش می کنم.
۱ـ میلاد نور، القاب و شمایل
منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(ع) در نیمه ماه مبارک شعبان سال ۲۵۵ هـ . ق در سامراء(سُر مَن رَای) چشم به جهان گشودند .
پدر بزرگوارشان، حضرت امام حسن عسکری(ع) و مادر گرامی آن حضرت، خانم”نرجس[نرگس] خاتون” می باشد که به نام های «سوسن»، «ریحانه» و «صقیل» نیز یاد شده است. (۱)
از القاب شریف آن بزرگوار، حجّت، خَلَفِ صالح، صاحب زمان، صاحب امر، قائم، منتظَر، منصور، بقیة الله و مَهدی می باشند. (۲)
در شب ولادت، به دستور امام حسن عسکری(ع)، خانم حکیمه خاتون عمه امام(ع) در منزل ماند. امام(ع) به حکیمه خاتون فرمودند: «امشب منتظر تولد فرزندى هستم از نرجس…». حکیمه با تعجب پرسید، چه طور ممکن است؟! (زیرا اثرى از حمل در او ندیده بود). امام(ع) فرمود:«او بسان مادر موسى[ع] است که هیچ کس نمى دانست باردار است، زیرا فرعون شکم زنان حامله را پاره مى کرد».
طبق نقل حکیمه، خداوند در آن شب فرزندى به امام عسکرى(ع) عنایت کرد و چنین اراده فرموده بود که دشمنان، هرگز قدرت دسترسى به او را پیدا نکنند و چنین اراده کرده بود که او «وارث مستضعفان» در روى زمین بشود: «و نُرید أن نمنّ على الذین استُضعفوا فی الأرض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثین». (۳)
امام امیر المومنین(ع) می فرماید:«انّه یشبه نبیّکم فی الخَلق والخُلق علی خدّه الأیمن خالٌ، کانّه کوکبٌ درّی». (۴) یعنی؛ او[حضرت مهدی علیه السلام]، در آفرینش و اخلاق و رفتار شبیه پیامبر اکرم[ص] می باشد. بر گونه راست او خالی است. آن حضرت در نورانیت همانند ستاره درخشان می باشد.
هم چنین فرمودند:«انّه شابٌّ مربوع القامة، حَسَن الوجه والشعر یَسیل شعره علی منکبیه و یعلو نور وجهه سواد شعر لحیته و رأسه…». (۵) یعنی؛ او[حضرت مهدی علیه السلام]، جوانی چهار شانه، نیکو و زیبا می باشد که موهای او بر روی شانه هایش ریخته است. نور و درخشش روی او بر سیاهی موی سر و صورت او غلبه دارد .
حضرت حجت(ع)، طبق حکمت الهى، در فاصله کوتاه سال ۲۵۵ تا ۲۶۰ هـجری، به طور مخفی زندگی می کردند و در خدمت پدر بزرگوارشان، آماده ی احراز مقام امامت و رهبرى مسلمانان و بر عهده گرفتن مسئولیت سنگین آن بودند.
با شهادت حضرت امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری، دوران غیبت آغاز و به مدت ۶۹ یا۷۰ سال(غیبت صغرى)، حضرت مهدى(ع) در پنهانى زندگى مى کردند و مردم بدان صورت که بتوانند حضورى خدمت ایشان مشرف و سوالات و مشکلات خودشان را در میان بگذارند، امکان نداشت ولى دائماً از انوار و برکات مقدس او بهره مند مى شدند. دست رسى مردم به واسطه نائبان خاص او(عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد) از سال ۲۵۵ تا ۳۲۹ یا۳۳۰ هـ. ق صورت مى گرفت.
۲ـ راز غیبت
فلسفه و راز حقیقى غیبت، براى عموم مردم بیان نشده و به غیر از اولیاء خاص الهى[پیامبران و امامان معصوم(ع)] از آن اطلاع ندارند؛ ولى به طور کلى از میان ادله عقلى و نقلى مى توان دلائل و فوایدى را براى آن به دست آورد:
الف) امتحان و آزمایش مردم
به واسطه همین مسئله غیبت است که خداوند می خواهد بندگان خودش را بیازماید تا حجت بر آن ها روشن شود که آیا ایمان واعتقاد واقعى به مبدأ جهان و مصالح او دارند یا خیر؟. باید روشن شود که مؤمنان واقعى در مواقع حساس و هنگامی که دست رسى حضورى به رهبران ممکن نیست کیانند؟ آیا صرف ادعا بر اینکه ما به خداوند و به پیشوایان او یعنى ائمه معصومین(ع) ایمان داریم کافى است یا اینکه مى بایست با آزمایش و امتحان این ایمان و اعتقاد سنجیده شود. در نتیجه اگر کسانى در عصر غیبت طبق فرمان الهى، محکم و پا برجا ایستادند و از مشکلات نهراسیدند و وظایف و دستورات الهى(فروع دین و اعتقادات صحیح) را دنباله روى نمودند. به حق آنان، مؤمنان حقیقى و از رستگاران مى باشند.
امام موسی بن جعفر(ع) فرمود:«هنگامی که پنجمین فرزندم غائب شد، مواظب دین خود باشید. مبادا کسی شما را از دین خارج کند. او ناگزیر غیبتی خواهد داشت، به طوری که گروهی از مؤمنان از عقیده ی خویش برمی گردند. خداوند به وسیله غیبت، بندگان خویش را آزمایش می کند…». (۶)
ب) محفوظ ماندن از بیعت
یکى از دلائل غیبت محفوظ ماندن از بیعت با ظالمان، مستکبران و ستم کاران است، به طورى که بعد از ظهور، حجت برهمگان تمام مى باشد. چنانچه در روایتى از امام هشتم حضرت علىّ بن موسى الرضا(ع) نقل شده است که فرمود:«گویا شیعیانم را مى بینم که بعد از مرگ سومین فرزندم در جستجوى امام خود مى گردند ولى او را نمى بینند»، سؤال شد، چرا؟ فرمود:«چون امامشان غایب است». عرض شد: چرا غایب مى شود؟ فرمود:«براى اینکه وقتى با شمشیر(سلاح) قیام نمود، بیعت هیچ کسى بر گردنش نباشد». (۷)
ج) حفظ جان امام و حجت الهی
از دلایل دیگر راز غیبت، حفظ جان امام(عج) و محفوظ ماندن از کشته شدن به دست نابکارران و دشمنان بشریت مى باشد که با پیش آمدن مسئله ی غیبت، وجود مقدس حضرت ولىّ عصر(ع) سالم باقى مى ماند تا هنگام ظهور ایشان(زمان آن فقط، نزد خداوند متعال مى باشد) که فرا رسد با قیام الهى خود ظلم وستم را نابود و عدل و عدالت را در سراسر گیتى برقرار مى نماید؛ ان شاء الله.
هرگز مبادا مسئله کشته شدن امام زمان(ع) را با شهادت پدران بزرگوارش، تطبیق و مقایسه نمود. زیرا موقعیت و شرایط زمانى متفاوت مى باشد. حضرات ائمه معصومین(ع) قبل از ایشان، با پذیرا شدن شهادت، امام دیگرى مسئولیت امامت را عهده دار مى شد ولى طبق اراده الهى، مسئله امامت با وجود مقدس حضرت مهدى(ع) خاتمه پیدا مى کند و در صورتی که ایشان نیز غایب نمى شدند و مسئله شهادت و کشته شدن براى ایشان پیش مى آمد بر خلاف سنت و مصلحت الهى بود و زمین از حجت خداوند خالى مى ماند..!. در حالی که در اراده خداوند مقدر شده است که می بایست حق بر باطل پیروز شود و این تقدیر الهی(پیروزى حق بر باطل) به دست مبارک مهدى موعود(عج) و در آخر الزمان واقع می گردد.
“زرارة” یکی از یاران امام ششم(ع) می گوید، امام صادق(ع) فرمود:«امام منتظر(مهدی موعود) پیش از قیام خویش، مدتی از دیدگان مردم غائب و پنهان خواهد شد». عرض کردم: چرا؟. امام فرمود: « بر جان خویش بیم ناک می باشد». (۸)
یادآوری می شود، برخی از روایات غیبت را رازی از رازهای الهی شمرده اند. رسول خدا(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود:«ای جابر، غیبت فرزند من مهدی، رازی از رازهای خداوند است که بر بندگان مخفی می باشد». (۹)
۳ـ انتظار فرج
حضرت امام خمینی(ره)، بنیان گذار نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران در یکى از بیانات خود فرمودند:«انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است…». (۱۰) به حق که این سخن چه قدر پر معنى است. مسئله انتظار، دارای بار معنایى فراوانی از جهت کاربرد ادبى و استعمال در فرهنگ اسلامى است و از طرف دیگر مسئله آخر الزمان و انتظار ظهور مهدى موعود(عج) داراى مضامین و معانى والا و مقدسى نیز مى باشد.
در روایتى از قول پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند:«أفضل أعمال أمتى انتظار الفرج من اللّه عزّوجلّ». (۱۱) یعنى؛ بهترین و با فضیلت ترین اعمال و کارهاى امت من، انتظار رسیدن فرج ازسوی خداى عزیز و جلیل مى باشد.
روشن است که فرج حقیقى و نهایى برپایى حق و عدل به جاى ظلم و ستم و کفر در روى زمین مى باشد که تحقق این مسئله، طبق آیات قرآن و روایات اسلامى در آخر الزمان، به وقوع مى پیوندد.
منتظران واقعى مهدى(ع) در طول تاریخ انتظار و هم اکنون به دنبال تحقق عدالت راستین درونى و بیرونى هستند که لازمه این چنین عدالتى، امید، تحرک، شور، حماسه، مقاومت، نفى باطل وطلب حق، خروش، صلابت و قیام(ضد قعود وسکون) به همراه اعتقاد صحیح توحیدى، محمّدى، علوى و عمل به واجبات و ترک محرمات مى باشد.
در کنار این واجبات(بلکه در متن این اعمال) مسئله امر به معروف و نهى از منکر، پاى بندى به اخلاق حسنه اسلامى و آمادگى نظامى از اهمیت ویژه اى برخوردار است.
انسانِ مسلمان و منتظر یک قیام بزرگ و یک انقلاب عظیم جهانى، آیا ممکن است که خود، هیچ آمادگى براى حضور در این قیام جهانی و کمک به آن نداشته باشد؟
بدیهی است از وظایف مهم مردم مسلمان در عصر غیبت کبری(طولانی)، بر طبق روایات رسیده از معصومین(ع) انجام وظایف شرعی بر طبق قرآن و سنت صحیح نبوی(ص) می باشد.
امام مهدی(عج) در توقیع خود به محمد بن عثمان(دومین نایب خاص) در پاسخ به سئوال او فرمودند:«و امّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الی رواة حدیثنا … فانّهم حجّتی علیکم و أنا حجة اللّه علیهم». (۱۲)
شبیه همین مضمون از قول امام صادق(ع) نیز در روایتی آمده است که مردم در عصر غیبت، موظفند به راویان حدیث و آشنایان به حلال و حرام الهی و صاحب نظر در احکام و قوانین شرعی مراجعه کنند که آن ها از سوی ما حاکم بر شما هستند و هرکسی سخن و حکم آن ها را نپذیرد، سخن و حکم ما را رد کرده است و این به منزله شِرک ورزیدن به خداست.(۱۳)
امام صادق(ع) مى فرماید: «لیُعِدّن أحدکم لخروج القائم و لو سهماً، فإن الله اذا علم ذلک من نیّته، رجوتُ لأن یُنسى فى عمره حتى یُدرکَه و یکون من اعوانه و انصاره». (۱۴) یعنى؛ هرگاه یکى از شما براى قیام قائم[مهدی موعود [اسلحه تهیه کند، اگرچه یک تیر باشد، امید است خداوند عمر او را دراز کند تا ظهور و فرج او را درک نماید و از یاوران ایشان باشد.
در اینجاست که اندیشه شوم و باطل قاعدی گرى و دروغ گویان طرف دار امام زمان(ع) [انجمن حجتیه در قبل از انقلاب اسلامی] روشن مى شود که چه قدر اَسف بار و ضد انتظار است! زیرا به خود زحمت نداده اند تا بفهمند معناى انتظار و فلسفه غیبت چیست؟
آنان انتظار و طرف دارى از امام زمان(ع) را به معنى کمک کردن و ازدیاد ظلم و ستم، همراه با سکوت و قعود و خاموشى مى دانند. یعنی انتظار مساوى است با کسب بى لیاقتى و عدم حضور!. اینان روایاتى را که سخن از قیام مردان مصلح و انقلابى در عصر غیبت را بیان می کند را هم ندیده اند! روایاتى که خبر از قیام مردمى از مشرق زمین مى دهد که زمینه براى ظهور و قیام جهانی حضرت مهدى(عج) را فراهم می آورند. باید به هوش باشیم و ارزش هایى که به واسطه انقلاب شکوه مند اسلامى ایران و در سایه اصل مترقی ولایت فقیه با جان فشانى جوانان فداکار و شهدا و جانبازان و اُسرا و… به دست آمده است را قدر بدانیم و فریب نیرنگ بازی هاى سالوسان خنّاس صفت را نخوریم [کسانی که با انواع فریب کاری ها، توطئه ها و شیطنت ها مانند ساخت فیلم مستند” ظهور بسیار نزدیک است” با عقائد مردم بازی کردند!؟] و با حمایت بى دریغ از نظام اسلامى و رهبری دور اندیش و آگاه حضرت آیت الله العظمی خامنه ای”دام ظله”، و علمای راستین و آگاه شیعه، زمینه را برای ظهور نورانی و درخشان آن عزیز، فراهم نمائیم؛ ان شاء الله.
۴ـ انقلاب اسلامى، زمینه ساز قیام جهانى مهدى(ع)
احادیث فراوانى در کتب حدیث وتفسیر از زبان گُهربار پیامبر گرامى(ص) و ائمه معصومین(ع) نقل شده است که حقایق و واقعیت هاى زیادى را به اثبات مى رساند مانند اینکه ایرانیان وفادارترین امّت ها به اسلام مى باشند و یا اینکه ایرانیان بیشترین بهره را از اسلام دارند.
در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمود:«ضربتموهم على تنزیله ولاتنقضى الدنیا حتى یضربوکم على تأویله…». (۱۵) یعنى؛ دنیا به پایان نمى رسد تا روزى که ایرانیان با شما اعراب، بر اساس تأویل قرآن جنگ مى کنند چنان چه شما، ابتدا بر اساس تنزیل قرآن(اسلام آوردن ایرانیان) با آن ها جنگ کردید.
هم چنین فرمود:«یخرج ناسٌ من المشرق فیُوطّون للمهدى[ع] سلطانه». (۱۶) یعنى؛ در آخر الزمان، گروهى از مشرق زمین قیام مى کنند و زمینه را براى انقلاب جهانى مهدى(ع) فراهم مى آورند.
در روایتى آمده است که حضرت امام محمّد باقر(ع) مى فرماید:«کأنّى بقومٍ قد خرجوا بالمشرق یَطلبون الحق فلا یُعطونه ثم یَطلبونه فلا یُعطونه فاذا رأوا ذلک وضعوا سیوفهم على عواتقهم فیُعطون ما سألوا فلا یقبلونه حتّى یقوموا و لا یدفعونها الاّ الى صاحبکم…». (۱۷) یعنى؛ گویا مى بینم که مردمى در مشرق زمین قیام کرده اند حق را طلب مى کنند ولى به آن ها نمى دهد پس از آن دوباره حق را مى خواهند، باز امتناع مى ورزند، ولى این دفعه مردم شمشیرهاى خود را ـ کنایه از سلاح و اسلحه ـ بر شانه ها مى نهند و بالأخره، حکومت تسلیم خواسته هاى آنان مى شوند ـ ولى این بار نمى پذیرند(تا رژیم فاسد را ساقط مى نمایند) و این حکومت خود را رها نمى کنند تا تحویل صاحب شما[حضرت مهدى(عج)] مى دهند….
امام خمینی(ره) در باره آمادگی مردم می فرمایند:«… و ما باید در این طور روزها و در این طور ایام اللَّه(نیمه شعبان) توجه کنیم که خودمان را مهیا کنیم از براى آمدن آن حضرت. من نمىتوانم اسم رهبر روى ایشان بگذارم؛ بزرگ تر از این است .نمىتوانم بگویم که شخص اول است؛ براى اینکه دومى در کار نیست. ایشان را نمىتوانیم ما با هیچ تعبیرى تعبیر کنیم الّا همین که مهدى موعود[ارواحنا فداه] است. آنى است که خدا ذخیره کرده است براى بشر. و ما باید خودمان را مهیا کنیم از براى اینکه اگر چنان چه موفقشدیم ان شاء اللَّه به زیارت ایشان، طورى باشد که رو سفید باشیم پیش ایشان. تمام دستگاه هایى که الآن به کار گرفته شدهاند در کشور ما- و امیدوارم که در سایر کشورها هم توسعه پیدا بکند- باید توجه به این معنا داشته باشند که خودشان را مهیا کنند براى ملاقات حضرت مهدى- سلام اللَّه علیه». (۱۸)
۵-حکومتِ عدلِ جهانی مهدوی
بنا به اعتقاد شیعیان اثنا عشری، بدون شک و تردید و به طور قطع، به قدرت و اعجاز الهی، در آخر الزمان(قبل از پایان دنیا)، حکومت جهانی مهدوی با ظهور خاتم الاُوصیاء، حضرت بقیة الله الأعظم، حضرت مهدی موعود”عجّل الله تعالی فرجه” تاسیس خواهد شد. با ظهور آن حضرت، با کمک ۳۱۳ نفر از یاران واقعی و خالص ایشان، تمام مردم روی زمین و امکانات آن در اختیارشان قرار می گیرد. البته این کار با سختی ها و مشکلات زیادی مواجه می شود که اعجاز خداوند نیز آن ها را مدد می رساند. از ویژگی های حکومت جهانی امام زمان(ع) برقرار نمودن عدالت و امنیت به معنای کامل آن، گسترش علم و دانش فراوان بشر، عمران و آبادانی گسترده، نابودی ظلم و ستم، بدعت ها و خرافات و استقرار کامل معنویت و صلح و دوستی میان انسان ها که در واقع تحقق بخشیدن به دستورات کامل قرآن و سنت صحیح نبوی و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می باشد. ” اللّهم عجّل فرجَه و سهّل مخرجَه و اجعلنا من أعوانه و أنصاره…” . به امید آن روز.
۶-معرفی منابع مفید(بدیهی است که معرفی این منابع به معنای تأیید کامل محتوای آن ها نمی باشد).
الف- کتاب های عربی
- أعلام الهدایة؛ الأمام المهدی المنتظر، خاتم الأوصیاء، [المجلد الرابع عشر]، لجنة التألیف – المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق ، ۲۴۶ص.
- بحث حول المهدی(ع)، الشهید السید محمدباقر الصدر(ره)، تحقیق: عبد الجبار شرارة، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، قم، ۱۴۱۷ق، ۱۴۲ص.
- الإمام المهدی(عج)؛ الوعد المحتوم… ، مجموعة المؤلفین، حسن الهاشمی(مترجم)، دار النبلاء- بیروت، ۱۴۱۴ق ، ۲۳۴ص.
- منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(عج)، لطف الله الصافی الگلپایگانی، محقق ۳ ج، انتشارات دار المرتضی ۱۴۲۲ق، ۱۳۷۶ص.
– ۵۰۰ سئوال حول الإمام المهدی(عج)، ماجد ناصر الزبیری، انتشارات کوثر کویر، ۲۰۰۵م، ۳۲۷ص.
- فی الإمام المهدی(عج)، عبدالرحیم المبارک، چاپ مؤسسة الطبع و النشر التابعة للآستان الرضوی المقدس، ۱۴۲۶ق، ۳۵۸ص.
- الإمام المهدی(عج) و علامات الظهور، قاسم الموسوی، دار العلوم للتحقیق و الطباعة و النشر، بیروت، ۱۴۳۲ق، ۳۰۲ص
- المهدی المنتظر(عج) فی روایات أهل السنة و الشیعة الإمامیة، عواب محمود الحمش، دار الفتح للنشر- عمان، ۱۴۲۲ق، ۵۵۶ص
- الإمام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة، محمد امیر الناصری، نگار/ المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، ۱۴۲۸ق، ۳۵۹ص.
- حیاة الإمام المهدی المنتظر(عج) المصلح الأعظم، باقر شریف القرشی(ره)، شریعت، ۱۴۲۹ق، ۳۵۲ص.
- المهدی المنتظر(عج) و معرکة تحریر القدس، احمد راسم النفیس، دار المحجة البیضاء، بیروت، ۱۴۳۰ق، ۲۱۸ص.
- الإمام المهدی(عج) الحقیقة المنتظرة، ابوالقاسم الدیباجی، ستاره/ مؤلف، ۱۴۱۶ق، ۳۲۳ص.
- المصلح العالمی من النظریة الی التطبیق، السیّد نذیر الحسنی، مؤسسة الکوثر للمعارف الإسلامیة، ۱۴۲۴ق، ۳۳۸ص.
- غیبة الإمام المهدی(عج) رؤیة تحلیلیة، علی العیادی الشطری، مؤسسة الکوثر للمعارف الإسلامیة، ۱۴۲۸ق، ۱۰۴ص.
- الإمام المهدی(عج) عند أهل السنة، مهدی الفقیه الأیمانی، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۱ق، ۶۷۲ص.
- فی انتظار الإمام المهدی(عج)؛ نظریة المخلص فی الإسلام و الدیانات الاُخری، مجموعة من الباحثین، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۳۰ق، ۴۳۲ص.
- الإنتظار الموجه؛ دراسة فی علاقة الإنتظار بالحرکة و فی علاقتها به، محمدمهدی الآصفی، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۱۸ق، ۶۸ص.
- غیبة الإمام المهدی(عج) عند الإمام الصادق(ع)، السید ثامر هاشم العمیدی، مرکز الرسالة، ۱۴۲۴ق، ۳۲۶ص.
- المدخل الی عقیدة الشیعة الإمامیة فی ولادة الإمام المهدی(عج) و غیبته، محمدمهدی الآصفی، المعاونیة الثقافیة للمجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۳ق، ۳۸ص.
- الإمام المهدی(عج) حقیقة لاخیال، الشیخ کاظم جعفر المصباح، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۱۹ق، ۲۷۲ص.
- المسیح الموعود(ع) و المهدی المنتظر(عج)، الشیخ یوسف محمد عمرو، دار المورخ العربی- بیروت، ۱۴۲۰ق، ۲۶۴ص.
- کتاب الغیبة، محمد بن الحسن الطوسی(م۴۶۰ق)، مکتبة نینوی الحدیثة، ۲۹۲ص.
- کتاب الغیبة، النعمانی المعروف بابن ابی زینب(ره)، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۰۳ق، ۲۴۰ص.
- احادیث المهدی(عج) من مسند احمد بن حنبل(م۲۴۱ق) و…، السید محمدجواد الحسینی الجلالی، ۱۴۰۹ق، ۱۷۰ص.
ب- کتاب های فارسی
-قیام و انقلاب مهدی(ع) از دیدگاه فلسفه تاریخ، شهید مرتضی مطهری، صدرا، ۱۳۷۰ ش، ۱۳۴ ص.
- دادگستر جهان، ابراهیم امینی، انتشارات شفق، ۱۳۸۳ش، ۳۲۸ص.
- امام مهدی(عج)؛ موجود موعود، آیت الله جوادی آملی، مرکز چاپ و نشر اسراء، ۱۳۸۷ش، ۳۱۹ص.
- خورشید مغرب، محمدرضا حکیمی، دلیل ما، ۱۳۸۶ش، ۳۸۸ص.
- پیشوایان هدایت؛ خاتم اوصیاء بقیة الله، حضرت امام مهدی(ع)، [ج ۱۴] ترجمه: کاظم حاتمی طبری، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۸۵ ش، ۳۲۸ص.
- چشم اندازی به حکومت مهدی(ع)، نجم الدین طبسی، بوستان کتاب، ۱۳۹۰(چاپ نهم)، ۱۴۴٫
- امام مهدی(عج) از ولادت تا ظهور، محمدکاظم قزوینی(ره)، اکباتان، ۱۳۷۹ش، ۷۵۰ص.
- موعود اُمم؛ نگرشی بر حضرت مهدی(عج)، عباس شیخ الرئیس کرمانی، انتشارات عصر ظهور، ۱۳۸۷ش، ۲۶۰ص.
- آفتاب مهر، جمعی از محققین، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۲۷۶ص.
- فرهنگ سخنان حضرت مهدی(عج)، محمد دشتی و دیگران، انتشارات الهادی، ۱۳۸۴ش، ۴۰۰ص.
- مهدویت در صحاح سته، رضا قادری، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۱۸۸ص.
- سئوال از امام مهدی(عج) در روایات، فخر الدین موسوی، انتشارات اسوه، ۱۳۸۵ش، ۳۰۰ص.
- فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمانیان، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۵۰۹ص.
- مهدویت پیش از ظهور، رحیم کارگر، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹ش، ۲۴۰ص.
- سیاست و مهدویت، غلام رضایی ولک زائی، انتشارات حکمت رویش، ۱۳۸۴ش، ۲۰۴ص.
- لزوم تفکیک علائم حتمی ظهور از علائم غیر حتمی، علی اکبر مهدی پور، دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)،۱۳۸۵ش، ۶۸ص.
- آسیب شناسی مهدویت، نادر حاتمی خواجه، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۳۴ص.
- مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، خدیجه هاشمی، دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش ، ۵۴ ص.
- مهدی منتظر(عج) در نهج البلاغه، مهدی فقیه ایمانی، انتشارات حسینیه عماد زاده، ۱۳۷۵ش، ۱۲۸ص.
- آینده بشریت از دیدگاه استاد شهید مطهری(ره)، سید سعید حسینی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۷ش، ۳۲۰ص.
- دکترین مهدویت، مقالات برگزیده، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۵ش، ۳۷۲ص.
- نجم الثاقب، میرزا حسین نوری(ره)، ترجمه: انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۴۱۰ق،۶۷۴ص.
- معجم مهدویت در تفاسیر شیعه و اهل سنت، سید محسن طباطبایی و همکاران، بوستان کتاب، ۱۳۸۹ش، ۴۷۰ص.
-انقلاب جهانی مهدی(ع)، ناصر مکارم شیرازی، انتشارات هدف، ۱۳۷۰ ش، ۳۳۹ص.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی‌نوشت‌ها:
۱-شیخ مفید(ره)، محمدبن نعمان؛ الإرشاد… ج۲: ۳۴۶؛ شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، کمال الدین ص۴۳۳؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص ؟؛ ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقة ج۲ ص ۶۰؛ زرکلی، الأعلام ج۶ ص ۸۰٫
۲- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج ۲ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، عیون اخبارالرضا(ع) ج ۲ ص ۱۲۱؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۲ ص ۲۱٫
۳- قرآن کریم(سوره قصص آیه ۵).
۴ و ۵- نعمانی، الغیبة باب ۱۳ ح۲؛ مفید، الإرشاد.. ج۲ ص۳۸۲؛ إربلی، کشف الغمة… ج ۳ ص ۲۶۹؛ سید محسن امین العاملی، اهل البیت(ع) من کتاب اعیان الشیعة ج۵ ص ۳۱۳٫
۶- نعمانی، الغیبة ص۱۵۴؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص۱۵۰؛ پیشوایی، مهدی؛ سیمای پیشوایان در آیینه تاریخ ص۱۹۶٫
۷- امینی، دادگستر جهان ص۲۲۹٫
۸- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج۱ ص۳۳۷٫
۹- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص۷۳٫
۱۰- امام خمینى(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج ۸ ص ۳۷۴٫
۱۱ و ۱۲- علامه مجلسى(ره)؛ همان ج۵۲ ص ۱۲۸؛ شیخ حُر عاملی، وسائل الشیعة…(ابواب صفات القاضی ب ۱۱ ح ۹) ج ۱۸ ص ۴۵۲٫
۱۳- شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۶۷؛ شیخ حُر عاملی، وسائل الشیعة… ج ۱۸ ص ۹۹٫
۱۴- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج ۵۲ ص ۳۳۶؛ حکیمی، خورشید مغرب ص ۲۷۴٫
۱۵- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة ج ۲۰ ص ۲۸۴؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۶٫
۱۶- ابن ماجه، سنن… ج۲ ص ۱۳۶۸؛ إربلی، کشف الغمة ج۳ ص ۲۶۸؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۷٫
۱۷- نعمانی، الغیبة ص ۳۷۳؛ حاکم، مستدرک… ج۴ ص ۴۶۴؛ محمّدى رى‌شهرى؛ تداوم انقلاب اسلامى ایران تا انقلاب جهانى مهدى(ع) ص۲۵.
۱۸- امام خمینى(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج۱۲ ص ۴۸۰ – ۴۸۶٫
_____
موعود
