مسجد حاج شهباز خان، از بناهای مذهبی دوران قاجار در کرمانشاه
حاج شهبازخان کلهر و شش برادر او که بنیان‌گذاران طایف حاجی‌زادگان بودند، در دوران قاجار بناهایی را با نام خود احداث کردند. مسجد و حمام حاج شهبازخان از ساخته‌های ایشان است که امروزه از آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری استان کرمانشاه محسوب می‌شوند.
استان کرمانشاه در دوران قاجار از لحاظ سیاسی و اجتماعی مورد توجه دولت قرار گرفت و دوارن اوج و رونق این شهر در این برهه از تاریخ رقم خورد. از زمان قاجار، آثار تاریخی بسیاری در این منطقه به یادگار مانده است چراکه در حدود سال ۱۱۸۴ برای کرمانشاه طرح‌های شهری بسیاری اجرا شد و بناهای بسیاری ساخته شدند که امروزه نمادی از تاریخ پس از اسلام و قاجاریه در این شهر به حساب می‌آیند. مسجد حاج شهبازخان یکی از از مساجد برجای مانده از همین برهه تاریخ است که کماکان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
بناهای مذهبی در هر کشوری از جايگاه ويژه‌ای نزد مردم برخوردارند که ايران اسلامی نيز دارای هزاران بنای مذهبی با ارزش است و استان کرمانشاه نيز به واسطه عوامل بسياری همچون قرار گرفتن در مسير شاهراه عتبات عاليات از قديم الايام بناهای مذهبی بسياری داشته است. مسجد حاج شهبازخان يکی از صدها بنای مذهبی استان کرمانشاه است که در مرکز اين شهر واقع شده است.
بنای مسجد در سال ۱۲۳۵ هجری قمری توسط حاج شهبازخان کلهر و شش برادر او که بنیان‌گذاران طایف حاجی‌زادگان بودند گذاشته شده است. حاجی‌زادگان حاکم و ایلخان ایل کلهر در دور قاجار بوده‌اند و پیش از آنکه داوودخان کلهر در سال ۱۲۶۹ حکومت را در این ایل به دست بگیرد، بر طبق اسناد معتبر، دو دانگ کل شهر کرماشاه و کل قلمروی کلهر را در دست داشته‌اند. این طایفه یکی از هفت برادر کلهر (منصوری، زینلخانی، کاظمخانی، گیلانی، قوچمی، آجودانی و حاجی‌زادگان) بوده‌اند که گفته می‌شود نسب طوایف ایل کلهر به آنها می‌رسد. از دیگر بناهای ساخته شده توسط حاج شهباز خان می‌توان به حمام حاج شهبازخان در کرمانشاه اشاره کرد.
مسجد حاج شهبازخان یا مسجد حاج شهبازخان کلهر، در چهارراه اجاق، کوچه شهید داوود شهلایی واقع شده است و از آثار دوره قاجاریه به شمار می‌رود. مسجد در بیرون از کرمانشاه آن روزگار، بنا شده است.
ورودی کنونی بنا، زيرگذری است که در خيابان مدرس و در زير ضلع شرقی بنا قرار گرفته است. مسجد دارای شبستانی بزرگ با دوازده ستون سنگی یکپارچه است. طاق‌های شبستان بر روی این ستون‌ها قرار دارند. برخی از طاق چشمه‌ها به شیوه معقلی کاری تزیین شده‌اند. شبستان مسجد، مستطيل شکل است که پوشش آن، متشکل از ۲۰ گنبد کوچک، بر روی ۳ رديف ستون ۴ تايی و ديوارهای اضلاع قرار گرفته است. ستون‌ها سنگی و ديوارها و پوشش، آجرچينی ساده با بندکشی سفيد است.
صحن مسجد، مستطيل شکلی به ابعاد تقريبی ۲۲ در ۱۸ متر است که در اضلاع آن، حجره‌ها و مدرس، و در ضلع جنوبی آن، شبستان ستون‌دار مسجد قرار گرفته است. نمای داخل حياط کاملا نوسازی شده؛ اما داخل حجره‌ها و شبستان به شکل اصلی خود باقی مانده است. کف حجره‌ها حدود ۷۰ سانتی‌متر از سطح صحن مرتفع‌تر است. ازاره بنا به ارتفاع حدودا ۳ متر با سنگ مرمر پوشش يافته است و کف آن نيز در دوره اخير موزاييک فرش شده است. ساقه ستون‌ها به صورت مارپيچ حجاری شده و بر روی آنها سرستونی متشکل از مکعب‌های يکپارچه سنگی به صورت پلکانی معکوس قرار گرفته است. ابعاد بزرگ‌ترين مکعب اين سرستون، ۹۰ در ۹۰ سانتی‌متر است. بر روی اين سرستون‌ها، پاطاق‌ها و پوشش گنبدی قرار گرفته است. گنبدهای پوشش به جز گنبدی که در محور محراب قرار دارد و از نوع چهار بخشی با تزيينات کاشی و آجر لعابدار است، بقيه از نوع عرقچينی هستند. محراب بنا در ميانه ضلع جنوبی بنا قرار گرفته و دارای تزيينات کاشی و آجر لعابدار است.
اين بنا ساليان دراز محل درس طلاب علوم دينی و تبليغات مذهبی بوده و امروز نيز به عنوان مدرسه علوم دينی مورد استفاده است. در سال‌های اخير اين مسجد توسعه پيدا کرده است و ساختمان جديدی با استفاده از شيوه و سبک مسجدالنبی در مدينه منوره در کنار آن ساخته شده است. مسجد حاج شهبازخان به دليل قدمت تاريخی‌اش در بين مردم کرمانشاه دارای احترام و جايگاه خاصی است.
