مجله افق‌کوروش: چهارشنبه سوری یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های باستانی ایران است. جدا از رسم و رسوم جالب آخرین چهارشنبه سال، آشنایی با خوراکی‌ها و غذا‌هایی که در این شب نسل به نسل پخته شده هم خالی از لطف نیست. به خصوص این‌که بدانیم هر کدام از این غذا‌ها و دسر‌ها به نیت خاصی پخته می‌شدند و یک دنیا رسم و افسانه پشت‌شان بوده است.
از انواع آش (مثل آش هفت میوه و آش ابودردا) و پلو گرفته (مثلا قزوینی‌ها حتما باید مرصع پلو میل کنند یا پلو هفت رنگ، آجیل پلو و رشته پلو که در اغلب شهر‌های ایران پخته می‌شود) تا آجیل و تنقلات شب چهارشنبه سوری همه و همه از آداب خوردن در این شب خاص محسوب می‌شوند. اما آش ابودردا در چه روزی پخته می‌شود و دعای آن چیست؟ طرز تهیه آش مشهور ابودردا چهارشنبه سوری و جزییات جالب آن را در این مطلب بخوانید.
آش ابودردا چهارشنبه سوری و آداب پخت آن در شهر‌های مختلف ایران
آش ابودردا یکی از قدیمی‌ترین و خوشمزه‌ترین غذا‌های چهارشنبه سوری است. در گذشته رسم بر این بود خانواده‌هایی که فرد بیماری در خانه داشتند در شب چهارشنبه سوری این آش را در خانه می‌پختند به نیت شفای بیمار یا آرزوی سلامتی افراد خانواده در سال جدید. اما چرا اسم این آش «ابودردا» است؟ ظاهرا «دردا» نام پزشکی در زمان پیامبر بوده، دردا هم ریشه در کلمه درد ندارد.
دردا در زبان عربی یعنی کسی که دندان ندارد. احتمالا، چون تلفظ این کلمه شبیه کلمه درد در زبان فارسی بوده یکی از قدیمی‌ترین غذا‌های چهارشنبه سوری ابودردا نام گرفته است به همان نیتی که گفتیم، شفای بیماران. اما نکته جالب در جریان پخت آش ابودردا این است که در گذشته معمولا مراسم «رشته‌بری» یعنی درست کردن رشته از خمیر با مراسمی خاص و دعا و استغاثه به درگاه خداوند بوده که همه در آن شرکت می‌کردند.
همان‌طور که گفتیم
خوردن غذا‌هایی که رشته دارند به نیت در دست گرفتن رشته کار و امور زندگی برای شب چهارشنبه سوری و شب سال تحویل عید نوروز همواره یک رسم و سنت بوده است. حبوبات و سبزی آش را هم از مغازه‌هایی که در جهت رو به قبله بودند تهیه می‌کردند.
در گذشته آش ابودردا را به صورت دسته جمعی می‌پختند. یعنی گروهی از زنان همسایه و فامیل برای پخت این آش دور هم جمع می‌شدند و با شور و حال خاصی و احتمالا هر کس به نیت عزیزی به پخت این آش مشغول می‌شدند.
علاوه بر این حین آماده کردن رشته، توپ‌های قلقلی شبیه سر آدمک از خمیر درست می‌کردند و به نیت تک تک افراد خانواده در این آش می‌ریختند. بعد از پختن این گلوله‌های خمیری را از آش خارج کرده و روی پشت‌بام خانه می‌ریختند تا خوراک پرندگان شود و یا در آب می‌ریختند که ماهیان بخورند. دلیل این کار نیت از بین رفتن بیماری و ماندن سلامتی و خوشی بود.
آش ابودردا حاجت می‌دهد؟
هر زنی که مرداد و حاجتی داشت با وضو سر دیگ آش حاضر می‌شد و آش را هم می‌زد. در برخی از شهر‌ها مثل «سروستان» هم فقط دختران دم بخت آش ابودردا را هم می‌زدند. بعد از پخت آش آن را بین همسایه‌ها و فقرا تقسیم می‌کردند و سهمی نیز به خانواده و بیماران مورد نظر می‌دادند. این رسم جالب بیشتر در میان مردم خراسان رایج بود. بد نیست بدانید که در برخی شهر‌های ایران از جمله تهران آش ابودردا را در آخرین چهارشنبه ماه صفر هم می‌پزند.
سروستانی‌ها در چهارشنبه سوری و چهارشنبه آخر ماه صفر، خراسانی‌ها در چهارشنبه آخر ماه صفر و نیز مردم تربت حیدریه اگر قصد پخت داشتند حتما در یک روز چهارشنبه این کار را می‌کردند. در کازرون بر خلاف معمول، آش ابودردا را در ایام سوگواری ماه‌های محرم و صفر و بعد از غروب آفتاب و در کشور افغانستان در سیزدهم ماه صفر مى‌پختند. جالب است بدانید در برخى از شهر‌های ایران هم مثل اصفهان، ملایر و سروستان فارس به چهارشنبه آخر ماه صفر چهارشنبه سوری می‌گفتند.
برای پختن آش ابودردا چهارشنبه سوری کار سختی در پیش ندارید. در واقع طرز تهیه این آش شبیه آش رشته است با این تفاوت که حتما باید هفت نوع بنشن و سبزی در این آش ریخته شود. احتمالا دلیل انتخاب عدد ۷ هم تقدس این عدد در نزد ایرانیان است و مثل هفت سین سفره هفت سین به قصد و نیت خاصی انتخاب شده است. جالب است بدانید که برای شب چهارشنبه سوری مازندرانی‌ها یک آش مخصوص دارند به نام آش هفت میوه که باز هم عدد هفت در آن نقش پر رنگی دارد. نام‌های دیگر این آش در مناطق مختلف ایران عبارتند از: آش عمو درده، آش سلامتی، آش هَودردَه (هفت درد)، آش هَودونگاره (هفت حبوبات)، آش زین‌العابدین (ع) و …
مواد لازم
- سبزی آش: ۱و نیم کیلوگرم
- نخود گرد: ¼ لیوان
- لوبیا چیتی: ¼ لیوان
- عدس: ۱ لیوان
- رشته آش: ۳۰۰ گرم
- کشک: ۲ لیوان
- نعنا خشک: ۴ قاشق غذاخوری
- سیر داغ: ۵ قاشق غذاخوری
- پیاز بزرگ: ۵ عدد
- روغن مایع: به مقدار لازم
طرز تهیه
برای درست کردن آش ابودردا چهارشنبه سوری ابتدا باید حبوبات را از شب قبل خیس کنید و چند بار هم آب‌شان را عوض کنید تا بو نگیرند. حبوبات را جدا از هم بپزید، چون عدس خیلی زودتر از لوبیا و نخود می‌پزد.
در این فاصله پیاز‌ها را نازک و خلالی خرد کنید و یک پیاز داغ حرفه‌ای درست کنید. طرز تهیه پیاز داغ حرفه‌ای را اینجا گفته‌ایم. در واقع ما قرار است آش رشته درست کنیم پس به همان ترتیب عمل می‌کنیم. وقتی که حبوبات کاملا پخته شد، آن‌ها را با هم مخلوط کرده و سبزی آش را به همراه مقداری دلخواه پیاز داغ اضافه می‌کنیم. مقداری زردچوبه به دلخواه اضافه کنید و اجازه دهید سبزی آش خوب بپزد.
در بیست دقیقه پایانی پخت آش، رشته آش و یک لیوان کشک را به آش ابودردا اضافه کنید و اجازه دهید آش خوب جا بیفتد. رشته نباید زیاد در آش بپزد، چون خمیر و له می‌شود.
از زمانی که رشته آش را اضافه می‌کنید چند بار آش را هم بزنید تا رشته‌ها به هم نچسبند و آش ته نگیرد. نمک آش را بعد از ریختن کشک و رشته آش اندازه کنید، چون بعضی رشته‌های آشی بیش از حد شور هستند. نمک و فلفل آش را اندازه کنید و اگر احساس کردید آش رقیق است یک قاشق غذاخوری آرد به آن اضافه کنید و هم بزنید.
یک قاشق غذاخوری نعنا داغ به آش ابودردا چهارشنبه سوری اضافه کنید و چند دقیقه بعد شعله را خاموش کنید. روی آش ابودردا چهارشنبه سوری را با پیاز داغ، سیر داغ و نعنا داغ و کشک تزیین کنید.
نکات مهم آش ابودردا
اهالی خراسان به ویژه در خراسان جنوبی آش ابودردا را با گوشت چرخکرده قلقلی درست می‌کنند. اگر دوست دارید آش ابودردا چهارشنبه سوری مجلسی‌تری داشته باشید گوشت چرخکرده مخلوط را به صورت قلقلی درست کنید و در ۵ دقیقه پایانی پخت به آش ابودردا اضافه کنید.
