چهارشنبه سوری فقط یکی از آداب و رسوم به جا مانده از ایران باستان نیست. در کنار جشن هایی مانند شب یلدا و نوروز باستانی، چهارشنبه سوری نیز یکی دیگر از رخدادهایی است که به بهانه آن اعضای خانواده ها دور هم جمع می شوند. در این زمان، ضمن این که آخرین چهارشنبه سال را در کنار یکدیگر گرامی می دارند، به انجام رسم و رسوماتی می پردازند که اکنون ممکن است اندکی با آن ها بیگانه شده باشیم. در این مقاله، به یادآوری و معرفی دوباره برخی از این رسومات جالب و زیبا می پردازیم؛ پس با ما همراه باشید.
چهارشنبه سوری از چه ماجرایی ریشه می گیرد؟
از دیرباز در ایران باستان تاکنون، آخرین چهارشنبه سال بین مردم اهمیت زیادی داشته است. عبارت چهارشنبه سوری هم از دو بخش چهارشنبه و سوری تشکیل شده که اولی روز هفته است و دومی معانی مختلفی مانند آتش و جشن دارد که هردوی این معانی برای این رخداد مناسب است. این جشن کهن که در حقیقت پیشوازی برای عید نوروز و جشن ۱۳ روزه ای به شمار می آید که در ادامه آن بر پا می شود، از میان ده ها جشنی که همه ساله در ایران برگزار میشد، راه خود را باز کرده تا جزء معدود رخدادهای باستانی باشد که هنوز برقرار است.
منبع و ریشه این جشن مهم و تاریخی هنوز دقیقا مشخص نیست اما گفته می شود که ایرانیان باستان، آتش را مظهر پاکی می دانستند و برای آن خاصیت پاک کنندگی و تطهیر قائل بودند. از سوی دیگر، اعتقاد داشتند که برای ورود به سال جدید باید پاک بود، انگار که تازه متولد می شویم و فرصتی دوباره برای تغییر همه چیز خواهیم داشت.
به همین خاطر کمی پیش از غروب خورشید، هفت بخش آتش را در فاصله های معین پشت هم و در یک خط روشن می کنند و با پریدن از روی آن ها، خود را از بیماری ها دور می کنند. از آنجا که دود و آتش باعث ضدعفونی محیط می شود، این رسم واقعا مفید و موثر بوده و هست! این را هم بگوییم که افراد هم زمان با پریدن از این شعله ها چنین می خواندند: زردی من از تو، سرخی تو از من.
یکی از نکات جالبی هم که ذکر آن خالی از لطف نیست، این است که نام این آیین کهن در شاهنامه که مرجع بزرگ آیین ها و لغات فارسی به شمار می آید، دیده می شود. علاوه بر این، قدیمی ترین اثر مکتوبی که می توان از این رسم جالب و قدیمی پیدا کرد، کتاب تاریخ بخارا نوشته ابوبکر نرشخی است که بین سال های ۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری زندگی می کرد و در کتاب خود هنگام بیان برخی مطالب، به شب سوری اشاره می کند که در روز چهارشنبه برگزار میشد.
کدام رسومات بیشتر در شب چهارشنبه سوری رواج دارد؟
همانطور که گفتیم، چهارشنبه سوری مردم آتش روشن می کنند. به همین منظور از چند روز قبل، افراد به دشت و صحرا می رفتند تا برای آتش آن روز هیزم جمع نمایند. برای چند روزی هم آن ها را در گوشه ای از انبار یا حیاط خانه نگه می داشتند تا زمان روشن کردن آتش فرا برسد.
با فرا رسیدن شب چهارشنبه سوری، آداب و رسوم مختلفی وجود داشت که باید انجام میشد. هنوز هم بسیاری از این آداب، در گوشه و کنار کشورمان برپا می شود. برای مثال، در کردستان چهارشنبه سوری به شکل جالب و خاصی برگزار می شود که در این مقاله الی گشت می توانید درمورد آن بخوانید.
کوزه شکنی، رسم خوشامدگویی به کوزه نو!
پس از انجام مراسم روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، که یکی از معروف ترین رسم ها در این شب به حساب می آید، رسم دیگری نیز رواج داشته که در آن افراد کوزه های سفالی و کهنه خود را با خود به پشت بام می بردند و از آن بالا به پایین می انداختند! هدف از شکستن کوزه های قدیمی این بود که می خواستند با شکستن کوزه های قبلی، اتفاقات بد سال گذشته که در کوزه جمع شده بود را به دور بیاندازند. جالب این که این رسم بعد از پریدن از روی آتش انجام می شود و باور عمومی این بود که این کار باعث می شود تا اقبال بد از خانه و اهالی آن دور گردد. این رسم در شهرهای مختلف با تفاوت هایی برگزار می شد و تا اوایل دوره پهلوی نیز مورد استقبال عامه مردم به حساب می آمد. اما اگر به علت این کار فکر کرده باشید، باید بگوییم انجام این کار چندان هم پر بی راه نبوده است. از آن جا که ظرف های سفالی با لعاب پوشیده نمی شود، به سرعت آلودگی را به خود جذب می کند و به همین دلیل پس از مدتی راهی به جز شکستن آن ها وجود ندارد!
قاشق زنی، رسمی که به تازگی دوباره مورد توجه قرار گرفته است!
این رسم جالب و بامزه، در شب چهارشنبه سوری اتفاق می افتد و در آن جوانان فارغ از این که دختر هستند یا پسر، برای این که شناخته نشوند، پارچه ای روی سر خود می کشند و به خانه دوستان و خانواده می روند و در حالی که قاشق به هم می زنند، جلوی در هر خانه می ایستند. به این ترتیب، اعضای خانه متوجه می شوند که این جوانان بیرون در هستند و می آیند کاسه های این دختران و پسران را از شکلات، شیرینی و آجیل و چیزهای دیگر پر کنند.
علاوه بر این، شال اندازی و فال گوشی ایستادن نیز از دیگر رسومات متداول در شب چهارشنبه سوری به حساب می آمد. شال اندازی رسم جالب و عجیبی بود که در آن، جوانان با گره زدن شال های بلند و انداختن آن در دودکش، از اقوام و آشنایان شیرینی و خوراکی می گرفتند. به این صورت که اقوام خوراکی ها را به شال گره می زدند و می فرستادند.
در پایان، باید گفت این رسم آنقدر جنبه های جالب و فوق العاده دارد که بدون نیاز به سر و صدا و هرگونه وسایل محترقه می توان از یک چهارشنبه سوری شاد و فوق العاده لذت برد.
